Ο εκφοβισμός (bullying) αποτελεί ένα από τα πιο επικίνδυνα και ανησυχητικά φαινόμενα των τελευταίων ετών τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη. Η σταδιακή αύξηση των περιστατικών του εκφοβισμού και οι ορισμένες φορές απόκρυψή τους εντείνουν την ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό το φαινόμενο.
Τι είναι το bullying;
Ο όρος bullying στα ελληνικά έχει αποδοθεί ως εκφοβισμός, χωρίς ωστόσο να περιορίζεται αποκλειστικά στο σχολικό περιβάλλον. Το bullying είναι μία επιθετική συμπεριφορά (σωματική, λεκτική, ψυχολογική, κοινωνική) που εκτός του σχολείου, εκδηλώνεται στο στην κοινωνία, την οικογένεια και τον εργασιακό χώρο (mobbing). Τα τελευταία χρόνια, ιδιαιτέρως με την άνοδο της χρήσης του διαδικτύου έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο του διαδικτυακού εκφοβισμού (cyberbullying).
Η συμπεριφορά του bullying συνήθως είναι επαναλαμβανόμενη και είτε εκφράζεται από ένα άτομο σε κάποιο άλλο είτε από μία ομάδα ατόμων. Συνήθως το άτομα που υφίστανται αυτή την επιθετική συμπεριφορά έχουν διαφορετική εθνικότητα, θρησκεία, διαφορετικό σεξουαλικό προσανατολισμό, είναι πιο εσωστρεφή και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
Τα αίτια του bullying
Τα αίτια που οδηγούν τους θύτες σε επιθετικές συμπεριφορές εναντίον άλλων ατόμων διαφέρουν μεταξύ τους. Ωστόσο ορισμένα εξ αυτών είναι:
- Οικογενειακό περιβάλλον. Κάποιες φορές η συμπεριφορά του οικογενειακού περιβάλλοντος, τα ενδεχόμενα προβλήματα που μπορεί να υπάρχουν συμβάλλουν στην αυξανόμενη επιθετική συμπεριφορά των παιδιών. Η ελλιπής διαπαιδαγώγηση, ο περιορισμένος χρόνος συζήτησης γονέων-παιδιών, η ενδοοικογενειακή βία συμβάλλουν στην επιθετική συμπεριφορά.
- Συστηματική επιθετικότητα. Τα άτομα που ασκούν bullying σε άλλους ενδεχομένως να έχουν υπάρξει θύματα παλαιότερα αντίστοιχης κατάστασης.
- Αίσθημα ζηλοφθονίας. Οι θύτες μπορεί να ζηλεύουν ή να θέλουν να μειώσουν την αξία/προσωπικότητα/δεξιότητες των ατόμων στα οποία ασκούν bullying.
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση. Οι θύτες ενδέχεται να έχουν περιορισμένες φιλικές σχέσεις, να έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, χαμηλές σχολικές επιδόσεις και δυσκολία συνεργασίας με άλλους.
Ο σχολικός εκφοβισμός σε Ελλάδα και Ευρώπη
Στην Ελλάδα ο σχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται κυρίως στην δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, στις ηλικίες 13-18 ετών έχοντας πάρει ανησυχητικές διαστάσεις. Σύμφωνα με έρευνα του Χαμόγελου του Παιδιού 1/3 μαθητές έχει υποστεί κάποια μορφή σχολικού εκφοβισμού, ενώ ½ μαθητές έχει γίνει μάρτυρας παρόμοιου συμβάντος. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η θέση σε 41 κράτη στην εκδήλωση φαινομένων σχολικού εκφοβισμού στην Ευρώπη, με ποσοστό 32%. To 85% των νέων με ομοφυλοφιλικές σεξουαλικές προτιμήσεις βιώνουν σε μικρό ή μεγάλο βαθμό παρενόχληση στον χώρο του σχολείου, ενώ 6,3% των παιδιών έχει δεχθεί διαδικτυακό εκφοβισμό.
