Σύμφωνα με την παράδοση, ο Απόστολος Ανδρέας μαρτύρησε με σταυρικό θάνατο στις 30 Νοεμβρίου του 60 μ.Χ. στην Πάτρα πιθανώς την εποχή του διωγμού του Νέρωνα. Ωστόσο λίγες λεπτομέρειες είναι με σιγουριά γνωστές για το μαρτύριο του Αγίου Ανδρέα, προστάτη των ψαράδων και των ιχθυοπωλών,
Σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη, ο Ανδρέας ήταν ο πρώτος που κλήθηκε από τον Χριστό να γίνει Απόστολος, γι′ αυτό και στην ορθόδοξη παράδοση συχνά αποκαλείται «Πρωτόκλητος». Η Καινή Διαθήκη δεν δίνει πολλές πληροφορίες για το πρόσωπό του, ενώ οι σχετικές παραδόσεις και θρύλοι πολλαπλασιάζονται από τον 3ο αιώνα και ιδιαίτερα κατά τον 8ο και 9ο αιώνα. Κατά την ορθόδοξη παράδοση θεωρείται ιδρυτής της Εκκλησίας του Βυζαντίου (μετέπειτα Κωνσταντινούπολης) το 38 μ.Χ. και οι Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως διάδοχοί του. Γι αυτό και στο Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης τιμάται στις 30/11 η θρονική εορτή του.
Ο Αγιος Ανδρέας, δεν θεωρείται μόνο πολιούχος της Πάτρας και ιδρυτής της εκκλησίας του Βυζαντίου αλλά και ως ο προστάτης της Σκωτίας ενώ η μνήμη του τιμάτια σήμερα σε αρκετές χώρες της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης της Αυστρίας, της Μάλτας, της Ρωσίας, της Γεωργίας, του Λουξεμβούργου, των Κάτω Χωρών, της Ισπανίας, της Κύπρου, της Ρουμανίας και της Ουκρανίας, καθώς και σε πολλές άλλες επισκοπές και πόλεις. Μετά την Πεντηκοστή και τον σχηματισμό της πρώτης Εκκλησίας, ο αδερφός του Απόστολου Πέτρου έδρασε και κήρυξε τον λόγο του Ιησού σε αρκετές από αυτές τις περιοχές, ιδιαίτερα στην Ανατολή. Πιστεύεται ότι λείψανα του Ανδρέα υπάρχουν διάσπαρτα στις διάφορες χώρες που τον θεωρούν προστάτη τους. Κάποιες χώρες συμπεριλαμβάνουν στο οικόσημό ή ακόμα και στο εθνόσημό τους τον χιαστό σταυρό, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την Σκωτία.
Η σταύρωση του Αγιου Ανδρέα, όπως και πολλές άλλες πτυχές της ζωής του έχουν διαφορετικές εκδοχές σε Ανατολή και Δύση. Πρώιμα κείμενα, όπως οι «Πράξεις του Ανδρέα» που είναι γνωστές στον Γαλάτη ιστορικό και χριστιανό επίσκοπο Γρηγόριο της Τουρ (539-594), περιγράφουν ότι ο Ανδρέας δέθηκε (δεν καρφώθηκε) σε έναν σταυρό παρόμοιο με του Ιησού. Ωστόσο στη Δύση αναπτύχθηκε μια παράδοση ότι ο Ανδρέας σταυρώθηκε σε έναν χιαστό σταυρό, της μορφής που ονομάζεται crux decussata, υποτίθεται κατόπιν αιτήματός του, καθώς θεωρούσε τον εαυτό του ανάξιο να σταυρωθεί στον ίδιο τύπο σταυρού με τον Ιησού. Πάντως η εικονογραφία του μαρτυρίου του Ανδρέα σε σταυρό σε σχήμα Χ δεν φαίνεται να παγιώθηκε παρά στον ύστερο Μεσαίωνα.
ΣΚΩΤΙΑ
Από το 2006, η Εορτή του Αγίου Ανδρέα αποτελεί αργία στη Σκωτία. Προς τιμήν της γιορτής, οι Σκωτσέζοι της χώρας - και του κόσμου - γιορτάζουν την κληρονομιά τους παρακολουθώντας ceilidhs και απολαμβάνοντας παραδοσιακά φαγητά όπως haggis και Cullen skink.
Αν μπείτε σήμερα στο Google.com, θα δείτε ότι η μηχανή αναζήτησης χρησιμοποιεί τα Google Doodles για να τιμήσει την Ημέρα του Αγίου Ανδρέα 2023.
Η σκωτική παράδοση θεωρεί τον Ανδρέα προστάτη άγιό της από το 750 μ.Χ και αρκετοί θρύλοι θέλουν το λείψανό του να μετακομίστηκε με θεϊκή καθοδήγηση από την Κωνσταντινούπολη στην Σκωτία, στο μέρος όπου βρίσκεται σήμερα η πόλη Σεντ Άντριους.
