Στις 11 Μαΐου 2020 συμπληρώθηκαν 39 χρόνια από τον θάνατο του Bob Marley, του μεγαλύτερου εκπροσώπου της Reggae μουσικής και μίας προσωπικότητας που σφράγισε τον 20ο αιώνα. Επιτυχίες, φήμη, δόξα είναι μερικές λέξεις που συνοδεύουν πολλούς σταρ της μουσικής -όπως και τον Marley-, αυτό όμως που διαφοροποίησε και μετέτρεψε έναν τραγουδιστή προερχόμενο από μία μικρή χώρα του Τρίτου Κόσμου σε διεθνή φωνή για τα ανθρώπινα δικαιώματα ήταν ο έντονος κοινωνικός και πολιτικός του στίχος, που ενέπνευσε τους αδύναμους της εποχής. Ίσως, όλη του η προσφορά και η διαχρονικότητά της μουσικής του να συνοψίζεται στον τίτλο του Album που βγήκε 3 χρόνια μετά τον θάνατό του… «Legend».
Τα πρώτα χρόνια
Ο Bob Marley ή Robert Nesta Marley –όπως ήταν το πλήρες όνομά του- γεννήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1945, στην περιοχή Nine Miles της Τζαμάικα και μεγάλωσε μεταξύ του Nine Miles και του Kingston. Πατέρας του ήταν ο 60χρονος Norval Marley – Τζαμαϊκανός Αγγλικής καταγωγής, ο οποίος απεβίωσε 10 χρόνια αργότερα - και μητέρα του η 19χρονη Cedella Booker.
Στα χρόνια της εφηβείας του αποφάσισε να φύγει από τη γενέτειρά του και να επιστρέψει στην πρωτεύουσα της Τζαμάικα, το Kingston και συγκεκριμένα στη γειτονιά Trench town, η οποία αποτέλεσε πηγή έμπνευσης σε διάφορα τραγούδια του, όπως το «Trench Town Rock». Εκεί λόγω της ικανότητάς του να υπερασπίζεται τον εαυτό του κατά τις συγκρούσεις με συμμορίες συνομηλίκων του στα γκέτο της περιοχής, του αποδόθηκε το υποκοριστικό «Tuff Gong», μετέπειτα γνωστό ως όνομα του στούντιο των Wailers. Το συγκεκριμένο υποκοριστικό έχει τις ρίζες του στον πρώτο εκφραστή του κινήματος Rastafari στην Τζαμάικα, τον Leonard Percival Howell.
Από τους The Wailing Wailers στους…Bob Marley & The Wailers
Το 1963, σε ηλικία 18 ετών, ο Bob Marley με τον παιδικό του φίλο Neville Livingston (γνωστός και ως Bunny Wailer) και τον Hubert Winston McIntosh ή Peter Tosh δημιούργησαν το συγκρότημα, The Wailing Wailers, η ονομασία του οποίου προερχόταν από τα δύσκολα χρόνια στα γκέτο του Kingston. Για μικρό χρονικό διάστημα μέλη υπήρξαν και ο Junior Braithwaite, η Cherry Smith και η Beverly Keslo. Προς τα τέλη της δεκαετίας του 60’ οι The Wailing Wailers μετονομάστηκαν σε The Wailers και μέχρι το 1974 Bob Marley, Bunny Wailer και Peter Tosh υπέγραψαν μαζί ορισμένες από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της Reggae μουσικής.
Μπορεί οι The Wailers να είχαν επιτυχία στη Reggae μουσική, ωστόσο η διεθνής αναγνώριση άργησε να έρθει. Σημείο καμπής ήταν η συνεργασία με την δισκογραφική εταιρεία Island Records το 1972.
Ήταν η πρώτη φορά που μία δισκογραφική εταιρεία διεθνούς φήμης συνεργάστηκε με ένα συγκρότημα της Reggae. Πλέον οι επαγγελματικές εγκαταστάσεις και εξοπλισμοί ήταν πραγματικότητα. Δύο Album ηχογραφήθηκαν από τους The Wailers και γνώρισαν ιδιαίτερη επιτυχία, το «Catch a Fire» και το «Burnin», με πιο γνωστά τραγούδια να είναι το «Stir it Up», «Sun is Shining», «No more trouble» και «Get Up Stand Up».
Η διεθνής αναγνώριση αυξανόταν και η Reggae έβγαινε από τα στενά όρια της Τζαμάικα. Όμως παρά την μεγάλη φήμη του συγκροτήματος το 1974 Peter Tosh και Bunny Wailer αποχωρούν για να συνεχίσουν solo καριέρα. Πλέον οι The Wailers μετονομάζονται σε Bob Marley & The Wailers με τον Marley να αποτελεί τον βασικό τραγουδιστή και στιχουργό. Το συγκρότημα πλαισιώνουν η Rita Marley (σύζυγος του Bob Marley), η Marcia Griffiths και η Judy Mowatt.
