Ο αφηγητής των ιστοριών ήταν ένας πολυταξιδεμένος Σύρος από το Χαλέπι -μία από τις πιο κοσμοπολίτικες πόλεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- που είχε φτάσει μέχρι τις Βερσαλίες και είχε θαμπωθεί από την αυλή του Λουδοβίκου 14ου. Ή, τουλάχιστον αυτή είναι η τελευταία εκδοχή για τις ρίζες της διάσημης ιστορίας.
Οι Χίλιες και μία Νύχτες είναι η συναρπαστική συλλογή ιστοριών και παραμυθιών από τη Μέση Ανατολή και τη Νότια Ασία που συγκεντρώθηκαν και αποδόθηκαν στα αραβικά κατά τη διάρκεια της Ισλαμικής Χρυσής Εποχής, γνωστή επίσης ως Αραβικές Νύχτες ή Παραμύθια της Χαλιμάς.
Η αρχική ιστορία-πλαίσιο έχει κεντρικό πρόσωπο τον Σαχριάρ (στα περσικά «βασιλιάς» ή «ηγεμόνας») και τη Χαλιμά. Μερικές εκδόσεις περιέχουν μόνο μερικές εκατοντάδες ιστορίες/νύχτες, ενώ άλλες περιλαμβάνουν 1.001 ή και περισσότερες.
Χίλιες ιστορίες σε χίλιες και μία νύχτες
Η ιστορία λέει ότι, ο βασιλιάς συγκλονίζεται όταν ανακαλύπτει ότι η γυναίκα του είναι άπιστη και την εκτελεί. Όμως είναι τόση η θλίψη του, ώστε αρχίζει να παραλογίζεται και να πιστεύει ότι όλες οι γυναίκες είναι ίδιες. Έτσι, παντρεύεται κάθε μέρα και μία παρθένα, την οποία σκοτώνει μετά την πρώτη τους νύχτα. Ο βεζίρης ο οποίος έχει επιφορτισθεί με το καθήκον να του βρίσκει παρθένες, είναι σε αδιέξοδο μέχρι που η κόρη του Σεχραζάντ προσφέρεται να γίνει η επόμενη νύφη. Τη νύχτα του γάμου, η έξυπνη και καλλιεργημένη Σεχραζάντ αρχίζει να αφηγείται στον βασιλιά ένα παραμύθι, το οποίο αφήνει ανολοκλήρωτο. Θέλοντας να ακούσει τη συνέχεια και το τέλος της ιστορίας, ο βασιλιάς αναγκάζεται να αναβάλει την εκτέλεσή της. Το επόμενο βράδυ, η Σεχραζάντ τελειώνει την αφήγηση και αμέσως αρχίζει άλλο παραμύθι, το οποίο αφήνει επίσης ανολοκλήρωτο. Ο βασιλιάς αναβάλλει για άλλη μια φορά την εκτέλεση της Σεχραζάντ και το μοτίβο επαναλαμβάνεται για 1.001 νύχτες.
Και μπορεί στην ποπ κουλτούρα οι Χίλιες και μία Νύχτες να έχουν επιζήσει χάρη στη συνδρομή κυρίως του κινηματογράφου, ωστόσο, τα κείμενα αυτά καθαυτά παραμένουν στο ευρύ κοινό σχεδόν άγνωστα.
Ο αληθινός Αλαντίν
Μία νέα έκδοση με τίτλο «Aladdin: A New Translation» (εκδόσεις Liveright), που κυκλοφορεί στις 27 Νοεμβρίου, γίνεται αφορμή για μία διαφορετική προσέγγιση του δημοφιλούς έργου της αραβικής λογοτεχνίας.
Την υπογράφει η Γαλλο-Σύρια Yasmine Seale, η πρώτη γυναίκα που μεταφράζει ολόκληρο το έργο Χίλιες και μία Νύχτες από γαλλικές και αραβικές πηγές, η οποία και φέρνει τον Αλαντίν σε πρώτο πλάνο.
Οι γοητευτικές ιστορίες δημοσιεύθηκαν πρώτη φορά στη Δύση ως μέρος της δωδεκάτομης σειράς «Les Mille et Une Nuits» του γνώστη της αραβικής, Antoine Galland, μεταξύ 1704 και 1717.