Σύμφωνα με θρυλικές διηγήσεις της ιστοριογραφίας του 16ου αιώνα, το 832 μ.Χ. ο Όνγκους Β΄ ηγήθηκε στρατού των Πικτών και των Σκώτων σε μάχη εναντίον των Άγγλων, με επικεφαλής τον Έθελσταν, κοντά στο σημερινό Athelstaneford, East Lothian. Ο θρύλος λέει ότι ο στρατός του Όνγκους υπολειπόταν πολύ σε μέγεθος και έτσι (καθώς προσευχόταν την παραμονή της μάχης) ορκίστηκε ότι αν νικούσε θα ανακήρυσσε τον Άγιο Ανδρέα ως προστάτη άγιο της Σκωτίας. Το πρωί της μάχης λέγεται ότι εμφανίστηκαν λευκά σύννεφα που σχημάτισαν ένα Χ στον ουρανό. Ο Όνγκους και ο στρατός του, ενθαρρυμένοι από αυτήν την προφανή θεϊκή παρέμβαση, πήγαν στο πεδίο της μάχης και νίκησαν παρά την αριθμητική υπεροχή των αντιπάλων τους. Ερμηνεύοντας το φαινόμενο του σύννεφου ως τον χιαστί σταυρό πάνω στον οποίο σταυρώθηκε ο άγιος Ανδρέας, ο Όνγκους τίμησε τον όρκο που είχε δώσει πριν την μάχη και όρισε αμέσως τον Άγιο Ανδρέα ως προστάτη άγιο της Σκωτίας. Ο λευκός χιαστός σταυρός σε φόντο ουράνιου μπλε λέγεται ότι έχει υιοθετηθεί ως σχέδιο της σημαίας της Σκωτίας βάσει αυτού του θρύλου. Υπάρχουν ωστόσο ενδείξεις ότι ο άγιος απόστολος Ανδρέας λατρευόταν στην Σκωτία πριν από αυτό το γεγονός. Μετά την ένωση της Σκωτίας με την Αγγλία, το σχέδιο συμπεριελήφθη και στην Βρετανική σημαία.
ΡΩΣΙΑ - ΟΥΚΡΑΝΙΑ - ΡΟΥΜΑΝΙΑ
Ο Ευσέβιος Καισαρείας στο έργο του «Εκκλησιαστική Ιστορία» αναφέρει ότι ο Ανδρέας κήρυξε στη Σκυθία. Το «Πρώτο Χρονικό» προσθέτει ότι κήρυξε κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας και του ποταμού Δνείπερου μέχρι το Κίεβο και από εκεί ταξίδεψε στο Νόβγκοροντ. Ως εκ τούτου, έγινε προστάτης άγιος της Ουκρανίας, της Ρουμανίας και της Ρωσίας.
Η παράδοση σχετικά με την παλαιοχριστιανική ιστορία της Ουκρανίας υποστηρίζει ότι ο απόστολος Ανδρέας κήρυξε στα νότια της σύγχρονης Ουκρανίας, κατά μήκος της Μαύρης Θάλασσας. Ο θρύλος λέει ότι ανέβηκε παράλληλα με τον ποταμό Δνείπερο μέχρι την μελλοντική τοποθεσία του Κιέβου, όπου έστησε έναν σταυρό στην τοποθεσία όπου βρίσκεται σήμερα η Εκκλησία του Αγίου Ανδρέα και προφήτευσε την ίδρυση μιας μεγάλης χριστιανικής πόλης. Λόγω αυτής της σύνδεσης με το Κίεβο ο άγιος απόστολος Ανδρέας θεωρείται προστάτης των δύο ανατολικών σλαβικών εθνών που προέρχονται από τους Ρως του Κιέβου: της Ρωσίας (που χρησιμοποιεί τον Σταυρό του Αγίου Ανδρέα στο ναυτικό της) και της Ουκρανίας
Η επίσημη θέση της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρουμανίας είναι ότι ο Ανδρέας κήρυξε το Ευαγγέλιο στην επαρχία Δοβρουτσάς (Μικρά Σκυθία) στους Δακο-Ρωμαίους, τους οποίους λέγεται ότι προσηλύτισε στον Χριστιανισμό. Η παράδοση αυτή πάντως δεν ήταν ευρέως διαδεδομένη ως τον 20ό αιώνα.
