Στην Ελλάδα η επικοινωνιακή διαχείριση αποτελεί το κυρίαρχο στοιχείο αντιμετώπισης των οικονομικών κρίσεων. Η διαπίστωση αυτή αποδεικνύεται περίτρανα από την εμπειρία των τελευταίων ετών και αφορά τόσο την Ελλάδα όσο και τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες που ενεπλάκησαν στην διαδικασία της δημοσιονομικής προσαρμογής. Από την σύγκριση όμως με τις άλλες ευρωπαϊκές περιπτώσεις φαίνεται ότι μόνο το ελληνικό πολιτικό σύστημα σε συνδυασμό με τα ΜΜΕ αισθάνεται δεσμευμένο στον εξωραϊσμό των καταστάσεων και στην ωραιοποίηση των σεναρίων. Η μόνιμη κατακλείδα αυτής της προσέγγισης συνοψίζεται στο τρίπτυχο ότι η ύφεση είναι διαχειρίσιμη, σύντομη και αρκούν οι μεταρρυθμίσεις μικρο επιπέδου για να επανέλθουμε στους δρόμους της ανάπτυξης. Αυτή η πρωτότυπη προσέγγιση ίσως να στοχεύει στην ψυχολογική υποστήριξη της κοινωνίας και στην βραχυχρόνια πολιτική πρόσοδο αλλά δεν βοηθά στην προετοιμασία της κοινής γνώμης και των φορέων που είναι επιφορτισμένοι με το έργο της αντιμετώπισης της κρίσης.
Στο πλαίσιο με την μονοδιάστατη επικοινωνιακή προσέγγιση προκύπτει ένα άλλο πρόβλημα που συνδέεται με την αξιοπιστία αυτών που έχουν αναλάβει την αντιμετώπισή της κρίσης αλλά και την δόμηση της πολιτικής και κοινωνικής συναίνεσης. Χρειάζεται να μείνουμε στο θέμα της συναίνεσης αφού η πόλωση φαίνεται να στερεί πολύτιμες πολιτικές δυνάμεις από την μάχη της κρίσης. Ο βαθμός της πολιτικής διαφοροποίησης αλλά και της κοινωνικής έντασης στην Χώρα μας αποτελεί ένα θέμα γενικότερης πολιτικής και κοινωνικής ανάλυσης ωστόσο θεωρώ ότι ένα λόγος που συνέβαλλε στην πόλωση ήταν η έλλειψη αξιoπιστίας των διακηρυγμένων οικονομικών στόχων και η συνεχής διάψευση των υπεσχημένων. Στην Πορτογαλία, στην Ιρλανδία ακόμα και στην Κύπρο αποφεύχθηκαν οι ακρότητες διότι η κεντρική επιχειρηματολογία και τελικά ο πολιτικός λόγος επικεντρώθηκε στο εφικτό και όχι στο ιδεατό και στο ευκταίο. Σ’ αυτές τις χώρες απεφεύχθη παντοιοτρόπως η ωραιοποίηση της κατάστασης και οι μεγαλόστομες αναφορές περί συντόμου τέλους της κρίσης και απογείωσης της οικονομίας ή πολύ περισσότερο για την επίλυση του προβλήματος του χρέους. Εγινε κατανοητό ότι για να επιτευχθεί η πολιτική και κοινωνική συναίνεση χρειαζόταν αξιοπιστία και η αξιοπιστία επιτυγχάνεται μόνο μέσω της αλήθειας για την οικονομική πορεία της κάθε χώρας και της κατάλληλης προετοιμασίας.
