Πρόσφατα είχαμε ένα γεγονός με παγκόσμια οικονομική σημασία, το οποίο στα ελληνικά μέσα και στις εγχώριες αναλύσεις πέρασε σχεδόν απαρατήρητο. Δείγμα της κακοδαιμονίας της εσωστρέφειας που ταλανίζει αυτή τη χώρα και στην οποία (εσωστρέφεια) τα μέσα ενημέρωσης και η πλειοψηφία των αναλυτών αποτελούν την τραγικότερη επιβεβαίωση της. ‘’Το αθηναϊκό κράτος να ΄ναι καλά και άξιος ο μισθός μας’’ αυτή είναι στην πράξη η κυρίαρχη αντίληψη τους…
Το γεγονός ήταν η Σύνοδος των BRICS στο Γιοχάνεσμπουργκ της Νότιας Αφρικής, που έληξε στις 25 Αυγούστου 2023. Τα αρχικά, ως γνωστόν, παραπέμπουν στις χώρες: Brazil -Β, Russia -R, India -I, China -C, South Africa -S.
BRICS: η διεύρυνση με τις νέες έξι (6) χώρες. Νέες προοπτικές;
Στη Σύνοδο αυτή αποφασίστηκε η ένταξη έξι (6) νέων χωρών από την 1η Ιανουαρίου 2024 στην ομάδα, στο μπλοκ των BRICS. Από παρατηρητές θεωρήθηκε ως ένα κρίσιμο βήμα στην προσπάθεια να πετύχουν την αναδιάρθρωση της παγκόσμιας τάξης που το μπλοκ των BRICS θεωρεί ξεπερασμένη.
Σαουδική Αραβία, Ιράν, Αιθιοπία, Αίγυπτος, Αργεντινή και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι οι έξι (6) χώρες που δέχτηκαν την πρόσκληση στην πρώτη, εδώ και 13 χρόνια, διεύρυνση της ομάδας. Οι ηγέτες των BRICS, μάλιστα, άφησαν ανοιχτή την πόρτα για νέα μελλοντική διεύρυνση, καθώς δεκάδες ακόμη χώρες εξέφρασαν ενδιαφέρον να ενταχθούν στο γκρουπ που ελπίζουν ότι μπορεί να αλλάξει τους παγκόσμιους όρους ανταγωνισμού.
Η επέκταση προσθέτει «οικονομικό βάρος» στους BRICS, των οποίων τα σημερινά μέλη είναι η Κίνα, η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, η Ινδία, η πρώτη σε πληθυσμό (από πέρσι) χώρα στον κόσμο, καθώς και οι Βραζιλία, Ρωσία και Νότια Αφρική. Θα μπορούσε να ενισχύσει τη δεδηλωμένη φιλοδοξία του να γίνει εκπρόσωπος του «Παγκόσμιου Νότου», με την Κίνα λόγω μεγέθους και οικονομικής θέσης να διεκδικεί, έστω έμμεσα τον ηγετικό ρόλο.
Βέβαια, οι μακροχρόνιες εντάσεις θα μπορούσαν να παραμείνουν μεταξύ μελών που θέλουν να σφυρηλατήσουν το μπλοκ ως αντίβαρο στη Δύση, από τη μία πλευρά -ιδίως η Κίνα, η Ρωσία και τώρα το Ιράν- και εκείνων που συνεχίζουν να καλλιεργούν στενούς δεσμούς με τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, από την άλλη. Αυτή είναι -και θα είναι -μια διαρκής υποβόσκουσα αντίθεση στο μπλοκ. Ανάμεσα σ΄ ένα καθαρά αντιδυτικό προσανατολισμό και σε μια γραμμή χωρών-μελών των BRICS που θα θεωρούν τον εαυτό τους και θα επιμείνουν σε στενούς δεσμούς με τη Δύση και πιο συγκεκριμένα με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε.
Ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζιν-πίνγκ, ο πιο ένθερμος υποστηρικτής της διεύρυνσης του μπλοκ δήλωσε ότι: «Αυτή η επέκταση των μελών είναι ιστορική. Δείχνει την αποφασιστικότητα των χωρών των BRICS για ενότητα και συνεργασία με τις ευρύτερες αναπτυσσόμενες χώρες».
Οι έξι (6) νέοι υποψήφιοι θα γίνουν επίσημα μέλη την 1η Ιανουαρίου 2024, ανέφερε ο Νοτιοαφρικανός πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόσα, όταν κατονόμασε τις χώρες, δηλώνοντας: «Έχουμε συναίνεση για την πρώτη φάση αυτής της διαδικασίας επέκτασης και θα ακολουθήσουν και άλλες φάσεις».
Οι χώρες που προσκλήθηκαν να συμμετάσχουν αντικατοπτρίζουν τις επιθυμίες μεμονωμένων μελών της BRICS να φέρουν συμμάχους τους στη Λέσχη. Ο Πρόεδρος της Βραζιλίας Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα είχε κάνει έκκληση για ένταξη της γειτονικής Αργεντινής, ενώ η Αίγυπτος έχει στενούς εμπορικούς δεσμούς με την Ινδία και τη Ρωσία.
Η είσοδος των πετρελαϊκών δυνάμεων της Σαουδικής Αραβίας και των ΗΑΕ είναι σημάδι της προσπάθειας απομάκρυνσής τους από την επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών. Τη Ρωσία, ιδιαίτερα μετά την εισβολή στην Ουκρανία, και το Ιράν τους ενώνουν και οι κυρώσεις που επέβαλαν οι ΗΠΑ, καθώς και η διπλωματική τους απομόνωση, με τους οικονομικούς τους δεσμούς -και εν μέρει τους στρατιωτικούς -να βαθαίνουν στον απόηχο της εισβολής της Μόσχας στην Ουκρανία.
Ο Πρόεδρος του Ιράν Ε. Ραΐσι γιόρτασε την πρόσκληση της χώρας του στο BRICS στην Ουάσιγκτον, λέγοντας στο ιρανικό τηλεοπτικό δίκτυο Al Alam ότι η διεύρυνση «δείχνει ότι η μονομερής προσέγγιση είναι καθ′ οδόν προς την αποσύνθεση».
Το Πεκίνο είναι κοντά στην Αιθιοπία, όπως και κοντά σε πολλές χώρες της ‘’Μαύρης Ηπείρου’’ (όπου η οικονομική της διείσδυση είναι πρωταγωνιστική), και η ένταξη της χώρας δείχνει επίσης την επιθυμία και της Νότιας Αφρικής να ενισχύσει τη φωνή της Αφρικής στις παγκόσμιες υποθέσεις.
Οι χώρες BRICS, όμως, έχουν οικονομίες πολύ διαφορετικές σε κλίμακα και ισχύ και κυβερνήσεις με συχνά αποκλίνοντες στόχους εξωτερικής πολιτικής. Αν και φιλοξενούν περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού και πλέον του 25% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ), οι εσωτερικές διαιρέσεις τις εμποδίζουν να γίνουν σημαντικός παίκτης στην παγκόσμια σκηνή.
Εδώ και καιρό το μπλοκ έχει επικριθεί για την αποτυχία να ανταποκριθεί στις εκφρασμένες μεγάλες φιλοδοξίες του. Η τακτικά επαναλαμβανόμενη επιθυμία των κρατών-μελών του να απογαλακτιστούν από το δολάριο, για παράδειγμα, δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Και το πιο συγκεκριμένο επίτευγμά του, η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, μοχθεί να αντεπεξέλθει λόγω των κυρώσεων σε βάρος της Ρωσίας.
