Οταν η Βρετανία ψήφισε υπέρ της αποχώρησής της από την Ευρωπαϊκή Ενωση το 2016, το σοκ ήταν μεγάλο, εντός και εκτός. Ο Ντέϊβιντ Κάμερον υποχρεώθηκε να παραιτηθεί από πρωθυπουργός και αντικαταστάθηκε ταχύτατα από την Τερέζα Μέι.
Για τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος είχε υποστηρίξει την καμπάνια υπέρ του Brexit, αυτή η εξέγερση του λαϊκισμού ήταν μία πρόγευση της «λαϊκής επανάστασης» στις ΗΠΑ, που οδήγησε στην εκλογή του τον ίδιο χρόνο.
Δυόμιση χρόνια αργότερα, ωστόσο, το Brexit δεν έχει ακόμα συμβεί. Κι αυτό διότι η αποχώρηση μίας χώρας από την Ευρωπαϊκή Ενωση και το νομικό της πλαίσιο, είναι μία εξαιρετικά περίπλοκη διαδικασία χωρίς προηγούμενο - πόσο μάλλον όταν η χώρα είναι μέλος για περισσότερα από 40 χρόνια.
Ενας άλλος λόγος είναι το γεγονός ότι η κυβέρνηση της Τερέζας Μέι δεν ήξερε τι είδους Brexit ψήφισαν οι Βρετανοί και με τι είδους διαζύγιο θα συμφωνούσαν οι Βρυξέλλες. Οπως συμβαίνει στα ζευγάρια που χωρίζουν, οι δύο πλευρές τσακώνονταν για το ποιός θα κρατήσει το αυτοκίνητο και το σπίτι, για το μέγεθος της διατροφής αλλά και την επιμέλεια των παιδιών (τους Ευρωπαίους πολίτες που ζουν στην Βρετανία).
Αυτή την εβδομάδα, μόλις 70 μέρες μέχρι την επίσημη προθεσμία για την αποχώρηση της Βρετανίας, το Κοινοβούλιό της απέρριψε την συμφωνία του διαζυγίου στην οποία κατέληξαν η Μέι και οι Ευρωπαίοι ηγέτες. Οι βουλευτές ψήφισαν κατά των σχεδίων της Μέι με την τεράστια διαφορά των 230 ψήφων. Περισσότεροι από 100 δικοί της βουλευτές, οι οποίοι υποστηρίζουν το διαζύγιο, έκριναν ότι το Brexit της συμφωνίας δεν είναι αρκετά ξεκάθαρο. Η δε αντιπολίτευση αισθάνεται ότι το πακέτο της Μέι είναι τόσο ακραίο που θα βλάψει τόσο την αγορά εργασίας, όσο και την συνεργασία με τον μεγαλύτερο οικονομικό εταίρο της χώρας.
Σήμερα, αρκετοί Βρετανοί σκέπτονται το ακατονόμαστο: την ανατροπή του Brexit με ένα νέο δημοψήφισμα. Και η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει την συνήθεια να ανατρέπει τα αποτελέσματα δημοψηφισμάτων από δυσαρεστημένους πολίτες.
Δύο φορές στην Ιρλανδία και μία φορά στην Δανία, οι ψηφοφόροι αρνήθηκαν αρχικά τα σχέδια των Βρυξελλών αλλά στο δεύτερο δημοψήφισμα «ψήφισαν σωστά». Μπορεί κάτι τέτοιο να συμβεί και στην Βρετανία;
Τι γίνεται με το νέο δημοψήφισμα;
Ως νησί και πρώην αυτοκρατορία, η Βρετανία δεν ήταν ποτέ πραγματικό μέλος του κλειστού κλαμπ των χωρών της ΕΕ. Επί σειρά ετών, οι πολιτικοί προτιμούσαν να αφιερώνουν πολύ περισσότερο χρόνο κοιτάζοντας τι συμβαίνει στην Ουάσιγκτον, παρά στις Βρυξέλλες. Αν προσθέσουμε και δεκαετίες αρνητικών θεμάτων των ταμπλόϊντ για το τι έκαναν οι μη εκλεγμένοι «Ευρωκράτες», συν την βαθύτερη ασθένεια της πτώσης του επιπέδου ζωής στα πρώην βιομηχανικά κέντρα, δεν ήταν έκπληξη το γεγονός ότι 17 εκατομμύρια άνθρωποι ψήφισαν υπέρ του Brexit το 2016. Ομως η διαφορά ήταν μικρή. Υπέρ του διαζυγίου ψήφισε το 52% και κατά το 48%. Και στις επιλογές του δημοψηφίσματος δεν υπήρχε τίποτα σχετικό με το είδος του Brexit. Θα ήταν «σκληρό», με φόρους στις εισαγωγές από την ΕΕ; Θα ήταν «μαλακό», με τους ευρωπαίους μετανάστες να κυκλοφορούν ελεύθερα; Από το περασμένο καλοκαίρι οι υποστηρικτές του νέου δημοψηφίσματος ξεκίνησαν μία μεγάλη καμπάνια υπερ της «Ψήφου του Λαού» (δεν το αποκαλούν «δεύτερο δημοψήφισμα» γιατί ακούγεται σαν ριμέικ του πρώτου. Το κεντρικό επιχείρημά τους είναι ότι το κοινό έχει το δικαίωμα να υποστηρίξει ή να απορρίψει το είδος του Brexit στο οποίο συμφώνησε η κυβέρνησή.