Σύμφωνα με τον Ιππόλυτο Αντιοχείας (πέθανε περί το 250 μ.Χ.) στο έργο του «Εις Αποστόλους», τον Ωριγένη στο τρίτο βιβλίο των Σχολιασμών του για τη Γένεση (254 μ.Χ.), τον Ευσέβειο Καισαρείας στην «Ιστορία της Εκκλησίας» του (340 μ.Χ.), και άλλες πηγές, ο άγιος απόστολος Ανδρέας κήρυξε στη Σκυθία, πιθανόν εννοώντας και στην Μικρά Σκυθία, της οποίας το έδαφος ενσωματώθηκε στη Ρουμανία στα τέλη του 19ου αιώνα.
Σύμφωνα με ορισμένους σύγχρονους Ρουμάνους μελετητές, η ιδέα του πρώιμου εκχριστιανισμού δεν είναι βάσιμη. Θεωρούν το ιδεολόγημα ως μέρος ενός πρωτοχρονισμού, ο οποίος υποστηρίζει ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία συμπορεύτηκε και υπερασπίστηκε τον ρουμανικό λαό σε ολόκληρη την ιστορία του.
ΓΕΩΡΓΙΑ
Η εκκλησιαστική παράδοση της Γεωργίας θεωρεί τον Άγιο Ανδρέα ως τον πρώτο ιεροκήρυκα του Χριστιανισμού στο έδαφος της χώρας και ως ιδρυτή της Γεωργιανής Εκκλησίας. Η παράδοση αυτή προήλθε προφανώς από βυζαντινές πηγές, κυρίως από τον Νικήτα τον Παφλαγόνα (10ος αιώνας), ο οποίος ισχυρίζεται ότι «ο Ανδρέας κήρυξε στους Ίβηρες, στους Σαρμάτες, στους Ταύρους και στους Σκύθες και σε κάθε περιοχή και πόλη στην Μαύρη Θάλασσα και βόρεια και νότια». Η εκδοχή αυτή υιοθετήθηκε από εκκλησιαστικούς ηγέτες της Γεωργίας τον 10ο-11ο αιώνα και (εμπλουτισμένη με περισσότερες λεπτομέρειες) περιελήφθη στα «Γεωργιανά Χρονικά». Η ιστορία της περιοδείας του Αγίου Ανδρέα στα εδάφη της Γεωργίας προίκισε την Γεωργιανή Εκκλησία με αποστολική προέλευση και χρησίμευσε ως επιχείρημα στον Γεώργιο τον Αθωνίτη ενάντια στις καταπατήσεις της Αυτοκεφαλίας της Γεωργιανής Εκκλησίας από την Εκκλησία της Αντιόχειας. Ένας άλλος Γεωργιανός μοναχός, ο Εφραίμ ο Μικρός, συνέταξε μια διατριβή που συνδύαζε την ιστορία του Αγίου Ανδρέα με προϋπάρχουσες αποδείξεις ευαγγελισμού των Γεωργιανών από την Αγία Νίνα τον 4ο αιώνα και εξηγούσε την αναγκαιότητα του «δεύτερου βαπτίσματος» της αγίας Νίνας. Η διατριβή αυτή συμπεριελήφθη στην κανονική τάξη της Γεωργιανής Εκκλησίας με Σύνοδο το 1103. Η Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τον Άγιο Ανδρέα με δύο εορτές, στις 12 Μαΐου και στις 13 Δεκεμβρίου. Η πρώτη ημερομηνία, αφιερωμένη στην άφιξη του Αγίου Ανδρέα στην Γεωργία, είναι επίσημη αργία στην χώρα.
ΙΣΠΑΝΙΑ
Μια παραλλαγή του σταυρού του Αγίου Ανδρέα που ονομάζεται Σταυρός της Βουργουνδίας χρησιμοποιήθηκε ως σημαία του Δουκάτου της Βουργουνδίας και (μετά την ενσωμάτωση του Δουκάτου στην Ισπανία) από το Ισπανικό Στέμμα αργότερα ως ισπανική ναυτική σημαία και τελικά ως στρατιωτική σημαία μέχρι το 1843. Σήμερα εξακολουθεί να αποτελεί μέρος διαφόρων ισπανικών στρατιωτικών διακριτικών και αποτελεί μέρος του οικόσημου του βασιλιά της Ισπανίας, όπως και επί στρατηγού Φράνκο.
Στην Ισπανία ο Άγιος Ανδρέας είναι προστάτης πολλών περιοχών: San Andrés (Σάντα Κρουθ ντε Τενερίφε), San Andrés y Sauces (Λα Πάλμα), Navalmoral de la Mata (Κάθερες), Éibar (Γκιπούθκοα), Baeza (Χαέν), Pobladura de Pelayo García και Pobladura de Yuso (Λεόν), Berlangas de Roa (Μπούργος), Ligüerzana (Παλένθια), Castillo de Bayuela (Τολέδο), Almoradí (Αλικάντε), Estella (Ναβάρρα), San Andrés de Palomar (Βαρκελώνη), Pujalt (Καταλονία), Adamuz (Κόρδοβα) και San Andrés στο Cameros (Λα Ριόχα).