Σήμερα η ελληνική οικονομία βρίσκεται μπροστά από το ενδεχόμενο μιας κρίσης εξαιτίας και της πανδημίας που μπορεί να εξελιχθεί σε μακροχρόνια ύφεση και κρίση χρέους. Η κρίση του 2020 μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε κρίση της δεκαετίας του 2020. Η ωραιοποίηση των προοπτικών και η αφελής αισιοδοξία εμποδίζει τον γόνιμο διάλογο και περιορίζει τους βαθμούς ελευθερίας της οικονομικής πολιτικής. Το χειρότερο απ’ όλα είναι ότι δεν προετοιμάζει την κοινή γνώμη για τα δύσκολα που έρχονται. Με αυτό τον τρόπο ο εξωραϊσμός των οικονομικών προοπτικών εμποδίζει την ζητούμενη πολιτική συναίνεση αφού πολύ σύντομα οι διαψεύσεις και οι απογοητεύσεις θα αναζητήσουν τον δικό τους πολιτικό τους καταλογισμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι προβλέψεις για την ανάπτυξη του 2021 στηρίζονται σε επιδόσεις της ελληνικής οικονομίας που δεν σημειώθηκαν ποτέ στο παρελθόν. Όταν όλες οι έρευνες και οι προοπτικές της επιχειρηματικότητας καταλήγουν σε προβλέψεις περιορισμένων επενδύσεων για το 2021 πώς θα προέλθει η αύξηση των επενδύσεων κατά 30,4 %; Και ενώ η πανδημία φαίνεται ότι θα συνεχίσει να αποτελεί τον κύριο ανασταλτικό παράγοντα της οικονομικής δραστηριότητας και το 2021 γιατί οι εξωραϊσμένες οικονομικές προβλέψεις συνεχίζουν να αποτελούν το κύριο αφήγημα;
Θεωρώ ότι το πιο πιθανό σενάριο για την πορεία του ΑΕΠ το 2021 είναι αυτό που θα προσδιορίζεται μεταξύ ύφεσης και οριακής ανάπτυξης. Ως εκ τούτου είναι στρατηγικό λάθος η προσπάθεια εγκαθίδρυσης στην κοινή γνώμη μιας ατεκμηρίωτης αισιοδοξίας. Η πολύ σύντομη διάψευση των προσδοκιών και των θετικών προβλέψεων αφενός εγκλωβίζει τις δυνάμεις που μπορούν να υποστηρίξουν ένα σχέδιο σταθεροποίησης και ανάταξης της οικονομίας και αφετέρου υποσκάπτει την αξιοπιστία δυναμιτίζοντας τον δημόσιο διάλογο. Η προετοιμασία για την αντιμετώπιση του δυσμενούς σεναρίου θα βοηθήσει την αξιοπιστία του πολιτικού συστήματος αλλά θα συμβάλλει και στην πολιτική συναίνεση στα μείζονα θέματα της οικονομικής πολιτικής. Η ζητούμενη πολιτική και κοινωνική συναίνεση δεν μπορεί να επιτευχθεί σε μια βάση αλληλοαναιρέσων και διαδοχικών διαψεύσεων για ένα από τα κυριότερα θέματα της πολιτικής ζωής που δεν είναι άλλο από αυτό της οικονομικής ανάπτυξης. Η στοίχιση των κοινωνικών δυνάμεων και η διαδικασία του κοινωνικού διαλόγου με τις κοινωνικές δυνάμεις υποσκάπτεται όταν η βάση συζήτησης πάσχει από συμπτώματα σκοπιμότητας παραπλάνησης. Οι μεταρρυθμίσεις που χρειάζεται η ελληνική οικονομία είναι απαραίτητες και ουσιαστικές. Ο προσανατολισμός τους ο οποίος πρέπει να αφορά τα δομικά χαρακτηριστικά της οικονομικής λειτουργίας δεν μπορεί να εξαντλείται σε διακοσμητικού επιπέδου μεταρρυθμίσεις. Οι πολυάριθμές διακοσμητικές μεταρρυθμίσεις πολώνουν το πολιτικό κλίμα έχοντας ελάχιστες πολλαπλασιαστικές επιδράσεις στην οικονομία.
Πρέπει πλέον να γίνει αντιληπτό ότι η εκδήλωση των μεγάλων κρίσεων για την ελληνική οικονομία αποτελεί ενδημικό φαινόμενο και θα αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο των επόμενων ετών κυρίως λόγω του υπερδανεισμού, του ύψους του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους, επειδή το τραπεζικό σύστημα συνεχίζει να πορεύεται με μεγάλο ρίσκο και επειδή δεν έχουν καταπολεμηθεί τα διπλά ελλείμματα. Αρα η πολιτική συναίνεση κρίνεται απαραίτητη διότι πλέον μιλάμε για ένα επαναλαμβανόμενο φαινόμενο και μάλιστα με μεγάλη συχνότητα. Και τέλος δεν πρέπει να μας διαφεύγει το γεγονός ότι η ελληνική κοινωνία πλέον είναι πολύ επιφυλακτική στις υποσχέσεις για ανάπτυξη και για βελτίωση του βοιωτικού επιπέδου. Η τραυματική εμπειρία των τελευταίων δέκα ετών με τις αλλεπάλληλες διαψεύσεις σχετικά με την επάνοδο στις αγορές το 2013, με την επαναφορά στην ανάπτυξη κάθε έξι μήνες αλλά και στην επίλυση του θέματος του χρέους κάθε χρόνο δεν αφήνει πολλά περιθώρια αποδοχής αφελών διαψεύσεων.
Διονύσης Χιόνης
Καθηγητής Οικονομικών ΔΠΘ