Για κάποιο δύσκολο να αποσαφηνιστεί λόγο, οι μεγαλύτεροι εν ζωή Νάβαχο λατρεύουν τα έργα γουέστερν.
Ισως επειδή πολλοί από αυτούς είχαν δει τις ταινίες σε καταυλισμούς πριν από δεκαετίες. ‘Η γιατί μαζευόνταν γύρω από μια τηλεόραση για να παρακολουθήσουν πιστολάδες να μονομαχούν σε τοπία οικεία σ’ αυτούς.
Οπως και να χει, οι πρεσβύτεροι των Νάβαχο ζητούν από το 2013 από τον Μανουελίτο ”Μάνι” Γουίλερ να μεταγλωττίσει ένα γουέστερν στη γλώσσα Νάβαχο, όταν και «O Πόλεμος των Αστρων - Επεισόδιο IV: Μια νέα ελπίδα» μεταφράστηκε στα Νάβαχο και προβλήθηκε.
Και κάπως έτσι προέκυψε το “Béeso Dah Yiníłjaa” γνωστό και ως ”Για μια χούφτα δολάρια” (“A Fistful of Dollars”), το εμβληματικό γουέστερν με πρωταγωνιστή τον Κλιντ Ιστγουντ που υποδύεται έναν Αγνωστο Πιστολά (“The Man With No Name”) - που φτάνει σε ένα μεξικανικό χωριό και μπλέκει σε μια διαμάχη εξουσίας μεταξύ τοπικών οικογενειών. Το σπαγκέτι γουέστερν του 1964 αποτελεί την πρώτη ταινία της τριλογίας του Σέρτζιο Λεόνε γνωστής και ως η «Τριλογία του Δολαρίου», με τη δεύτερη να είναι η Μονομαχία στο Ελ Πάσο (1965) και τρίτη να είναι Ο Καλός, Ο Κακός και ο Άσχημος (1966).
″Συνήθως στα γουέστερν, υπάρχουν ανακριβείς, αν όχι προσβλητικές απεικονίσεις των ιθαγενών της Αμερικής, οπότε αυτή η ταινία που δεν έχει ιθαγενείς είναι τελεία”, είπε ο Γουίλερ. ”Δεν έχω να ανησυχώ για κάτι.”
Η πρεμιέρα θα γίνει στις στις 16 Νοεμβρίου σε κινηματογραφική αίθουσα στην πόλη Window Rock της Αριζόνα. Ολο το καστ των ηθοποιών που ”δανείζουν” τις φωνές τους είναι Νάβαχο. Μάλιστα θα είναι η πρώτη προβολή ταινίας από τότε που ο χώρος έκλεισε τον Μάρτιο του 2020 λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Περιορισμένες θέσεις είναι διαθέσιμες σε μέλη του κοινού που έχουν εμβολιαστεί κατά της COVID-19 και συναινούν σε rapid test επί τόπου.
Θα προβληθεί ξανά δωρεάν αργότερα αυτόν τον μήνα σε άλλα μέρη του Έθνους Ναβάχο, το οποίο επεκτείνεται στην Αριζόνα, το Νέο Μεξικό και τη Γιούτα. Η Νάβαχο μιλιέται πρωτίστως στις νοτιοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, ιδιαίτερα στον πολιτικό τομέα του Έθνους Ναβάχο. Είναι μία από τις πιο ευρέως διαδεδομένες γλώσσες των ιθαγενών Αμερικάνων και είναι η πιο ευρέως διαδεδομένη βόρεια των συνόρων του Μεξικού με τις Ηνωμένες Πολιτείες, με σχεδόν 170.000 Αμερικανούς να τη μιλάνε.
