Με τη μοίρα της Ουκρανίας και ενδεχομένως της ευρύτερης μεταψυχροπολεμικής σταθερότητας στην Ευρώπη να διακυβεύεται, οι ΗΠΑ και η Ρωσία προσέρχονται σε κρίσιμης σημασίας στρατηγικές συνομιλίες που θα μπορούσαν να διαμορφώσουν το μέλλον όχι μόνο των μεταξύ τους σχέσεων, μα και τη σχέση μεταξύ των ΗΠΑ και των συμμάχων τους στο ΝΑΤΟ. Οι προοπτικές μάλλον δεν είναι καλές, σύμφωνα με δημοσίευμα του Associated Press.
Αν και στην κορυφή της ατζέντας σε μια σειρά συνομιλιών υψηλού επιπέδου που αρχίζουν τη Δευτέρα θα βρεθεί η απειλή μιας ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, υπάρχει ένα μεγάλο εύρος θεμάτων που εκκρεμούν, μα σε μεγάλο βαθμό δεν σχετίζονται μεταξύ τους- από έλεγχο εξοπλισμών μέχρι κυβερνοέγκλημα και διπλωματικά ζητήματα, που Ουάσινγκτον και Μόσχα πρέπει να διευθετήσουν εάν είναι να αποκλιμακωθούν οι εντάσεις. Επίσης, η πρόσφατη ανάπτυξη ρωσικών στρατευμάτων στο Καζακστάν ενδεχομένως θα ρίξει τη σκιά της στο όλο ζήτημα.
Χαοτική απόσταση
Με πολλά να διακυβεύονται και τις δύο πλευρές να ανταλλάσσουν προειδοποιήσεις για τις άσχημες επιπτώσεις μιας αποτυχίας, ΗΠΑ και Ρωσία έχουν προετοιμαστεί για πυρετώδεις δραστηριότητες άνευ προηγουμένου στην Ευρώπη αυτή την εβδομάδα. Ωστόσο, όπως τονίζει το Associated Press, η μεγάλη απόκλιση που υπάρχει μεταξύ των αρχικών θέσεών τους δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για κάποιου είδους ταχεία διευθέτηση, και τα επίπεδα έλλειψης εμπιστοσύνης φαίνονται υψηλότερα από οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.
Αμερικανοί αξιωματούχοι αποκάλυψαν το Σάββατο κάποιες λεπτομέρειες για τη στάση της κυβέρνησης των ΗΠΑ, που φαίνεται να είναι σε μεγάλη απόσταση από τις ρωσικές απαιτήσεις. Οι αξιωματούχοι είπαν πως οι ΗΠΑ είναι ανοιχτές σε συζητήσεις ως προς τον περιορισμό μελλοντικών αναπτύξεων/ εγκαταστάσεων επιθετικών πυραύλων στην Ουκρανία και για να τεθούν όρια στις αμερικανικές και ΝΑΤΟϊκές στρατιωτικές ασκήσεις στην ανατολική Ευρώπη εάν η Ρωσία κάνει πίσω στην Ουκρανία. Ωστόσο είπαν επίσης πως η Ρωσία θα πληγεί βαριά με οικονομικές κυρώσεις εάν προβεί σε επέμβαση στην Ουκρανία. Επιπρόσθετα στις απευθείας κυρώσεις σε ρωσικές οντότητες, αυτές οι κυρώσεις θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν σημαντικούς περιορισμούς σε προϊόντα που εξάγονται από τις ΗΠΑ στη Ρωσία και εν δυνάμει ξένης προέλευσης προϊόντα που υπόκεινται στη δικαιοδοσία των ΗΠΑ.