ΚΥΠΡΟΣ
Η κυπριακή παράδοση υποστηρίζει ότι κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στους Αγίους Τόπους, το πλοίο που μετέφερε τον Άγιο Ανδρέα παρεξέκλινε της πορείας του και προσάραξε σε βράχους στο βορειοανατολικότερο ακρωτήριο του νησιού. Όταν έφτασε στην ξηρά, ο Ανδρέας χτύπησε τα βράχια με το ραβδί του, οπότε και ξεπήδησε μια πηγή. Τα νερά αποδείχτηκε ότι είχαν θεραπευτικές δυνάμεις και αποκατέστησαν την όραση του καπετάνιου του πλοίου που είχε τυφλωθεί από το ένα μάτι. Στη συνέχεια ο χώρος έγινε χώρος προσκυνήματος. Ένα οχυρωμένο μοναστήρι κτίστηκε εκεί τον 12ο αιώνα, από το οποίο ο Ισαάκ Κομνηνός διαπραγματεύτηκε την παράδοσή του στον Ριχάρδο τον Λεοντόκαρδο. Τον 15ο αιώνα, ένα μικρό εκκλησάκι κτίστηκε κοντά στην ακτή. Η εκκλησία του κυρίως μοναστηριού χρονολογείται στον 18ο αιώνα, ενώ τα κύρια κτίρια κτίστηκαν 100 χρόνια αργότερα.
Το μαζικό προσκύνημα ωστόσο είναι πιο πρόσφατο και χρονολογείται από τον 20ό αιώνα. Η ιστορία λέει ότι το 1895 απήχθη ο υιός της Μαρίας Γεωργίου. Δεκαεπτά χρόνια αργότερα ο Άγιος Ανδρέας εμφανίστηκε σε ένα όνειρο και της είπε να προσευχηθεί για την επιστροφή του γιου της στο μοναστήρι. Ζώντας στην Μικρά Ασία, ξεκίνησε την πορεία προς την Κύπρο σε ένα πολύ γεμάτο σκάφος. Λέγοντας την ιστορία της κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, ένας από τους επιβάτες (ένας νεαρός δερβίσης) ενδιαφερόταν όλο και περισσότερο. Ρώτησε εάν ο γιος της είχε διακριτικά σημάδια και όταν τα άκουσε αφαίρεσε τα ρούχα του για να της αποκαλύψει τα ίδια σημάδια, οπότε μητέρα και γιος επανενώθηκαν
ΜΑΛΤΑ
Η πρώτη αναφορά για ένα μικρό παρεκκλήσι της Λούκα (Luqa) αφιερωμένο στον Αγιο Ανδρέα χρονολογείται στο 1497. Το παρεκκλήσι αυτό περιείχε τρεις βωμούς, ένας εκ των οποίων ήταν αφιερωμένος στον άγιο απόστολο Ανδρέα. Ο πίνακας που απεικονίζει την Παναγία με τους αγίους αποστόλους Ανδρέα και Παύλο ζωγραφίστηκε από τον καλλιτέχνη της Μάλτας Filippo Dingli. Κάποτε ζούσαν πολλοί ψαράδες στο χωριό Λούκα και αυτός μπορεί να είναι ο κύριος λόγος για την επιλογή του αγίου Ανδρέα ως πολιούχου.
ΜΠΑΡΜΠΑΝΤΟΣ
Η Ημέρα του Αγίου Ανδρέα στις 30 Νοεμβρίου γιορτάζεται ως εθνική ημέρα ανεξαρτησίας στα Μπαρμπάντος. Η ημέρα γιορτάζεται με σύμβολα των Μπαρμπάντος, συμπεριλαμβανομένου του σχηματισμού του σταυρού του θυρεού των Μπαρμπάντος. Επίσης, το πρώιμο τάγμα των Μπαρμπάντος χαρακτήριζε τους αποδέκτες ως ιππότες ή κυρίες του Αγίου Ανδρέα.
Εκτός από τις προαναφερθείσες χώρες, ο Άγιος Ανδρέας θεωρείται προστάτης αρκετών πόλεων, όπως η Πιέντσα της Σερβίας και το Αμάλφι στην Ιταλία, η Εσγκουέιρα στην Πορτογαλία και η η Παρανάκε στις Φιλιππίνες. Επίσης, ο Άγιος Ανδρέας είναι δημοφιλής ως προστάτης διαφόρων χριστιανικών δογμάτων και κοινοτήτων σε όλο τον κόσμο. Η ζωή και οι διδασκαλίες του συνεχίζουν να εμπνέουν και να καθοδηγούν χριστιανούς από διαφορετικά υπόβαθρα μέχρι τις μέρες μας.
Πηγή: Jagran Josh, Wikipedia, Daily Record