Σύμφωνα με την Έκθεση Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας 2017-2018 του World Economic Forum, στον κομβικής σημασίας δείκτη «ικανότητα για καινοτομία» (capacity for innovation)η Κύπρος βούλιαξε στις τελευταίες θέσεις, από την 40η θέση που βρισκόταν το 2009-2010 στην 110η θέση το 2017-2018 (πτώση ρεκόρ 70 θέσεων). Αντίθετα, στον εν λόγω δείκτη η Ελλάδα βελτιώθηκε κατά 16 θέσεις (από την 101η θέση το 2009-2010 στην 85η θέση το 2017-2018). Το Ισραήλ ανέβηκε από την 8η θέση το 2009-2010 στην 3η θέση το 2017-2018.
Ίσως το καλύτερο μέτρο σύγκρισης για την Κύπρο να είναι η Μάλτα, η οποία σημείωσε άνοδο 24 θέσεων, από τη θέση 61 την περίοδο 2009-2010 στη θέση 37 το 2017-2018. Με άλλα λόγια, από την περίοδο 2009-2010 μέχρι το 2017-2018, στο δείκτη «ικανότητα για καινοτομία» η Κύπρος σημείωσε πτώση 70 θέσεων ενώ η Μάλτα βελτιώθηκε κατά 24 θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη.
Η «ικανότητα για καινοτομία» αποτελεί δείκτη-κλειδί τόσο για την επιχειρηματικότητα όσο και για την αποτελεσματικότητα της δημόσιας διοίκησης. Όταν οι επιδόσεις και οι δυνατότητες μιας χώρας να καινοτομεί υστερούν σημαντικά, η όποια προσπάθεια για μεταρρύθμιση είναι αναποτελεσματική και αντιαναπτυξιακή.
Η καινοτομία:
α) Δημιουργεί νέα προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας, νέες επιχειρήσεις, νέες βιομηχανίες, νέες αγορές και νέες θέσεις εργασίας.
β) Βελτιώνει την αποδοτικότητα. Ακόμη και μικρές αλλαγές μπορούν να επιφέρουν τεράστια οφέλη και σημαντικές εξοικονομήσεις.
γ) Προσδίδει ένα βιώσιμο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και διαμορφώνει μια ανθεκτική οικονομία.
Η «ικανότητα για καινοτομία» επηρεάζει -άμεσα ή έμμεσα- τους διάφορους μακροοικονομικούς και μικροοικονομικούς παράγοντες, την εθνική ανταγωνιστικότητα καθώς και άλλες σημαντικές για την ανάπτυξη παραμέτρους όπως είναι η γραφειοκρατία.
Τόσο η Έκθεση Παγκόσμιας Ανταγωνιστικότητας 2017-2018 όσο και η Έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας «Doing Business Report 2018» καταδεικνύουν ότι η γραφειοκρατία στην Κύπρο χειροτερεύει. Ενδεικτικά σημειώνεται ότι με βάση την έκθεση «Doing Business Report 2018» για την έκδοση οικοδομικής άδειας στην Κύπρο χρειάζονται 507 μέρες, όταν στην Κορέα αυτό γίνεται σε 27,5 μέρες (η Κύπρος καταλαμβάνει μόλις την 120ή θέση σε σύνολο 190 χωρών, με την Ελλάδα να είναι στην 58η θέση και τη Μάλτα στην 45η θέση).
Μεταξύ άλλων, η Κύπρος και η Ελλάδα χρειάζονται ένα σύγχρονο Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας, περισσότερα κονδύλια για έρευνα και καινοτομία και ενίσχυση της ικανότητας των οργανισμών (δημοσίων υπηρεσιών και επιχειρήσεων) να παράγουν περισσότερες και καλύτερες καινοτομίες.
Χρειάζονται ευρείες μεταρρυθμίσεις που να διαχέονται σε όλους τους τομείς της οικονομικής και κοινωνικής ζωής. Οι κανονισμοί και οι διαδικασίες πρέπει να ανασχεδιαστούν ώστε να έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο και λιγότερα διοικητικά βάρη. Απαιτούνται θεσμικές μεταρρυθμίσεις με στόχο την απλοποίηση της γραφειοκρατίας και τη δημιουργία ενός φιλικού επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
Οι επιχειρήσεις και ο ιδιωτικός τομέας είναι οι μηχανές της καινοτομίας. Όμως οι καινοτομικές δραστηριότητες των επιχειρήσεων επηρεάζονται, σε μεγάλο βαθμό, από τις πολιτικές καινοτομίας και το ρόλο των θεσμών. Η ένταση της καινοτομίας εξαρτάται από την αλληλεπίδραση μεταξύ των στρατηγικών του ιδιωτικού τομέα και των πολιτικών του δημόσιου τομέα - ρυθμιστικό πλαίσιο, κίνητρα κ.ά.