Η Ρωσία επιθυμεί οι συζητήσεις αρχικά να οδηγήσουν σε επίσημα δεσμευτικές εγγυήσεις ασφαλείας για την ίδια, με δέσμευση πως το ΝΑΤΟ δεν θα επεκταθεί περαιτέρω ανατολικά και την απομάκρυνση αμερικανικών στρατευμάτων και όπλων από τμήματα της Ευρώπης. Ωστόσο οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους λένε πως αυτές οι θέσεις της Μόσχας σκοπίμως είναι εξαρχής απαράδεκτες, αποσκοπώντας στην παραπλάνηση και τον διχασμό. Επιμένουν πως οποιαδήποτε ρωσική στρατιωτική επέμβαση στην Ουκρανία θα προκαλέσει «τεράστιες συνέπειες» οι οποίες θα προκαλέσουν δραματικές αναταραχές στην οικονομία της Ρωσίας, ακόμα και αν υπάρξουν παγκόσμιας κλίμακας «μετασεισμοί».
Σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης των προσπαθειών της Ρωσίας να προκαλέσει διχασμό στη Δύση, η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει καταβάλει μεγάλες προσπάθειες να ξεκαθαρίσει προς πάσα κατεύθυνση ότι ούτε η Ουκρανία ούτε η Ευρώπη γενικότερα θα αποκλειστούν από οποιαδήποτε συζήτηση για την ασφάλεια της Ουκρανίας ή της Ευρώπης.
Αξιωματούχοι της κυβέρνησης Μπάιντεν σημειώνουν πως κανένα θέμα δεν θα μπορέσει να παραβλεφθεί πλήρως όταν ανώτεροι Αμερικανοί και Ρώσοι διπλωμάτες συναντηθούν στη Γενεύη εν όψει πιο ευρείας κλίμακας συναντήσεων στις Βρυξέλλες και τη Βιέννη την Τετάρτη και την Πέμπτη που θα διερευνήσουν αυτά τα θέματα, ενδεχομένως σε μεγαλύτερο βάθος.
Ο Πούτιν κάνει «πόλεμο στην αλήθεια»
Ωστόσο, τα σλόγκαν «τίποτα για την Ουκρανία χωρίς την Ουκρανία» και «τίποτα για την Ευρώπη χωρίς την Ευρώπη» έχουν γίνει κάπως κλισέ στην Ουάσινγκτον τις τελευταίες εβδομάδες, και ανώτεροι Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν φτάσει στο σημείο να πουν ότι περιμένουν η Ρωσία να πει ψέματα για το περιεχόμενο της συνάντησης της Δευτέρας για να σπείρει διχασμό.
«Περιμένουμε ότι η ρωσική πλευρά θα προβεί σε δημόσια σχόλια μετά τη συνάντηση τη Δευτέρα που δεν θα αντικατοπτρίζουν την πραγματική φύση των συζητήσεων που θα έχουν λάβει χώρα» είπε ένας ανώτερος Αμερικανός αξιωματούχος που θα συμμετέχει στις συνομιλίες. Ο ίδιος και άλλοι έχουν συστήσει στους συμμάχους των ΗΠΑ να εξετάσουν με «πολύ σκεπτικισμό» οτιδήποτε πει η Μόσχα για τις αποκαλούμενες Συνομιλίες Στρατηγικής Σταθερότητας και να περιμένουν μέχρι να ενημερωθούν από τους Αμερικανούς συμμετέχοντες για να διαμορφώσουν άποψη.
O Αμερικανός ΥΠΕΞ, Άντονι Μπλίνκεν, κατηγόρησε τη Ρωσία για χειραγώγηση (gaslighting) και για μια ευρείας κλίμακας επιχείρηση παραπληροφόρηση με σκοπό να κατηγορηθούν η Ουκρανία, το ΝΑΤΟ και ειδικά οι ΗΠΑ για τις παρούσες εντάσεις και ότι επιδιώκει την υπονόμευση της ενότητας της Δύσης. Είπε πως ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν επιδίδεται σε ένα γενικευμένο πόλεμο εναντίον της αλήθειας που αγνοεί τις προκλητικές και αποσταθεροποιητικές ενέργειες της ίδιας της Ρωσίας κατά την περασμένη δεκαετία.