Το πρώτο Album της νέας εποχής είναι το «Natty Dread» με περισσότερο βιωματικό, κοινωνικό και πολιτικό στίχο, όπως το «No Woman No Cry». Aκολούθησαν και άλλα Albums τα τέλη της δεκαετίας του 70 όπως το «Live», το «Rastaman Vibration» κ.α, αυτό όμως που χαρακτηρίζεται ως το Album με τον μεγαλύτερο αντίκτυπο και που μετέτρεψε τον Bob Marley από έναν τραγουδιστή της Reggae σε ένα διεθνές σύμβολο είναι το «Exodus», τo 1977, με το περιοδικό Time να το ανακηρύσσει ως το Album με την μεγαλύτερη επιρροή τον 20ο αιώνα. Το συγκεκριμένο Album ηχογραφήθηκε στην Αγγλία, όπου και ζούσε ο Bob Marley έπειτα από την απόπειρα δολοφονίας που είχε δεχθεί στο σπίτι του στις 3 Δεκεμβρίου 1976. Χαρακτηριστικό της επιτυχίας του ήταν ότι για σχεδόν 56 συνεχόμενες εβδομάδες το Exodus παρέμενε στις πρώτες θέσεις των Βρετανικών charts. Ποιος άλλωστε δεν έχει ακούσει -ακόμα και 44 χρόνια μετά- το «Jamming», το «Exodus», «Turn Your Lights Down Low» και πολλά άλλα.
Bob Marley: Κοινωνική και πολιτική επιρροή μέσα από τους στίχους
Μετά την αποχώρηση του Peter Tosh και του Bunny Wailer, ο Bob Marley εκτός από τραγουδιστής ήταν και ο κύριος στιχουργός του συγκροτήματος Bob Marley & The Wailers. Ο στίχος πλέον έδινε ιδιαίτερη έμφαση σε κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της εποχής, έχοντας απήχηση όχι μόνο στις αναπτυσσόμενες χώρες αλλά σε όλο τον κόσο. Ο Bob Marley θεωρείται ένας από τους λίγους – και στην εποχή του ίσως ο μόνος- σταρ με διεθνή εμβέλεια, προερχόμενος από τις αναπτυσσόμενες χώρες.
Κεντρικά ζητήματα στους στίχους του ήταν-μεταξύ άλλων- η ειρήνη, η φτώχεια, η βία, η καταπάτηση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας μέσα από τη δουλεία, η προάσπιση των αδυνάτων και η πολιτική ενότητα. Μέσα από τα τραγούδια του προσπάθησε να ευαισθητοποιήσει τον κόσμο για τα προβλήματα των πιο αδυνάμων και να προωθήσει την πάλη για κοινωνική δικαιοσύνη, αλληλεγγύη, σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα και την ελευθερία. Μάλιστα η αναφορά του σε όλα αυτά τα ζητήματα γίνεται σε μία περίοδο που η αποαποικιοποίηση των αναπτυσσόμενων χωρών (κυρίως χώρες της Αφρικής, χαρακτηριστικό είναι και το τραγούδι του Africa Unite όπου έδωσε έμφαση στην επικράτηση της ειρήνης και της δικαιοσύνης στις χώρες της Αφρικής) ήταν αρκετά πρόσφατη - τέλη της δεκαετίας του 50’ και αρχές του 60’.
Πράγματι, αν κάποιος ανατρέξει στα τραγούδια που πραγματεύονται το ζήτημα προάσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σίγουρα δεν μπορεί να παραλείψει το «Get Up Stand Up for your Rights». Ένα τραγούδι σύμβολο για τα ανθρώπινα δικαιώματα και μία από τις τελευταίες συνεργασίες με τον Peter Tosh. Δύο χρόνια αργότερα ο Bob Marley ,βασισμένος στα λόγια του Αυτοκράτορα της Αιθιοπίας Haile Selassie λίγο πριν τη Γενική Συνέλευση του Ο.Η.Ε το 1963, ηχογραφεί το «War». Ένα τραγούδι που κάθε στίχος αναφέρεται στην ανάγκη για ισότητα, κοινωνική δικαιοσύνη και ενδυνάμωση των χωρών που έως τις αρχές του 60’ ήταν αποικίες ή είχαν απολυταρχικά καθεστώτα (Ανγκόλα, Νότια Αφρική, Μοζαμβίκη).
Ο μουσικός πλούτος για τη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις δεν σταματάει στο «War», ακολουθούν πολλά τραγούδια έως το 1980 και τη σύνθεση του «Redemption Song», ένα τραγούδι ωδή στην πνευματική ελευθερία του ατόμου, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει:
«Emancipate yourself from mental slavery, None but yourselves can free our minds».
Μάλιστα το «Redemption song» έχει καταγραφεί ως ένα από τα 20 σημαντικότερα πολιτικά τραγούδια.