Η ίδια η διεύρυνση αποτέλεσε αντικείμενο σκληρών διαπραγματεύσεων. Η Κίνα έχει ζητήσει από καιρό την επέκταση των BRICS καθώς προσπαθεί να αμφισβητήσει τη δυτική κυριαρχία, μια στρατηγική που ασπάζεται η Ρωσία. Άλλα μέλη των BRICS υποστηρίζουν την προώθηση της δημιουργίας μιας πολυπολικής παγκόσμιας τάξης. Αλλά Βραζιλία και Ινδία έχουν διαμορφώσει στενότερους δεσμούς με τη Δύση.
Ο Λούλα της Βραζιλίας έχει απορρίψει την ιδέα ότι το μπλοκ θα πρέπει να επιδιώξει να ανταγωνιστεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ομάδα των G7, των επτά πλούσιων οικονομιών. Ωστόσο, καθώς έφευγε από τη Νότια Αφρική, είπε ότι δεν είδε κάποια αντίφαση στην εισαγωγή του Ιράν -ενός ιστορικού εχθρού της Ουάσιγκτον-, εάν προωθούσε την υπόθεση του αναπτυσσόμενου κόσμου.
«Δεν μπορούμε να αρνηθούμε τη γεωπολιτική σημασία του Ιράν και άλλων χωρών που θα ενταχθούν στους BRICS, είπε ο Λούλα... Αυτό που έχει σημασία δεν είναι το πρόσωπο που κυβερνά αλλά η σημασία της χώρας».
Διαφορές στρατηγικής και ανισομέρεια οικονομική
Αρκεί να σημειώσουμε τις διαφορές από το 2012 ακόμα… Το 2012, ο Hu Jintao, ο τότε Γενικός Γραμματέας του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος και Πρόεδρος της Κίνας, περιέγραψε τις χώρες BRICS ως υπερασπιστές των αναπτυσσόμενων χωρών και ως δύναμη για την παγκόσμια ειρήνη. Όμως, έχουν επισημανθεί οι διαχωρισμοί και τοι αδυναμίες στο μπλοκ , συμπεριλαμβανομένων και των σημαντικών οικονομικών αποκλίσεων, των διαφωνιών μεταξύ των μελών σχετικά με τη μεταρρύθμιση του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, και τις διαφωνίες/αντεκλήσεις Ινδίας και Κίνας για εδαφικά ζητήματα.
Στα πλαίσια του ίδιου του μπλοκ υπάρχουν δραστικά διαφορετικά πολιτικά συστήματα, από μια μεγάλη δημοκρατία, όπως η Βραζιλία έως την εδραιωμένη απολυταρχία στη Ρωσία, και οι οικονομίες τους είναι ελάχιστα ολοκληρωμένες, ενώ διαφέρουν σε τάξεις μεγέθους. Η σημαντική διαφορά στο ΑΕΠ επηρεάζει καθοριστικά τα αποθεματικά: η Κίνα αντιπροσωπεύει πάνω από το 41% της συνεισφοράς, γεγονός που με τη σειρά της οδηγεί σε βαρύτερο πολιτικό λόγο (και ρόλο;) εντός του μπλοκ.
Σημαντική είναι η άποψη που διατυπώθηκε μετά την πρόσφατη Σύνοδο στη Νότια Αφρική, ότι «η πρόκληση που παρουσιάζει η ομάδα BRICS στην καθιερωμένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων φαίνεται προορισμένη μάλλον να αποτύχει» και ότι ο «ρεαλιστικός σκοπός του οργανισμού ήταν να ενισχύσει την προσπάθεια της Κίνας για παγκόσμια κυριαρχία». Η ίδια άποψη υποστήριξε, όχι άστοχα, ότι: «Η Δύση έχει μια μοναδική ευκαιρία να σφυρηλατήσει μια νέα στρατηγική συμμαχία. Ο πραγματικός αντίπαλος της Ινδίας είναι η Κίνα, όχι η Δύση, η οποία κάνει παράλογη τη συνέχιση της ένταξής της στους BRICS. Πολύ καλύτερα θα δελεάσει την Ινδία η Δύση καθιστώντας την μέλος, για παράδειγμα, μιας διευρυμένης G8, ενός παγκοσμίως αναγνωρισμένου φορέα που είναι προσηλωμένος στην οικονομική ανάπτυξη και τις δημοκρατικές αξίες».