Εχει momentum η καμπάνια υπέρ του νέου δημοψηφίσματος;
Ναι. Εχει χρήματα (πολλές εταιρείες ανησυχούν για το Brexit) και μία πολύ καλά οργανωμένη ομάδα media (πολλά μέλη της είχαν δουλέψει με τον πρώην πρωθυπουργό Τόνι Μπλέρ, θερμό υποστηρικτή του νέου δημοψηφίσματος). Η μεγαλύτερη ώθηση ήρθε όταν οι Εργατικοί άλλαξαν την στάση τους στο συνέδριο του κόμματος το περασμένο φθινόπωρο. «Αν δεν μπορούμε να έχουμε γενικές εκλογές, οι Εργατικοί πρέπει να υποστηρίξουν όλες τις επιλογές που παραμένουν στο τραπέζι, συμπεριλαμβανομένου και του νέου δημοψηφίσματος» ήταν η νέα πολιτική τους. Πάνω από το 85% των μελών του Εργατικού κόμματος θέλουν νέο δημοψήφισμα κι ένας μεγάλος αριθμός είναι υπέρ της παραμονής στην ΕΕ. Πιστεύουν πώς σε ο,τι αφορά θέματα εργατικών δικαιωμάτων, προστασία περιβάλλοντος και, κυρίως, την υποστήριξη θέσεων εργασίας και της οικονομίας, η παραμονή είναι η καλύτερη λύση. Κάποιοι από τους Συντηρητικούς βουλευτές είναι επίσης θερμοί υποστηρικτές και δεδομένου ότι δεν υπάρχει κυβερνητική πλειοψηφία στην Βουλή των Κοινοτήτων, θεωρητικά απαιτούνται μόνον επτά εξ αυτών για να υποστηρίξουν το νέο δημοψήφισμα. Καθώς όλες οι μορφές του Brexit δεν συγκεντρώνουν πλειοψηφία, οι φωνές υπερ του δημοψηφίσματος τονίζουν ότι είναι η «τελευταία λύση». Ακόμα και στην Ντάουνινγκ Στρίτ υπάρχουν κάποοι που φλερτάρουν με την ιδέα.
Τότε γιατί δεν γίνεται νέο δημοψήφισμα;
Ενα μεγάλο πρόβλημα είναι ότι ο ηγέτης των Δημοκρατικών, Τζέρεμι Κόρμπιν, δεν φαίνεται να έχει πειστεί. Μόλις αυτή τη βδομάδα είπε κατ′ ιδίαν στους βουλευτές του ότι ανησυχεί για τη «νεοφιλελεύθερη οικονομική πολιτική» των Βρυξελλών και το γεγονός ότι οι κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ δυσχεραίνουν τον σοσιαλισμό. Ο Κόρμπιν ανησυχεί επίσης ότι η ανατροπή του αποτελέσματος του πρώτου δημοψηφίσματος θα του στοιχίσει την υποστήριξη των παραδοσιακών εργατικών περιοχών, που ψήφισαν υπέρ του Brexit. Το πραγματικό πρόβλημα είναι η αριθμητική στην Βουλή. Ακόμα και στο δικό του κόμμα, μόνον 80 βουλευτές υποστηρίζουν ανοιχτά το νέο δημοψήφισμα. Υπάρχει, επίσης, η δυσκολία του είδους της ερώτησης που θα τεθεί. Θα περιλαμβάνει το απορριφθέν σχέδιο της Μέι; Θα περιλαμβάνει μία έξοδο χωρίς συμφωνία; Επιπλέον, υπάρχει πρόβλημα χρόνου. Για να γίνει νέο δημοψήφισμα θα χρειαστούν τουλάχιστον 12 μήνες.