Βεβαίως και παρά το γεγονός ότι, η επιρροή των ιστοριών (της μαγείας, των θαυμάτων και του πλούτου) στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία ήταν μεγάλη -κατά τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ήταν το πρώτο κείμενο του Ρομαντισμού- ο Galland κατέγραψε τη δική του εκδοχή προσαρμόζοντας τις ιστορίες κατά το δοκούν.
Η εκπληκτική επιτυχία των μεταφράσεών του από ένα χειρόγραφο του 14ου ή 15ου αιώνα έκανε τον εκδότη του Galland να τον ικετεύει για ακόμη περισσότερες ιστορίες, κάνοντας αρκετούς να αμφιβάλλουν για το κατά πόσο οι «αραβικές ιστορίες» του (τουλάχιστον κατά το μεγαλύτερο μέρος) έρχονταν όντως από την Ανατολή.
Σύμφωνα ωστόσο, με πρόσφατη έρευνα ο μυστηριώδης «νεαρός από τη Συρία», Hanna Diyab, που αναφέρεται από τον Galland ως πηγή του για τον Aladdin καθώς και η ιστορία του Αλή Μπαμπά, δεν ήταν επινόηση του Γάλλου μεταφραστή.
Σύμφωνα με τη Seale, αυτό καθιστά τον Aladdin «τέκνο του Χαλεπίου και ενός πλούσιου οικοσυστήματος εμπορικών συναλλαγών και γνώσεων σε μια εποχή κατά την οποία η πόλη ήταν ένα από κοσμοπολίτικα κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η ιστορία είναι το έργο τέχνης ενός σήμερα κατεστραμμένου κόσμου» αναφέρει.
Για τον επιμελητή της έκδοσης, Paulo Lemos Horta, η μελέτη του οποίου εξετάζει τις διαπολιτισμικές συναντήσεις που διαμόρφωσαν τις Χίλιες και μία Νύχτες, η συμβολή του Diyab αντικατοπτρίζει όχι μόνο τη συριακή κληρονομιά του, αλλά και τις έντονες εντυπώσεις του από τη γαλλική βασιλική αυλή.
Ο Diyab ήταν στο Παρίσι και συναντήθηκε με τον Galland το 1709, αφού πρώτα είχε ταξίδεψε στη Μεσόγειο καταφέρνοντας να ενταχθεί σε μία γαλλική αποστολή που είχε σκοπό τη «συλλογή» αρχαιοτήτων για λογαριασμό του Λουδοβίκου 14ου με επικεφαλής τον Paul Lucas.
Ο Diyab συνόδευσε τον Lucas ως υπηρέτης και δραγουμάνος (μεταφραστής) στα ταξίδια του στη Μεσόγειο και κάπως έτσι παρουσιάστηκε στον «σουλτάνο της Γαλλίας» στις Βερσαλίες.
«Ο Diyab συνδέθηκε με τον Galland μέσω των ιστοριών στο τέλος ενός ταξιδιού το οποίο καθορίστηκε από την αναζήτηση θησαυρών και την εμφάνισή του στην αυλή του Λουδοβίκου XIV», εξηγεί ο Horta, επικαλούμενος ένα σημείο της αυτοβιογραφίας του Σύρου στο οποίο περιγράφει τη μεγαλοπρέπεια του βασιλιά Ήλιου και των αυλικών του.
Ο Diyab ήταν 75 χρονών όταν έγραψε την ιστορία της περιπετειώδους ζωής του και δεν θυμόταν καν το όνομα του Galland, τον οποίον αναφέρει ως «ο ηλικιωμένος άνδρας».
Γράφει στα απομνημονεύματα του:
«Μας επισκεπτόταν συχνά ένας ηλικιωμένος άνδρας. Ήταν υπεύθυνος για τα αραβικά βιβλία της βιβλιοθήκης. Διάβαζε αραβικά καλά και μετέφραζε βιβλία από τα αραβικά στα γαλλικά. Εκείνο τον καιρό είχε μεταφράσει το Ḥikāyat Alf layla wa layla (Παραμύθια από τις 1001 Νύχτες). Ζήτησε τη βοήθεια μου για κάποια θέματα που δεν καταλάβαινε και του τα εξήγησα. Κάποιες Νύχτες έλειπαν από το βιβλίο, οπότε του είπα τις ιστορίες που ήξερα. Ολοκλήρωσε το βιβλίο με τις ιστορίες αυτές και ήταν πολύ ευχαριστημένος μαζί μου...».
