Καθώς οι θερμοκρασίες πέφτουν δραματικά, ο Γενικός Γραμματέας της Διεθνούς Αμνηστίας, Kumi Naidoo, αναστοχάζεται πάνω στην κατάσταση την οποία είδε ο ίδιος στους χώρους φιλοξενίας προσφύγων στην Ελλάδα
«Ο χειμώνας έρχεται», είπε ο Αλί, ένας 21χρονος πρόσφυγας από το Αφγανιστάν, όταν τον γνώρισα στον χώρο φιλοξενίας προσφύγων της Μόριας, στο ελληνικό νησί της Λέσβου τον περασμένο μήνα. «Υπάρχουν έγκυες γυναίκες και παιδιά εδώ. Πώς θα επιζήσουν από το κρύο;» Ήταν μια ερώτηση στην οποία δεν είχα καμία απάντηση και καθώς οι θερμοκρασίες στην Ευρώπη πέφτουν, είναι μια ερώτηση που διαρκώς επιστρέφει και με στοιχειώνει.
Αυτό που αντίκρισα στην Μόρια με συγκλόνισε βαθιά. Υπάρχει τεράστιο θέμα με τον υπερπληθυσμό, με έλλειψη αποχέτευσης και πόσιμου νερού, ενώ ο χώρος υποφέρει από παρασιτώσεις ποντικών και αρουραίων. Όταν ήμουν εκεί, σχεδόν 7.500 άνθρωποι βρίσκονταν στοιβαγμένοι σε έναν χώρο φιλοξενίας με επίσημη χωρητικότητα 3.100 ατόμων.
Οι άνθρωποι περιμένουν για ώρες ώστε να πάρουν πενιχρές μερίδες φαγητού. Παιδιά χωρίς παπούτσια παίζουν δίπλα σε ρεύματα ακατέργαστων λυμάτων που διαρρέουν μέσα στα αυτοσχέδια καταφύγια ή τις σκηνές των ανθρώπων. Ο χώρος αυτός δεν έχει θέρμανση, μόνωση ή ακόμα και στοιχειώδες δάπεδο, και είναι θλιβερά ακατάλληλο για το χειμώνα.
Η Μόρια και άλλοι χώροι φιλοξενίας προσφύγων στα ελληνικά νησιά είναι επικίνδυνοι για όλους, αλλά οι γυναίκες και τα κορίτσια, οι ασυνόδευτοι/ες ανήλικοι/ες και τα μέλη της κοινότητας των ΛΟΑΤΚΙ είναι ιδιαίτερα εκτεθειμένοι/ες. Οι ντουζιέρες και οι τουαλέτες συχνά δεν έχουν κλειδαριές και ο φωτισμός είναι φτωχός. Ακόμη και απλές καθημερινές εργασίες όπως το να κάνεις ντους ή το να πάρεις νερό μπορεί να είναι αγχωτικές και επικίνδυνες.
Μία νεαρή μητέρα που έφυγε από το Αφγανιστάν με τα τέσσερα παιδιά της, ο μικρότερος από τους οποίους είναι μόλις δύο χρονών, μου είπε: «Όλοι/ες κοιμόμαστε σε μια σκηνή. Κανείς δεν μας λέει τι πρόκειται να συμβεί». Μια άλλη, η Fatime, επίσης από το Αφγανιστάν, μου είπε ότι δεν αισθάνεται ασφαλής στην Μόρια: «Ξοδεύουμε δώδεκα ώρες για να βρούμε τρόφιμα, ήρθαμε εδώ για να βρούμε προστασία και να στείλουμε τα παιδιά μας στο σχολείο, δεν ήρθαμε εδώ για να ζήσουμε σε ζούγκλα».
Αυτός θα είναι ο τρίτος χειμώνας που η Μόρια και χιλιάδες κάτοικοι της θα πρέπει να υπομείνουν τέτοιες συνθήκες. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι αυτό συμπίπτει με τον τρίτο χειμώνα της εφαρμογής της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας, που αποτελεί τη βασική κινητήρια δύναμη που βρίσκεται πίσω από τις απάνθρωπες συνθήκες που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες και οι μετανάστες/στριες στα ελληνικά νησιά.
Η φρικτή αυτή κατάσταση δεν αποτελεί αποκλειστική ευθύνη της Ελλάδας. Οι κατακερματισμένες πολιτικές που απορρέουν από μια προσέγγιση της μορφής «κάθε χώρα για τον εαυτό της», έχουν αφήσει τα κράτη που βρίσκονται στα σύνορα της Ευρώπης, με την ευθύνη για εκατοντάδες χιλιάδες νέες αφίξεις. Οι επικίνδυνες συμφωνίες με στόχο να ανατεθούν σε τρίτους οι ευθύνες και να ενισχυθεί η «Ευρώπη-φρούριο» παραβιάζουν το διεθνές δίκαιο.
Σε ένα μεγάλο τμήμα της Ευρώπης, η αποκαλούμενη προσφυγική κρίση - και η απάνθρωπη απάντηση σε αυτή - αποτέλεσε έναν θεμέλιο λίθο-κλειδί: έναν καθρέφτη που αντικατοπτρίζει γυμνές αλήθειες. Αλλά μέσα σε όλα αυτά τα δεινά, υπάρχουν ιστορίες ελπίδας.
