Με αφορμή τις δηλώσεις του Πρωθυπουργού ότι θα συγκρουσθεί με το «Βαθύ κράτος» το οποίο όμως ούτε κατονόμασε, ούτε προσδιόρισε ποιο είναι, ούτε ποιοι το απαρτίζουν, ήλθε στο προσκήνιο της επικαιρότητας το ζήτημα τι είναι, ειδικά στη χώρα μας, το «Βαθύ κράτος»; Αν υπάρχει, ποιοι το απαρτίζουν, πως λειτουργεί, πως άμεσα ή έμμεσα μετέχει ή επηρεάζει την άσκηση της δημόσιας εξουσίας και σε ποια πεδία;
Στα παραπάνω ερωτήματα δεν υπάρχει τουλάχιστον για τη χώρα μας επίσημος ή επιστημονικός ή γενικά αποδεκτός ορισμός, γιατί πρόκειται για μια αόριστη έννοια, ένα είδος αόρατου μορφώματος, που δεν είναι δυνατή η περιγραφή του. Αυτό διότι οι ενδείξεις της υπάρξεως του αλλάζουν συνεχώς ανάλογα με τις περιστάσεις και συναντάται κατά την άσκηση της κάθε μορφής εξουσίας σε κεντρικό ή περιφερειακό επίπεδο από πρόσωπα που δρουν ατομικά ή συλλογικά, ανεξάρτητα ή κατόπιν εντολών με βάση τους δικούς τους κανόνες. Γίνεται όμως αντιληπτό από την διαφορετικότητα του κατόπιν παρεμβάσεως ή αντιδράσεως του επιδιωκόμενου αποτελέσματος.
Μπορούμε όμως να προσδιορίσουμε αρνητικά τι δεν είναι «Βαθύ κράτος», τουλάχιστον στη χώρα μας, γιατί είναι εύκολο να αποδίδεις σε κάποιο την ιδιότητα αυτή, όπως ο κ. Πολλάκης κατονόμασε ως «Βαθύ Κράτος» τη ΝΔ και συγκεκριμένους δημοσιογράφους και δικαστές σαν μέλη του. Εγγενείς δυσχέρειες που παρουσιάζονται στη λειτουργία θεσμών ή υπηρεσιών δεν είναι δυνατόν να θεωρηθούν «Βαθύ Κράτος» όπως δεν το συνιστά η γραφειοκρατία, έστω και αν μέσω αυτής μπλοκάρονται διαδικασίες και αποφάσεις, η γνώμη ή υπηρεσιακή ψήφος κάποιων δημοσίων στελεχών, που πολλές φορές επιβάλλεται λόγω πλουραλισμού, ούτε η ακροδεξιά, γιατί δεν ασκεί εξουσία, αν και πολλές φορές όμως ενεργεί ως παρακράτος.
Επίσης δεν πρέπει να το μπερδεύουμε με το παρακράτος, που ασκεί εξουσία παράλληλα με την κρατική αλλά εκ των παρασκηνίων, με ίδιους σκοπούς, χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση, με την ανοχή όμως της νόμιμης εξουσίας. Αυτό συναντάται σε άλλες χώρες, όπως στη Τουρκία. Φυσικά παρακράτος δεν είναι η δράση του υπόκοσμου με την εγκληματική δραστηριότητα, που λόγω της ατιμωρησίας, που απολαμβάνει χαρακτηρίζεται από πολλούς έτσι. Εξάλλου παρακράτος δεν συνιστούν οι παρεκτροπές κάποιων οργάνων του Δημοσίου, ιδίως αστυνομικών, που είναι ατομικές καταλογιστέες πράξεις, ή δε επιεικής υπηρεσιακή μεταχείριση αυτών οφείλεται στην ατελή νομοθεσία και στο esprit de corps, που διέπει τη νοοτροπία των υπηρεσιών.
Σαφώς στη χώρα μας δεν υπάρχει παρακράτος, ο Δημόσιος όμως Τομέας υποφέρει από πολλές παθογένειες σε πολλά πεδία, αλλά αυτές δεν οφείλονται στην ύπαρξη του «Βαθέως Κράτους», αλλά μόνο στην ανεπάρκεια της δημόσιας διοίκησης, της δικαιοσύνης, της πολιτικής και των στελεχών τους.
Πολλοί μιλούν για το «Βαθύ Κράτος» ή «παρακράτος» της Μυκόνου, όπου, όπως λέγεται, η κρατική εξουσία ασκείται μόνο ονομαστικά και κουμάντο κάνουν τα οικονομικά συμφέροντα και «εκπροσώπων» αυτών, που λόγω έλλειψης επίσημης αντίδρασης και με τη βοήθεια της μη αποτελεσματικής νομοθεσίας και κάποιων προθύμων οργάνων, ότι πρόκειται περί αυτονόμου κράτους και συμπεριφέρονται ανάλογα.
Προσωπικά δεν έχω αντιληφθεί την ύπαρξη στη χώρα μας σε πολιτικό επίπεδο του «Βαθέως Κράτους» για το μετά τη Χούντα χρονικό διάστημα. Παλαιότερα όμως για κάποιους υπήρχε και ταυτίζονταν με το παρακράτος της δεξιάς, για άλλους με τους «νταβατζήδες»της εξουσίας, δηλαδή αυτούς που διαχειρίζονταν από τα παρασκήνια τη πολιτική εξουσία της χώρας, ανεβοκατέβαζαν κυβερνήσεις και υπονοούσαν αόριστα το Παλάτι, το μεγάλο κεφάλαιο, τα μεγάλα εκδοτικά συγκροτήματα ή τον ξένο παράγοντα, χωρίς ποτέ τίποτα να έχει διακριβωθεί επίσημα, αλλά επλανάτο σαν αόριστη φήμη ανάλογα με τις πολιτικές πεποιθήσεις καθενός,. Μη ξεχνάμε άλλωστε την αναφώνηση του τότε πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Καραμανλή «ποιος κυβερνά», που σημαίνει, ότι μέσα στο ίδιο σύστημα εξουσίας υπήρχαν δυνάμεις που δρούσαν ανεξάρτητα.