Σύμφωνα με παλαιότερη μελέτη του ΟΟΣΑ, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Αυστρία είναι η χώρα με το μεγαλύτερο ποσοστό στον σχολικό εκφοβισμό στα αγόρια 11-15 ετών, με 21%. Το ποσοστό φαίνεται να είναι ακόμα μεγαλύτερο καθώς πολλοί δεν αναφέρουν ότι έχουν δεχθεί επίθεση στο σχολικό περιβάλλον. Σχεδόν 1/5 μαθητές είναι θύματα εκφοβισμού. Υψηλά ποσοστά σχολικού εκφοβισμού παρατηρούνται και στην Εσθονία, Ρωσία, Βέλγιο. Αντίθετα, οι χώρες με το χαμηλότερο ποσοστό περιστατικών bullying είναι η Σουηδία 4%, Τσεχία και Ιταλία 5%, Δανία 6%. Ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ είναι 11%.
Παράλληλα, ιδιαίτερη προσοχή χρήζει και ο διαδικτυακός εκφοβισμός (Cyberbullying). Στο cyberbullying το μεγαλύτερο ποσοστό παρατηρείται στην Ρουμανία με 37,3%, ενώ η Ελλάδα είναι 2η με 26,8%. Ο διαδικτυακός εκφοβισμός αφορά τον εκφοβισμό, την απειλή, την ταπείνωση ή παρενόχληση παιδιών και εφήβων μέσω της χρήσης του διαδικτύου.
Βία, σχολικός εκφοβισμός και το Συμβούλιο της Ευρώπης
Η καταπολέμηση τη βίας και του σχολικού εκφοβισμού είναι μία από τις στρατηγικές προτεραιότητες της Στρατηγικής του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα Δικαιώματα του Παιδιού για την περίοδο 2016-2021.
Συγκεκριμένα η 3η προτεραιότητα «ζωή χωρίς βία για τα παιδιά» και ο άξονας 3.4 «προστασία των παιδιών από την βία σε διάφορες μορφές» αποσκοπεί στην εξάλειψη του σχολικού εκφοβισμού και των διάφορων εκφάνσεών του. Η πρόληψη περιστατικών σχολικής βίας βασίζεται στην ενημέρωση και εκπαίδευση των παιδιών για τις επιβλαβείς επιπτώσεις που μπορεί να έχει ο εκφοβισμός.
Ο Ο.Η.Ε, η Ε.Ε και η ελληνική νομοθεσία
Ο Ο.Η.Ε στη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού περιλαμβάνει άρθρα που αναφέρονται στην καταπολέμηση της βίας στα παιδιά. Συγκεκριμένα το άρθρο 19. παρ 1 αναφέρει ότι τα κράτη οφείλουν να λάβουν όλα τα κατάλληλα μέτρα (νομοθετικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά) για να προστατέψουν τα παιδιά από κάθε μορφή βίας. Επίσης, το άρθρο 28. παρ 2 εστιάζει στα μέτρα που πρέπει να λάβουν τα συμβαλλόμενα κράτη για την εφαρμογή της σχολικής πειθαρχίας με τρόπο που να σέβεται την αξιοπρέπεια του παιδιού.
Όσον αφορά την Ε.Ε, διάφορες οδηγίες έχουν εκδοθεί με γνώμονα την προστασία των δικαιωμάτων του παιδιού όπως η Οδηγία 2012/29/ΕΕ για την θέσπιση ελάχιστων προτύπων σχετικά με τα δικαιώματα, την υποστήριξη και την προστασία των θυμάτων της εγκληματικότητας. Επίσης, η απόφαση-πλαίσιο 2008/913/ΔΕΥ του Συμβουλίου για την καταπολέμηση ορισμένων μορφών και εκδηλώσεων ρατσισμού και ξενοφοβίας μέσω του ποινικού δικαίου. (απόφαση-πλαίσιο για τον ρατσισμό και την ξενοφοβία). Στην ελληνική νομοθεσία το bullying εντάσσεται στο άρθρο 312 του Π.Κ «Πρόκληση βλάβης με συνεχή σκληρή συμπεριφορά».