«Η Ρωσία επιδιώκει να προκαλέσει/ αμφισβητήσει το ίδιο το διεθνές σύστημα και να διασπάσει τη υπερατλαντική συμμαχία μας, να διαβρώσει την ενότητά μας, να πιέσει τις δημοκρατίες μας ώστε να αποτύχουν» είπε την Παρασκευή ο Μπλίνκεν, παρουσιάζοντας μια λίστα επιθετικών ρωσικών δραστηριοτήτων, που κυμαίνονται από στρατιωτική επέμβαση στην Ουκρανία και τη Γεωργία μέχρι επιθέσεις με χημικά εναντίον επικριτών του Πούτιν και παρεμβάσεις στις εκλογές στις ΗΠΑ και αλλού, κυβερνοέγκλημα και στήριξη σε δικτάτορες.
Παρά τις συζητήσεις μεταξύ Πούτιν και Μπάιντεν, περιλαμβανομένης μιας συνάντησης αυτοπροσώπως το περασμένο καλοκαίρι, ο Μπλίνκεν είπε ότι αυτές οι συμπεριφορές συνεχίζονται, με τους κινδύνους για την παγκόσμια τάξη μετά τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο να αυξάνονται.
Παρά τις δηλώσεις περί ενότητας, ο Μπλίνκεν δεν ήταν αισιόδοξος ως προς τις προοπτικές επιτυχίας στις συνομιλίες. «Στον βαθμό που υπάρχει περιθώριο για πρόοδο – και ελπίζουμε πως υπάρχει- θα είναι πολύ δύσκολο να σημειωθεί πρόοδος, αν όχι αδύνατον, σε ένα περιβάλλον κλιμάκωσης από τη Ρωσία» είπε.
Η Ρωσία, στο μεταξύ, παρουσιάζει το αφήγημα πως πρόκειται για απειλούμενο θύμα της δυτικής επιθετικότητας και επιθυμεί γρήγορα αποτελέσματα από τις συναντήσεις, παρά τις φαινομενικά ανυπέρβλητες διαφορές.
Ανυποχώρητος Πούτιν
Η Ρωσία έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει πως η Μόσχα θα χρειαστεί να λάβει απροσδιόριστα «στρατιωτικά- τεχνικά μέτρα» εάν η Δύση φανεί αμετακίνητη απέναντι στις απαιτήσεις της Ρωσίας, και έχει τονίσει πως η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ ή η ανάπτυξη όπλων της Συμμαχίας εκεί αποτελούν «κόκκινη γραμμή» για τη Μόσχα, που δεν θα επιτρέψει στη Δύση να παραβιάσει.
«Δεν έχουμε πουθενά να υποχωρήσουμε» είπε τον προηγούμενο μήνα ο Πούτιν, προσθέτοντας ότι το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να αναπτύξει πυραύλους στην Ουκρανία που θα μπορούσαν να φτάσουν στη Μόσχα μέσα σε τέσσερα με πέντε λεπτά. «Μας έχουν σπρώξει σε μια γραμμή που δεν μπορούμε να περάσουμε. Το έχουν πάει στο σημείο όπου απλά πρέπει να τους πούμε “Στοπ!”».
Ο Ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Ριαμπκόφ, που θα ηγηθεί της ρωσικής αντιπροσωπείας στις συνομιλίες της Γενεύης, απέναντι στην υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ Γουέντι Σέρμαν, είπε την προηγούμενη εβδομάδα πως γρήγορα θα φανεί εάν οι συνομιλίες θα μπορούσαν να είναι παραγωγικές.