Αλλά και Μαρξιστές διανοούμενοι -από διαφορετική ασφαλώς οπτική- όπως ο Ινδός μαρξιστής συγγραφέας Vijay Prashad μίλησαν για τους περιορισμούς, τα όρια των BRICS ως πολιτικής και οικονομικής «ατμομηχανής του Νότου». Επειδή ακολουθούν σταθερά νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Δεν έχουν ιδρύσει ούτε νέους πολιτικούς θεσμούς αντιστάθμισης, ούτε έχουν βρει μια εναλλακτική ιδεολογία. Επιπλέον, το έργο και η εσωτερική σύνθεση των BRICS, υποστηρίζει, π.χ., ο Prashad, δεν έχει την ικανότητα να αμφισβητήσει την πρωτοκαθεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών και του ΝΑΤΟ.
Βασικά στοιχεία του προφίλ του μπλοκ BRICS
Ωστόσο, είναι χρήσιμο και αναγκαίο να αντιληφθούμε τις εξελίξεις και τις όποιες δυνατότητες αυτού του μπλοκ.
Βασικός πυλώνας της οικονομικής αρχιτεκτονικής των BRICS αποτελεί η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB), καθώς και το Διαχειριστικό Αποθεματικό - Contingent Reserve Arrangement (CRA).
- Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα
Η Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα (NDB), που επίσημα αναφέρεται ως Τράπεζα Ανάπτυξης BRICS, είναι μια πολυμερής τράπεζα ανάπτυξης που λειτουργεί από τα πέντε κράτη BRICS. Ο κύριος στόχος δανεισμού της τράπεζας είναι έργα υποδομής με εγκεκριμένο δανεισμό έως και 34 δισεκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Η Νότια Αφρική φιλοξενεί την αφρικανική έδρα της τράπεζας. Η τράπεζα έχει αρχικό κεφάλαιο 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων, με τον πλούτο να αυξάνεται σε 100 δισεκατομμύρια δολάρια με την πάροδο του χρόνου. Η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα και η Νότια Αφρική συνεισέφεραν αρχικά 10 δισεκατομμύρια δολάρια η καθεμία για να ανέλθει το σύνολο σε 50 δισεκατομμύρια δολάρια. Από το 2020, είχε 53 έργα σε εξέλιξη, αξίας περίπου 15 δισεκατομμυρίων δολαρίων.
Το 2021, το Μπαγκλαντές, η Αίγυπτος, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και η Ουρουγουάη εντάχθηκαν στην NDB.
- Το Διαχειριστικό Αποθεματικό BRICS
Το Διαχειριστικό Αποθεματικό BRICS (CRA) είναι ένα πλαίσιο-ένα ταμείο για την παροχή προστασίας από παγκόσμιες πιέσεις ρευστότητας και αντίστοιχε κρίσεις, στα πρότυπα θα μπορούσαμε να πούμε του ΔΝΤ. Αυτό περιλαμβάνει θέματα όταν τα εθνικά νομίσματα των μελών επηρεάζονται αρνητικά από τις παγκόσμιες οικονομικές πιέσεις. Οι αναδυόμενες οικονομίες που γνώρισαν ταχεία οικονομική απελευθέρωση πέρασαν από αυξημένη οικονομική αστάθεια, φέρνοντας ένα αβέβαιο μακροοικονομικό περιβάλλον. Το Αποθεματικά είναι σαν να ανταγωνίζεται το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). Μαζί με τη Νέα Αναπτυξιακή Τράπεζα, αποτελούν τα υπαρκτά παραδείγματα αυξανόμενης συνεργασίας του Νότου.