Μπορεί η καμπάνια υπέρ του νέου δημοψηφίσματος να πετύχει;
Για να πετύχει, πρέπει να πείσει τους ψηφοφόρους. Οι βρετανοί πολιτικοί είναι αυτόν τον καιρό κολλημένοι στις τηλεοράσεις τους παρακολουθώντας το «Brexit: The Uncivil War» με πρωταγωνιστή τον Μπένεντικτ Κάμπερμπατς, το οποίο θυμίζει το πολύ έξυπνο σλόγκαν της καμπάνιας υπέρ της εξόδου: «Ψηφίστε Αποχώρηση, Πάρτε Πίσω τον Ελεγχο». Οπως και το «Ας Κάνουμε την Αμερική Μεγάλη Ξανά» του Τραμπ, το σλόγκαν «μίλησε» στους ψηφοφόρους που αισθάνονταν περιφρονημένοι από το πολιτικό σύστημα και την παγκοσμιοποίηση. Ηδη οι υποστηρικτές του Brexit συγκεντρώνουν χρήματα κι έχουν ένα καινούργιο σλόγκαν για τους θυμωμένους εργάτες που νιώθουν ότι αγνοούνται από την ελίτ του Λονδίνου: «Να τους το Ξαναπούμε». Για να πετύχει, κάθε καμπάνια υπέρ της παραμονής στην ΕΕ δεν πρέπει να βασιστεί μόνο στις προειδοποιήσεις για το οικονομικό χάος της αποχώρησης. Πρέπει να πείσει τους ψηφοφόρους ότι η Βρετανία μοιράζεται τις ίδιες αξίες με την Ευρώπη. Μία επιλογή είναι να τονιστεί το γεγονός ότι με τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο, οι βρετανοί δεν μπορούν να βασίζονται στην Αμερική για την προώθηση προοδευτικών αξιών. Το κλειδί μπορεί να είναι οι νέοι ψηφοφόροι. Εκατομμύρια εξ αυτών που ήταν πολύ μικροί για να λάβουν μέρος στο προηγούμενο δημοψήφισμα, τώρα μπορούν να εκφράσουν την γνώμη τους για πρώτη φορά. Αν ο Κόρμπιν μπορέσει να πείσει την αριστερή βάση του, η καμπάνια θα πετύχει.
Υπάρχει κάποιος άλλος τρόπος για να σταματήσει η Βρετανία το Brexit;
Εκτός από το νέο δημοψήφισμα, ο μοναδικός άλλος τρόπος είναι οι γενικές εκλογές. Προϋπόθεση αυτού είναι οι Εργατικοί να κάνουν καμπάνια υπέρ της παραμονής στην ΕΕ. Ο κίνδυνος μπορεί να είναι η απώλεια ψήφων στις πρώην βιομηχανικές περιοχές, αλλά μπορεί οι Εργατικοί μπορεί να κερδίσουν τους συντηρητικούς ψηφοφόρους που θέλουν να σταματήσουν την «καταστροφή» του Brexit. Οι γενικές εκλογές μπορεί να είναι και ο καλύτερος τρόπος για να αρθεί το αδιέξοδο στη Βουλή, αλλάζοντας την αριθμητική έτσι ώστε το ένα κόμμα να εξασφαλίσει πλειοψηφία.
Μετά την ήττα της Μέι, ο Ντόναλντ Τουσκ έγραψε στο Twitter: «Αν μία συμφωνία είναι αδύνατη και κανείς δεν την θέλει, τότε ποιός θα έχει τελικά το κουράγιο να πει ποιά είναι η μόνη θετική λύση;» Το υπονοούμενο ήταν σαφές: η θετική λύση είναι η παραμονή στην Ευρώπη. Ελάτε πίσω και όλα θα συγχωρεθούν. Είναι μία ιδέα που φαινόταν αδύνατη πριν από δύο χρόνια. Και τώρα μπορεί να είναι δυνατή.