«Θα καταστεί ξεκάθαρο μετά τα γεγονότα της επόμενης εβδομάδας εάν είναι δυνατόν να επιτευχθεί ταχεία πρόοδος, να προχωρήσουμε γρήγορα σε ζητήματα που μας ενδιαφέρουν» είπε σε συνέντευξή του στην Izvestia. «Μέχρι τώρα έχουμε ακούσει κάποια μάλλον αόριστα σχόλια από τις ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ και άλλους σχετικά με κάποια πράγματα που είναι αποδεκτά και κάποια όχι, και μια έμφαση στον διάλογο και στην σημασία του να αποκλιμακώσει η Ρωσία. Υπάρχουν πολύ λίγα λογικά στοιχεία σε αυτή την προσέγγιση, λόγω των ασταμάτητων και ιδιαίτερα έντονων στρατιωτικών και γεωπολιτικών εξελίξεων στις περιοχές κοντά στα σύνορα της Ρωσίας από το ΝΑΤΟ, την εμφάνιση οπλικών συστημάτων εκεί, την κινητοποίηση ασκήσεων».
Αβεβαιότητα (και) λόγω Καζακστάν
Στο μεταξύ, η απόφαση της Ρωσίας να αποστείλει αλεξιπτωτιστές στο Καζακστάν, όπου η καταστολή των βίαιων αντικυβερνητικών διαδηλώσεων άφησε πίσω της πολλούς νεκρούς, αυξάνει την αβεβαιότητα στις επερχόμενες συνομιλίες.
Το ερώτημα που τίθεται είναι κατά πόσον η αναταραχή στο Καζακστάν άλλαξε τις εκτιμήσεις και τους υπολογισμούς του προέδρου Πούτιν καθώς «ζυγίζει» τις επιλογές του ως προς την Ουκρανία. Κάποιοι λένε ότι ο Πούτιν δεν θα ήθελε να εμπλακεί σε δύο συγκρούσεις ταυτόχρονα, ενώ άλλοι λένε ότι η Ρωσία έχει, από στρατιωτικής άποψης, τη δυνατότητα να το κάνει, οπότε θα αποφασίσει ανεξάρτητα αυτού για το αν θα επιτεθεί στην Ουκρανία.
Επίσης, η αστάθεια στο Καζακστάν ενδεχομένως να ενισχύσει την επιθυμία του Πούτιν για εδραίωση/ ενίσχυση της ρωσικής ισχύος στην περιοχή. Τόσο το Καζακστάν όσο και η Ουκρανία, άλλωστε, είναι πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, που ο Πούτιν έχει επιδιώξει να κρατήσει υπό την επιρροή της Μόσχας- με διαφορετικά αποτελέσματα ως τώρα, ωστόσο.
Ουάσινγκτον και Μόσχα αντάλλαξαν νέα «καρφιά» για το θέμα. Ερωτηθείς για το Καζακστάν και την Ουκρανία την Παρασκευή, ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Μπλίνκεν είπε ότι δεν θα έπρεπε να ανακατεύονται αυτές οι δύο περιπτώσεις. «Υπάρχουν πολύ συγκεκριμένες κινητήριες δυνάμεις πίσω από αυτά που συμβαίνουν στο Καζακστάν αυτή τη στιγμή...που οφείλονται σε οικονομικά και πολιτικά θέματα» είπε. «Αυτό που συμβαίνει εκεί είναι διαφορετικό από αυτό που συμβαίνει στα σύνορα της Ουκρανίας...έχοντας πει αυτό, νομίζω ότι ένα μάθημα από την πρόσφατη ιστορία είναι πως, όταν οι Ρώσοι μπουν στο σπίτι σου, κάποιες φορές είναι πολύ δύσκολο να τους κάνεις να φύγουν» πρόσθεσε.
Το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών απάντησε με μια ανακοίνωση που αναφερόταν στους προηγούμενους πολέμους και επεμβάσεις των ΗΠΑ σε άλλες χώρες: «Εάν αρέσουν τόσο πολύ τα μαθήματα ιστορίας στον Άντονι Μπλίνκεν, ορίστε ένα: Όταν οι Αμερικανοί είναι στο σπίτι σου, μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να μείνεις ζωντανός, να μη σε ληστέψουν ή να μη σε βιάσουν».
