Τα ορφανά της Ματριόσκα
Η διάλυση της ΕΣΣΔ και η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ δημιούργησαν ένα κενό εξουσίας στην Αν. Ευρώπη. Η μεταπολεμική τάξη πραγμάτων ήταν παρελθόν. Πολύ γρήγορα οι συνέπειες αυτού του κενού εξουσίας έγιναν ορατές. Η Τσεχοσλοβακία διαλύθηκε σε δύο κράτη, ενώ η Γιουγκοσλαβία διασπάστηκε σε μικρότερα κράτη έχοντας βιώσει έναν αιματηρό εμφύλιο. Παράλληλα, επανεμφανίστηκε στην περιοχή το ζήτημα των μειονοτήτων, καθώς σημαντικοί ρωσικοί πληθυσμοί παρέμειναν σε κράτη, όπως η Εσθονία ή η Ουκρανία. Η σημαντικότερη ίσως συνέπεια ήταν η διάσπαση της ενότητας του πρώην κομμουνιστικού χώρου σε διαφορετικές ζώνες επιρροής. Για παράδειγμα, το βόρειο τμήμα της Αν. Ευρώπης( Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία) απέκτησε μία κεντροευρωπαϊκή ταυτότητα χάνοντας τον ανατολικοευρωπαϊκό, κομμουνιστικό χαρακτήρα του, ενώ το νότιο απέκτησε ξανά τον ιδιαίτερο (ξεχασμένο για αρκετό καιρό στον 20ο αιώνα) Βαλκάνια.
Ο θείος Σαμ και η Γερμανία
Ποιος ανέλαβε να εγγυηθεί την σταθερότητα σε αυτήν την «ορφανή» πλέον περιοχή; Για ένα μικρό διάστημα οι ΗΠΑ ανέλαβαν την ένταξη της πρώην κομμουνιστικής terra incognita στο δυτικό στρατόπεδο κυρίως στους τομείς της άμυνας και της οικονομίας (ένταξη των πρώην κρατών του Συμφώνου της Βαρσοβίας στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ). Η 11/9, όμως, και η επακόλουθη αμερικανική επέμβαση στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν έστρεψαν το ενδιαφέρον των ΗΠΑ στην Μ. Ανατολή. Αυτήν την φορά το κενό εξουσίας ανέλαβε να καλύψει η ενωμένη πλέον Γερμανία αντιμετωπίζοντας δύο ιδιαίτερες προκλήσεις: την Ρωσία του Πούτιν και την ευρωπαϊκή ενοποίηση. Από την μία πλευρά, οι εξελίξεις στην Ρωσία ήταν απρόβλεπτες για την αμερικανική και ευρωπαϊκή διπλωματία κυρίως λόγω των απρόβλεπτων χειρισμών του Πούτιν. Από την άλλη πλευρά, η προοπτική ένταξης στην ΕΕ αποτέλεσε μοχλό σημαντικών οικονομικών και πολιτικών μεταρρυθμίσεων σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη. Τα αποτελέσματα αυτών των μεταρρυθμίσεων παραμένουν μέχρι σήμερα μικτά και αμφιλεγόμενα.
Η τουρκική αστυνομία των Βαλκανίων
Και αν το βόρειο τμήμα της Αν. Ευρώπης πέρασε σε αυτήν την ιδιαίτερη σφαίρα επιρροής, στο νότιο η κατάσταση είναι ολότελα διαφορετική. Μετά την οριστική διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, μειονοτικά προβλήματα και ζητήματα εθνικού αυτοπροσδιορισμού ήταν βασικά συστατικά του πολιτικού λόγου στα κράτη της ΝΑ Ευρώπης. Η κατάσταση αυτή ήταν εντονότερη σε κράτη με συμπαγείς μουσουλμανικούς πληθυσμούς ή σημαντική μουσουλμανική παράδοση.
Ο σκοπός της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής ήταν διττός: από την μία, θα δημιουργούνταν μία ανεξάρτητη τουρκική σφαίρα επιρροής και, από την άλλη, θα αναστέλλονταν η ευρωπαϊκή διείσδυση στην περιοχή.
Αυτός ο αναπροσδιορισμός αξιοποιήθηκε από τουρκικά (ή σαουδαραβικά σε ορισμένες περιπτώσεις) ιδρύματα. Τα ιδρύματα αυτά είχαν ως σκοπό την επέκταση της τουρκικής σφαίρας επιρροής στον χώρο της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο σκοπός της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής ήταν διττός: από την μία, θα δημιουργούνταν μία ανεξάρτητη τουρκική σφαίρα επιρροής και, από την άλλη, θα αναστέλλονταν η ευρωπαϊκή διείσδυση στην περιοχή. Να σημειώσουμε βέβαια ότι το φαινόμενο της τουρκικής διείσδυσης στα Βαλκάνια δεν είναι άγνωστο.
20 Χρόνια μετά
Παρά την φαινομενική ηρεμία της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, η περιοχή έχει έλθει ξανά στο προσκήνιο. Η ρωσική προσάρτηση της Κριμαίας, η έκρηξη του αλβανικού εθνικισμού, η αναταραχή στα Σκόπια και η επέκταση του ΝΑΤΟ στην Πολωνία και στις Βαλτικές χώρες είναι τα πιο χαρακτηριστικά ζητήματα του τελευταίου καιρού. Αυτή η αβεβαιότητα σε συνδυασμό με την γεωπολιτική αναβάθμιση της Ρωσίας και της Γερμανίας και την επιδεινούμενη κατάσταση στην περιφέρεια της Ευρώπης (Μ. Ανατολή, Β. Αφρική δημιουργούν ένα ιδιαίτερο μίγμα. Το βέβαιο είναι ότι οι εξελίξεις στην περιοχή θα συνεχίσουν να μονοπωλούν το ενδιαφέρον των πολιτικών αναλυτών.