Αλλες ταινίες που έχουν μεταγλωττιστεί σε αυτόχθονες γλώσσες
Κι άλλες δημοφιλείς ταινίες έχουν μεταγλωττιστεί στο παρελθόν σε αυτόχθονες γλώσσες όπως το «Bambi» στα Αράπαχο (σ.σ γλώσσα των αυτόχθονων Αμερικανών του Ουαϊόμινγκ και της Οκλαχόμα, το «Ψυχρά και Ανάποδα 2» στα Σάμι (σ.σ ουραλική γλώσσα που μιλιέται στις βόρειες ζώνες της Νορβηγίας, της Σουηδίας, της Φινλανδίας και της χερσονήσου Κόλα στη Ρωσία), και το «Βαϊάνα» στα Μαορί. Η σειρά κινουμένων σχεδίων «The Berenstain Bears» μεταφράστηκε στις γλώσσες Ντακότα και Λακότα των ιθαγενών Σιού της Βορείου Αμερικής.
Τουλάχιστον 20 γλώσσες ιθαγενών της Αμερικής ομιλούνται σε ταινίες που παρουσιάζονται τον Νοέμβριο, Μήνα Πολιτιστικής Κληρονομιάς των Ιθαγενών Αμερικανών των ΗΠΑ, όπως δήλωσε την Πέμπτη η υπεύθυνη του προγράμματος Σίντι Μπενίτεθ.
Οι ιθαγενείς της Αμερικής ολοένα και περισσότερο παράγουν αλλά και σκηνοθετούν τις δικές τους ιστορίες, πρόσθεσε η Μπενίτεθ, και μάλιστα ορισμένες εξ αυτών είναι γυρισμένες εξολοκλήρου στις αυτόχθονες γλώσσες.
«Έχουμε ταινίες από όλες τις γκάμες, από όλα τα μέρη», τόνισε. «Μου δίνει πραγματικά ελπίδα ότι αυτοί οι κινηματογραφιστές τις χρησιμοποιούν ως ένα εργαλείο για την αναζωογόνηση των γλωσσών τους».
Το ”Για μια χούφτα δολάρια” είναι η τρίτη ταινία μεγάλους μήκους που μεταγλωττίζεται στα Ναβάχο, μια προσπάθεια που χρηματοδοτείται από την ίδια τη φυλή για τη διατήρηση της γλώσσας. Ο Έλμπερτ Τζάμπο ”δάνεισε” τη φωνή του Μπρους τους καρχαρία στην έκδοση Ναβάχο της ταινίας «Ψάχνοντας τον Νέμο», που κυκλοφόρησε το 2016.
Ο Τζάμπο, ο οποίος αποσύρθηκε από τον στρατό των ΗΠΑ, κάνει επίσης τη φωνή του Ραμόν στο ”Για μια χούφτα δολάρια”, ενός από τους ”κακούς” της ταινίας που τρομοκρατεί την πόλη και πιστεύει ότι είναι άθικτος.
Ο Τζάμο μιλά, γράφει και διαβάζει τη γλώσσα Ναβάχο, καθώς μεγάλωσε σ′ ένα σπίτι όπου αυτή ήταν η μόνη επιλογή.
«Οι άνθρωποι νιώθουν λίγο περισσότερο περήφανοι που γνωρίζουν ότι έχουμε κάνει πολύ δρόμο με τη γλώσσα μας», είπε ο Τζάμπο, 47 ετών. «Είναι λυπηρό να το λέμε, αλλά μερικά κομμάτια της γλώσσας μας χάνονται από τη νεότερη γενιά. Ωστόσο την ίδια στιγμή, νομίζω ότι ταινίες σαν αυτές τους εμπνέουν να μάθουν, ακόμα κι αν πρόκειται για μια μικρή λέξη εδώ κι εκεί».
Το Μουσείο του Έθνους Νάβαχο συνεργάστηκε με την εταιρεία διανομής ταινιών Kino Lorber με έδρα τη Νέα Υόρκη και τα στούντιο Native Stars στο Γκάλαπ του Νέου Μεξικού, που ανήκουν σε ιθαγενείς Αμερικάνους, για την ταινία.
«Ανυπομονώ να τη δει ο θείος μου, να τη δει ο μπαμπάς μου», είπε ο Γουίλερ. «Θα ήθελα επίσης όσοι έφυγαν από τη ζωή να ήταν εδώ μαζί μας για να την δουν κι αυτοί».
Πηγή: Associated Press