Στη Λέσβο, ένιωσα μεγάλο σεβασμό για τη δύναμη και το θάρρος των ανθρώπων που γνώρισα, που είχαν φύγει από τον πόλεμο και τους διωγμούς επιχειρώντας να εξασφαλίσουν ότι αυτοί/ες και οι οικογένειές τους θα έχουν μια καλύτερη ζωή. Ένιωσα επίσης έμπνευση από τους νησιώτες και τους τοπικούς ακτιβιστές και τις ακτιβίστριες που εργάζονται με πρόσφυγες. Η αλληλεγγύη είναι η μόνη απάντηση στον κυνισμό, τον φόβο και το μίσος.
Αφού έφυγα από τη Λέσβο, ταξίδεψα στην Αθήνα, όπου επισκέφθηκα το δίκτυο Μέλισσα, ένα κέντρο ημέρας για γυναίκες πρόσφυγες και μετανάστριες. Οι περισσότερες από τις γυναίκες που συνάντησα εκεί είχαν επιβιώσει από επικίνδυνα ταξίδια προς την Ευρώπη, και πέρασαν μήνες ή και χρόνια στη Μόρια ή άλλους χώρους φιλοξενίας προσφύγων, ζώντας σε άθλιες συνθήκες. (δείτε την έκθεση του Οκτώβρη της Διεθνούς Αμνηστίας: https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2018/10/refugee-women-in-greece/)
Ενώ η ελπίδα τους να βρουν ένα θερμό καλωσόρισμα στην Ευρώπη μπορεί να κατέρρευσε όταν έφθασαν, εξακολουθούν να έχουν ελπίδες, σχέδια και σαφείς προσδοκίες. Η αλληλεγγύη και η συμπόνια οργανώσεων όπως η Μέλισσα, που δημιουργήθηκε από καθημερινές Ελληνίδες και μετανάστριες που έχουν ζήσει για κάποιο καιρό στην Αθήνα, έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τη στάση των Ευρωπαίων ηγετών.
Η δεκαεξάχρονη Sakineh μου είπε ότι θέλει να γίνει δικηγόρος. «Έκανα αυτή την επιλογή επειδή δεν είμαι μόνο κορίτσι πρόσφυγας. Είμαι πολλά περισσότερο από αυτό».
Η Nour από την Παλαιστίνη, ηλικίας 16 ετών, θέλει απλώς οι άνθρωποι να σέβονται ο ένας την άλλη, ανεξάρτητα από τη θρησκεία και το υπόβαθρο τους. Το μήνυμά της σε άλλους και άλλες που περνούν δύσκολες καταστάσεις, είναι να θυμόμαστε ότι όλα θα περάσουν. «Πήρα όλη μου τη δύναμη από τις δυσκολίες μου και τώρα θέλω να μοιραστώ τις ιστορίες μου», μου είπε. Μου είπε επίσης ότι σχεδιάζει να ξεκινήσει το δικό της κανάλι YouTube.
Ελπίζω ότι η Sakineh, η Nour και πολλοί άλλοι και άλλες θα μπορέσουν να εκπληρώσουν τις φιλοδοξίες τους, αλλά για χιλιάδες παιδιά στους χώρους φιλοξενίας προσφύγων στα ελληνικά νησιά δεν υπάρχει εύκολη πρόσβαση στην εκπαίδευση και πολλοί έφηβοι είναι απελπισμένοι/ες λόγω της έλλειψης προοπτικών.
Την περασμένη εβδομάδα έγραψα στον Έλληνα πρωθυπουργό, https://www.amnesty.gr/news/press/article/21844/anoihti-epistoli-toy-kumi-naidoo-genikoy-grammatea-tis-diethnoys-amnistias, ώστε να τον παροτρύνω για να λάβει όλα τα απαραίτητα μέτρα για την αποκατάσταση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας για όσους και όσες είναι παγιδευμένοι/ες στα νησιά. Όμως, εναπόκειται επίσης σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες να διαμοιραστούν την ευθύνη για τους αιτούντες/ούσες άσυλο και τους πρόσφυγες που φθάνουν στην Ευρώπη, και στην ΕΕ να τερματίσει την πολιτική περιορισμού, που σαφώς δεν λειτουργεί. Αυτοί οι άνδρες, οι γυναίκες και τα παιδιά που φθάνουν στις ακτές της Ευρώπης πρέπει να λάβουν την υποστήριξη και τη φροντίδα που δικαιούνται και την υποδοχή που τους αξίζει. Η συνεχιζόμενη ταλαιπωρία τους αποτελεί μια ανεξίτηλη πληγή στη συνείδηση της Ευρώπης.
Το άρθρο του Γενικού Γραμματέα της Διεθνούς Αμνηστίας, Kumi Naidoo, αρχικά δημοσιεύθηκε στα αγγλικά (με τον τίτλο «Ένας ακόμα χειμώνας σοβαρής δυσφορίας») στην βρετανική έκδοση της HuffPost και μεταφράστηκε στα ελληνικά από το ελληνικό τμήμα της Διεθνούς Αμνηστίας.