Ωστόσο η επιρροή του σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο δεν ήταν μόνο μέσα από τα τραγούδια και τους στίχους του. Ημερομηνία σταθμός στην πορεία του Bob Marley είναι η 22 Απριλίου 1978. Η δεκαετία του 70’ υπήρξε τεταμένη με πολιτικές συγκρούσεις, διαμάχες και βία μεταξύ των δύο κυριότερων πολιτικών δυνάμεων στην Τζαμάικα. Από τη μία ο Πρωθυπουργός της χώρας Michael Manley και από την άλλη ο αντίπαλός του Edward Seaga. Εκείνη την ημέρα – και εν μέσω πολιτικής αναταραχής- διεξήχθη στο Εθνικό Στάδιο του Kingston η συναυλία «One Love Peace Concert». Όταν ανέβηκε στη σκηνή ο Bob Marley -και λίγο μετά την ερμηνεία του Jamming- καλεί στη σκηνή τους δύο πολιτικούς αντιπάλους, ενώνει τα χέρια τους και φωνάζει «Love, Prosperity», δείχνοντας τη σημασία της ενότητας, της συνεργασίας και της αλληλεγγύης σε κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο.
Αυτή η συνολική του προσφορά για την ανάδειξη κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων που αφορούσαν ιδιαίτερα τις χώρες του –τότε- Τρίτου Κόσμου οδήγησε στην απονομή του Μεταλλίου Ειρήνης του Τρίτου Κόσμου από τον Ο.Η.Ε στις 15 Ιουνίου 1978 στη Νέα Υόρκη. Μία τέτοια διάκριση – ίσως μεγαλύτερη από οποιαδήποτε πρωτιά στα Charts για κάποιο τραγούδι ή Album- αποδεικνύει τον αντίκτυπο του Bob Marley σε διεθνές επίπεδο αλλά και ότι η μουσική αποτελεί μέσο αφύπνισης και διεκδίκησης ενός καλύτερου και δικαιότερου κόσμου.
Από την κουλτούρα των Rastafari στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας
Ο Ρασταφαριανισμός είναι ένα πολιτικό και θρησκευτικό κίνημα που έχει τις ρίζες του στον προφήτη Marcus Garvey (1887-1940), στα διδάγματα του οποίου – περίπου το 1930- ήταν η προώθηση μίας αφροκεντρικής ιδέας, η ενδυνάμωση των μαύρων, ο τερματισμός της σκλαβιάς και η επιστροφή τους στην Αφρική. Λίγα χρόνια αργότερα ο Ras Tafari Makonen ανακηρύσσεται Αυτοκράτορας της Αιθιοπίας, παίρνοντας το όνομα Haile Selassie και αναγνωρίζεται ως «Μεσσίας», ενώ αποκαλείται και «Jah» που σημαίνει «Θεός».
Στην Τζαμάικα το συγκεκριμένο κίνημα αναπτύσσεται ιδιαίτερα τη δεκαετία του 60’ και συγκεκριμένα ο Bob Marley εντάσσεται τον ρασταφαριανισμό το 1966 –είχε ανατραφεί ως Καθολικός-, έπειτα από την επίσκεψη του Haile Selassie στην Τζαμάικα. Από εκείνη τη χρονιά υιοθετεί και την χαρακτηριστική κόμη των Ράστα, η οποία τον χαρακτηρίζει ιδιαίτερα από το 1972 και μετά. Παράλληλα την ίδια περίοδο γίνεται υποστηρικτής για τη χρήση της μαριχουάνας για θεραπευτικούς λόγους, ενώ μέσα από τα τραγούδια του καθίσταται ως βασικός εκπρόσωπος και εκφραστής του Ρασταφαριανισμού σε διεθνές επίπεδο.
Ωστόσο – παρά την επίδρασή του στη διάδοση του Ρασταφαριανισμού- κάτι το οποίο δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό είναι πως λίγο πριν το τέλος της ζωής του, στις 4 Νοεμβρίου 1980 ο Marley βαφτίζεται Χριστιανός στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας.
Η κληρονομιά του είναι επίκαιρη;
Τι και εάν έχουν περάσει περισσότερα από 39 χρόνια από τα τραγούδια του Bob Marley, τα βασικά ζητήματα που πραγματεύτηκε παραμένουν επίκαιρα, ειδικά σε μία περίοδο που πολλές αξίες αμφισβητούνται. Η ανάγκη για κοινωνική δικαιοσύνη, πνευματική ελευθερία, αλληλεγγύη, καταπολέμηση των διακρίσεων και του ρατσισμού καθιστούν το έργο του διαχρονικό και οδηγό για τη διαμόρφωση ενός καλύτερου κόσμου. Άλλωστε, όπως είχε δήλωσε και ο ίδιος, η ανάγκη να φωτίσουμε το σκοτάδι είναι –πλέον- πιο αναγκαία από ποτέ.