Στο βιβλίο του «Ανισότητα» ο οικονομολόγος Anthony Atkinson σημειώνει ότι
«Όταν λαμβάνει αποφάσεις για να υποστηρίξει την καινοτομία -είτε αυτές αφορούν τη χρηματοδότηση, την αδειοδότηση, τη ρύθμιση των αγορών, τις προμήθειες ή την εκπαίδευση- το κράτος πρέπει να λαμβάνει ρητά υπόψη του τις διανεμητικές επιπτώσεις.... Η κατεύθυνση της τεχνολογικής αλλαγής πρέπει να είναι σαφής μέριμνα των υπεύθυνων για τη χάραξη πολιτικής και να ενθαρρύνει την καινοτομία τέτοιου τύπου που να αυξάνει την απασχολησιμότητα των εργαζομένων και να δίνει έμφαση στην ανθρώπινη διάσταση της παροχής υπηρεσιών».
Οι συχνές εκλογικές αναμετρήσεις ενθαρρύνουν την τέχνη του εφικτού και των βραχυπρόθεσμων λύσεων εις βάρος της επιστημοσύνης και των μακρόπνοων λύσεων. Στο πλαίσιο μιας μεταρρυθμιστικής προσπάθειας, οι αλλαγές/βελτιώσεις πρέπει να είναι μη αναστρέψιμες. Το ερώτημα είναι κατά πόσο υπάρχουν οι δομές, η οργανωσιακή κουλτούρα και η δημιουργική ηγεσία που να διασφαλίζουν τη σωστή πορεία και επέκταση των αποτελεσμάτων και στο προβλεπτό μέλλον.
Η Κύπρος και η Ελλάδα δεν έχουν έλλειμμα δυναμικού. Διαθέτουμε κορυφαίους ερευνητές, επιχειρηματίες, και εταιρείες σε παγκόσμιο επίπεδο και μοναδικές δυνάμεις όσον αφορά τις αξίες, τον πολιτισμό και τη δημιουργικότητα. Συγκριτικά πλεονεκτήματα η γεωπολιτική αξία και ο φυσικός πλούτος της Κύπρου και της Ελλάδας.
Πρέπει να στηριχτούμε στα ισχυρά μας σημεία και να αντιμετωπίσουμε µε αποφασιστικότητα τις αδυναμίες µας:
- Οι ανεπαρκείς επενδύσεις στο γνωστικό µας κεφάλαιο.
- Οι δυσκολίες στην εξεύρεση χρηματοδότησης.
- Η χαμηλή απορρόφηση ευρωπαϊκών κονδυλίων από την Κύπρο για τη περίοδο προγραμματισμού 2014-2020. Αντίθετα, η Ελλάδα βρίσκεται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά στην κορυφή της Ευρώπης στην απορρόφηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων. Πρέπει να αυξηθούν οι επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία και να χρηματοδοτούνται περισσότερα ερευνητικά προγράμματα. Νέες θέσεις για το ερευνητικό δυναμικό σημαίνει παραγωγή νέων καινοτομιών - η κινητήριος δύναμη της διατηρήσιμης ανάπτυξης.
- Ο κατακερματισμός προσπαθειών και η δαπανηρή επανάληψη εργασιών. Πρέπει να αναλώνουμε τους πόρους µας πιο ορθολογικά και να επιτύχουμε την κρίσιμη μάζα.
- Η συνεργασία του κόσμου της επιστήμης µε τον κόσμο των επιχειρήσεων πρέπει να βελτιωθεί, να αρθούν τα εμπόδια και να δοθούν κίνητρα.
- Υπάρχει χάσμα ανάμεσα στη στρατηγική και την υλοποίηση. Υλοποίηση σημαίνει οι πολίτες να δουν και να νοιώσουν τη διαφορά και όχι απλά ότι μια πολιτική έχει εξαγγελθεί ή ένας νόμος έχει ψηφιστεί.
Η Kate Raworth στο βιβλίο της Doughnut Economics, τονίζει την ανάγκη ο σχεδιασμός της οικονομίας να είναι κατανεμητικός και αναγεννητικός (distributive and regenerative by design). Πρέπει να δημιουργήσουμε θεσμούς και κίνητρα και να εφαρμόσουμε καινοτόμες πολιτικές που να ενισχύουν την ανταπόδοση σε κοινωνικό επίπεδο. Χρειάζεται να σχεδιάσουμε οικονομικές πολιτικές και θεσμικές καινοτομίες που θα απελευθερώνουν τις τεράστιες δυνατότητες του αναγεννητικού, κυκλικού μοντέλου οικονομίας.