- Σύστημα πληρωμών BRICS
Στη σύνοδο κορυφής BRICS το 2015 στη Ρωσία, υπουργοί από τα κράτη BRICS ξεκίνησαν διαβουλεύσεις για ένα σύστημα πληρωμών που θα ήταν μια εναλλακτική λύση στο σύστημα SWIFT. Ο δηλωμένος στόχος ήταν η μετάβαση σε διακανονισμούς σε εθνικά νομίσματα. Η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας τόνισε τα πλεονεκτήματα ως εφεδρικό σύστημα σε περίπτωση που υπήρχαν διακοπές στο σύστημα SWIFT. Η Κίνα, από την άλλη, λάνσαρε τη δική της εναλλακτική λύση στο SWIFT: το Διασυνοριακό Διατραπεζικό Σύστημα Πληρωμών, το οποίο επιτρέπει στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα σε όλο τον κόσμο να στέλνουν και να λαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με χρηματοοικονομικές συναλλαγές. Ενώ, η Ινδία διαθέτει επίσης το εναλλακτικό δομημένο σύστημα οικονομικών μηνυμάτων (SFMS), όπως και η Ρωσία SPFS και η Brazil Pix. Ενιαίο εναλλακτικό σύστημα πληρωμών από τους BRICS δεν έχει δημιουργηθεί, ούτε τα πράγματα δείχνουν ότι σε ορατό ορίζοντα μπορεί να επιτευχθεί.
- Δυνητικό (εναλλακτικό) κοινό νόμισμα
Οι χώρες BRICS δεσμεύτηκαν να μελετήσουν τη σκοπιμότητα ενός νέου κοινού νομίσματος στη σύνοδο κορυφής BRICS το 2023 στη Νότια Αφρική.Το δίκαιο και ευκολότερο διεθνές εμπόριο καθώς και η σημαντική μείωση του κόστους των συναλλαγών θα ήταν σοβαροί λόγοι για τους οποίους οι χώρες θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια νομισματική ένωση. Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή -και μάλιστα απέναντι στη δομημένη παγκόσμια κυριαρχία του Δολαρίου ή ακόμα και του Ευρώ- δείχνει από πολλές πλευρές αδύνατη για το ορατό μέλλον.
Το εκτόπισμα των BRICS
Τα αρχικά έξι μέλη των BRICS αναμένεται να έχουν αθροιστικό ΑΕΠ 27,6 τρισεκατομμυρίων δολαρίων το 2023, που αντιπροσωπεύει μεγαλύτερο από 25% (για την ακρίβεια 26,3%) του παγκόσμιου ΑΕΠ. Με τα νέα μέλη, το αναμενόμενο ΑΕΠ αυξάνεται στα 30,8 τρισεκατομμύρια δολάρια, με το μερίδιο να ανεβαίνει στο 29,3%.
Οι BRICS αντιπροσώπευαν πάντα ένα σημαντικό μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού χάρη στην Κίνα και την Ινδία, που είναι οι μόνες χώρες με πάνω από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους.
Οι δύο μεγαλύτεροι πληθυσμοί που προστίθενται στα BRICS είναι η Αιθιοπία (126,5 εκατομμύρια) και η Αίγυπτος (112,7 εκατομμύρια). Συνολικά η ομάδα με τη νέα της σύνθεση καλύπτει το 46% του πληθυσμού της γης.
Με βάση τα στοιχεία του 2022 από το Energy Institute Statistical Review of World Energy, το μερίδιο της BRICS στην παγκόσμια παραγωγή πετρελαίου θα αυξηθεί από 20,4% σε 43,1% εξαιτίας, κυρίως, της ένταξης της Σαουδικής Αραβίας.
Οι παραπάνω ανάλυση και τα σημεία αιχμής μπορούν να φανούν χρήσιμα για την κατανόηση της μεγάλης αυτής προσπάθειας, τουλάχιστο ως προς τον πληθυσμιακό της όγκο, τις υπάρχουσες τάσεις αλλά και τις σοβαρές νέες προκλήσεις.