Αφού διαχωρίσω το ηθικό σκέλος της υπόθεσης αυτής, που άπτεται της μη αλλοίωσης, καθ’ οιονδήποτε τρόπο, της φυσιογνωμίας του μνημείου, θα κάνω προσπάθεια αποτύπωσης του νομικού σκέλους, της δικονομίας και της Πολιτικής της Γείτονος.
Η υπόθεση ξεκίνησε πριν 4 χρόνια κατόπιν προσφυγής στο Τουρκικό Συμβούλιο Επικρατείας - ΣτΕ (Danıştay) κάποιων πολιτιστικών σωματείων, εκπρόσωπος των οποίων (κατά παραδοξότητα) είναι ο κ. Καντεμίρ (ιστορικό όνομα της Μολδοβλαχίας με Ταταρικές και Φαναριώτικες χριστιανικές ρίζες).
Πριν 2 χρόνια, εισήχθη στο ακροατήριο Τμήματος του ΣτΕ όπου εξεδόθη απόφαση για διατήρηση του μουσειακό χαρακτήρα του μνημείου με ήπια προσέλευση πιστών και προσευχής.
Το 2018 αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα της Τουρκίας από Προεδρευομένη σε Προεδρική Δημοκρατία ενός ανδρός Αρχή, οπότε οι τελικές πράξεις εφαρμογής αποφάσεων ανωτάτων δικαστηρίων σαν αυτή της αγιά Σοφιάς, ανήκουν στις αρμοδιότητες του Τούρκου Προέδρου.
Στις 2 Ιουλίου 2020 η υπόθεση εισήχθη από το Τμήμα στην Ολομέλεια του ΣτΕ όπου Προεδρεύει ένας νέος ηλικιακά ανώτατος δικαστής φίλα προσκείμενος στον Τούρκο Πρόεδρο. Η εισήγηση του Εισηγητή είναι όπως και η απόφαση του Τμήματος δηλ. να διατηρηθεί ο μουσειακός χαρακτήρας και να επιτρέπεται η ήπια προσέλευση πιστών για προσευχή.
Στα Διοικητικά δικαστήρια η δίκη κρατάει λίγα λεπτά και εν προκειμένω κράτησε 17 λεπτά. Η έκδοση της απόφασης αναμένεται μέχρι τις 15-16 Ιουλίου, συμβολικά στην επέτειο του πραξικοπήματος κατά Ερντογάν ( 15-16 /7/2016 ) . Η εφαρμογή της όμως άπτεται Προεδρικού διατάγματος (Π.Δ.) του Τούρκου Προέδρου, που θα το υπογράψει ή όχι όποτε το θεωρήσει σκόπιμο . Πάντως παρόμοια, πέρσι είχε εκδοθεί ίδια απόφαση για την Μονή της Χώρας, η οποία δεν έχει εφαρμοστεί με σχετικό Π.Δ. Οι ελπίδες εναπόκεινται πλέον, είτε σε απορριπτική απόφαση του ΣτΕ για Τυπικούς δικονομικούς λόγους ( όχι ουσιαστικούς), είτε στον Τούρκο Πρόεδρο.
Θα μπορούσε να παρέμβει στη δίκη από το 2016 μέχρι χθες, κάποιος τρίτος έχων έννομο συμφέρον; Ναι: Η Unesco και Τούρκοι Πολίτες χριστιανοί. Όμως δεν παρενέβησαν και απωλέσθη το δικαίωμα, προφανώς φοβούμενοι συνέπειες, μέχρι πογκρόμ.
Πάντως νομικά μία τέτοια παρέμβαση θα έστεκε, είτε με το σκεπτικό της μη προσευχής μουσουλμάνων λόγω αλλοίωσης του χαρακτήρα του μνημείου, είτε ήπιας προσέλευσης προσευχής και χριστιανών, αφού αφενός το Τουρκικό Σύνταγμα δεν αναφέρει κυρίαρχη Θρησκεία, αφετέρου η προσευχή και χριστιανών είναι αναλογικό ατομικό δικαίωμα ισοπολιτείας και ενώπιον διεθνών δικαστηρίων, αφού η αγιά Σοφιά, πριν γίνει Τζαμί το 1453 , οικοδομήθηκε το 537 μ.Χ και λειτούργησε ως Χριστιανικός Ορθόδοξος ναός ( και Καθολικός στο διάστημα 1204–1261 ).
Ας ελπίσουμε στο καλύτερο.