Σαφώς οι διάφοροι « Γκρουέζα -ιδιαίτερος Μαυρογιαλούρου-έτσι αποκαλούνται οι κομματάρχες πολιτικών» και οι διάφορες κλαδικές των κομμάτων, ασκούσανε σημαντική επιρροή σε κάποια ζητήματα, ιδίως τοπικά και απειλούσαν με μετάθεση στον Έβρο δημόσιους υπαλλήλους, αλλά ούτε αυτό ήταν «Βαθύ Κράτος».
Αντίθετα όμως, διαχρονικά σε όλες τις χώρες και σε κεντρικό πολιτικό επίπεδο, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι φαιές εξοχότητες (eminence grise) που από τα παρασκήνια κατηύθυναν το πολιτικό παιχνίδι ή μετέφεραν εντολές κρυπτόμενοι υπό άλλες ιδιότητες.
Σε όλες τις δημοκρατικές χώρες, όπου τα μεγάλα συμφέροντα παρεμβαίνουν με διαφόρους τρόπους, εκ των οποίων ο τιμιότερος είναι η διαπλοκή στη διαμόρφωση της πολιτικής ακόμα και νομοθετικά, κυρίως στο οικονομικό πεδίο, λειτουργούν νόμιμα τα διάφορα λόμπι για την προώθηση των σχεδίων τους, που και στη χώρα μας η λειτουργία τους ρυθμίζεται από πρόσφατα ψηφισθέντα νόμο.
Τα συμφέροντα συναλλάσσονται με το αζημίωτο πάντοτε με κάποιους που μετέχουν άμεσα ή έμμεσα στο «Βαθύ Κράτος» είτε για να εγκρίνουν ή να μη αντιτεθούν στα σχέδια τους με πρόσφατα παραδείγματα, αλλά σε κάθε περίπτωση υπάρχει διαφθορά και διαπλοκή, που κατά κανόνα κρύβεται κάτω από το χαλί.
Σαφώς σε κάποιες καπιταλιστικές χώρες υπάρχει παγιωμένο «Βαθύ Κράτος», όπως πχ στην Αγγλία και ΗΠΑ βασίζεται στην ανώτερη κοινωνική τάξη, που σπούδασε σε ονομαστά κολλέγια, τα μέλη του να διατηρούν μεταξύ τους δεσμούς, να αλληλοϋποστηρίζονται και να επιλέγονται σε θέσεις ηγεσίας, κάτι που σε μικρότερη κλίμακα συμβαίνει και σε μας με την δημιουργία κάστας.
Στη χώρα μας υπάρχουν ισχυρές κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες, όπως πχ οι δικηγόροι που σχεδόν οι μισοί βουλευτές είναι δικηγόροι, οι οποίοι υπερασπίζονται και επεκτείνουν τα προνόμια τους, όπως τη μη επέκταση του ωραρίου λειτουργίας των δικαστηρίων ή την αναβολή δίκης λόγω κωλύματος δικηγόρου, οι μεγαλογιατροί, οι πανεπιστημιακοί των προσοδοφόρων σχολών, ο ΣΕΒ, οι εφοπλιστές κλπ. Όλοι αυτοί μπορεί να έχουν ισχυρή πρόσβαση στη πολιτική εξουσία για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους, γιατί πολλοί μετέχουν σε αυτή, οπότε σε συγκεκριμένες περιπτώσεις αποτελούν «Βαθύ Κράτος», αλλά όχι όταν λειτουργούν νόμιμα και με δημοκρατικές διαδικασίες.
Το ίδιο ισχύει και για τους συνδικαλιστές, ιδίως των ΔΕΚΟ, που συγκυβέρνησαν πολλές φορές και εμπόδισαν την ιδιωτικοποίηση τους με τη δημιουργία τεράστιων ζημιών και τον μη εκσυγχρονισμό τους. Ας μην ξεχνάμε ότι διαχρονικά όλες οι πολιτικές ηγεσίες για λόγους πολιτικού κόστους και άγρα ψήφων δεν τόλμησαν να τους ελέγξουν με την κατάλληλη νομοθεσία και την χωρίς παλινωδίες εφαρμογή της και τα αποτελέσματα της αβελτηρίας αυτής αποκαλύφτηκαν με αφορμή το δυστύχημα στα Τέμπη.
Το μεγάλο όμως πρόβλημα της χώρας είναι το έλλειμμα της δημόσιας διοίκησης, της δικαιοσύνης και του πολιτικού κόσμου να επιτελέσουν σωστά το έργο τους.
Αλλά αυτό οφείλεται σε εγγενείς δυσχέρειες λόγω μη σωστού σχεδιασμού, νομοθέτησης, πελατειακού κράτους και διαχρονικά στη μη εκδήλωση ισχυρής πολιτικής βούλησης από όλες τις κυβερνήσεις από το φόβο πολιτικού κόστους, αλλά και δεσμεύσεων να προβούν στις αναγκαίες τομές και στην επιλογή προσώπων σε θέσεις ευθύνης με πολιτικά και όχι αξιοκρατικά κριτήρια. Εάν συνέβαιναν αυτά δεν θα υπήρχε χώρος να αναπτυχθεί το οποιοδήποτε «Βαθύ Κράτος».
***
Λέανδρος Τ. Ρακιντζής
Αρεοπαγίτης ε.τ.