Υπάρχουν πολλές διαφωνίες μεταξύ ειδικών σε θέματα Ρωσίας για το πώς η κατάσταση στο Καζακστάν θα μπορούσε να επηρεάσει την Ουκρανία. Όπως αναφέρει το Associated Press, η Φιόνα Χιλ, πρώην διευθύντρια για θέματα Ρωσίας και Ευρώπης στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΠΑ, είπε ότι θεωρεί πως η βία στο Καζακστάν «πιθανότατα θα επιταχύνει την επιθυμία του Πούτιν να κάνει κάτι» στην Ουκρανία. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της, ο Πούτιν μπορεί να θέλει να εδραιώσει εκ νέου την κυριαρχία του στην περιοχή, τόσο ενισχύοντας τον πρόεδρο του Καζακστάν όσο και υπονομεύοντας τον Ουκρανό πρόεδρο Ζελένσκι. «Ο ρωσικός κύκλος γύρω από τον Πούτιν πραγματικά θέλει να δώσει στους Ουκρανούς ένα μάθημα» πρόσθεσε, σημειώνοντας πως το βόρειο τμήμα του Καζακστάν είχε κατοικηθεί από Ρώσους και Ουκρανούς επί της σοβιετικής περιόδου και οι Ρώσοι το θεωρούν τμήμα της επικράτειάς τους, όχι μόνο μέρος της σφαίρας επιρροής τους. «Οπότε το βόρειο Καζακστάν...θεωρείται προέκταση της Ρωσίας, όπως η Ουκρανία, το Ντονμπάς και η Λευκορωσία και όλο αυτό το βιομηχανικό και γεωργικό σύμπλεγμα» είπε η Χιλ, πλέον senior fellow στο Brookings Institution.
Ο Φιοντόρ Λουκιάνοφ, ειδικός σε θέματα εξωτερικής πολιτικής με έδρα τη Μόσχα, σημείωσε πως επεμβαίνοντας στρατιωτικά η Μόσχα κατέστη εγγυήτρια, από τη θέση της οποίας εξαρτώνται οι περαιτέρω εξελίξεις. Όπως είπε, η κατάσταση ήταν παρόμοια με αυτήν στην Αρμενία το 2020, όταν η Ρωσία έστειλε ειρηνευτικές δυνάμεις μετά τη σύγκρουση Αρμενίων και Αζερμπαϊτζάν για το Ναγκόρνο Καραμπάχ. «Δεν είναι μια τελική κατάσταση ή λύση, μα παρέχει ένα αποτελεσματικό σετ εργαλείων για τη ερχόμενη περίοδο» έγραψε σχετικά σε κείμενο που δημοσιεύτηκε την Πέμπτη, προσθέτοντας πως, με αυτό να συμβαίνει εν όψει των συνομιλιών με τις ΗΠΑ, η Ρωσία έχει δώσει μια υπενθύμιση ως προς τη δυνατότητά της να λαμβάνει γρήγορα και αντισυμβατικά στρατιωτικές και πολιτικές αποφάσεις για να επηρεάσει αυτά που συμβαίνουν σε τμήματα του κόσμου που είναι σημαντικά για την ίδια.
Πάντως ο Ρεπουμπλικανός Μαρκ Γκριν, της Βουλής των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ που βρίσκεται στις επιτροπές Ενόπλων Δυνάμεων και Διεθνών Σχέσεων, είναι μεταξύ αυτών που θεωρούν ότι τα γεγονότα στο Καζακστάν θα λειτουργήσουν αποτρεπτικά για τη Ρωσία ως προς την Ουκρανία. «Δεν βλέπω τη Ρωσία να έχει τη δυνατότητα να χειριστεί δύο κρίσεις ταυτόχρονα» είπε, προσθέτοντας πως η εκτίμησή του είναι ότι αυτά που συμβαίνουν στο Καζακστάν θα έχουν αποτρεπτική επίδραση ως προς τη δυνατότητα της Ρωσίας για τη διεξαγωγή μιας μεγάλης κλίμακας σύγκρουσης στην Ουκρανία.
Με πληροφορίες από Associated Press