Σε μία τουλάχιστον πλευρά του, ο παλαιός Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ ΝΑΤΟ και Συμφώνου της Βαρσοβίας διέφερε ριζικά από τον τωρινό, μεταξύ Δύσης και Ρωσσίας-Κίνας. Είχαμε σύγκρουση δύο διαφορετικών οικονομικών συστημάτων, δύο διαφορετικών πολιτισμικών προτύπων.
Στην τωρινή ψυχροπολεμική αντιπαράθεση αυτό δεν ισχύει. Ούτε η Ρωσσία ούτε η Κίνα προσφέρουν εναλλακτική στον αποχαλινωμένο ολιγαρχικό καπιταλισμό που επικράτησε πλήρως μετά τη θατσερική στροφή στη Δύση και αντικατέστησε τον εξημερωμένο ρηνανικό καπιταλισμό του Μεταπολέμου. Ούτε η μία χώρα ούτε η άλλη έχουν, ή ενδιαφέρονται καν, να μας προσφέρουν εναλλακτική στον ανθρωπότυπο του μονομανούς και ψυχικά κενού μάνατζερ, όπως μας τον περιέγραψε ιδιοφυώς ο Βέρνερ Ζόμπαρτ στις αρχές του 20ού αιώνα: «Όποιος δεν ασχολείται ποτέ με τίποτε άλλο πέρα από τις επιχειρήσεις, τότε η ψυχή του δεν μπορεί στο τέλος παρά να αποξηρανθεί. Γύρω του τα πάντα ερημώνουν, τα πάντα απονεκρώνονται, όλες οι αξίες χάνονται… Η πατρίδα γίνεται για τον επιχειρηματία ξενιτιά. Φύση, τέχνη, ποίηση, κράτος, φίλοι: τα πάντα εξαφανίζονται σε ένα μυστηριώδες Τίποτα γι′ αυτόν, αφού πλέον δεν έχει καθόλου “χρόνο” για να τους αφιερώσει».
Το αντίθετο μάλιστα. Η Ρωσσία είναι από τις χώρες πρότυπα του νεοφιλελευθερισμού με flat tax, δραματική ανισοκατανομή εισοδήματος, άκριτη λατρεία της κατανάλωσης και των νέων τεχνολογιών (ο Πούτιν είναι μανιακός οπαδός της τεχνητής νοημοσύνης...) κ.ο.κ. Τα της Κίνας είναι γνωστά, τον δρόμο του εκσυγχρονισμού του Τενγκ άνοιξε η πολιτιστική επανάσταση του Μάο, η συστηματική εξολόθρευση δηλαδή της κλασσικής σινικής κουλτούρας.
Σήμερα, καμιά από τις δύο χώρες δεν προσφέρει ίχνος έστω μιας διαφορετικής, λιγότερο εργαλειακής και χρησιμοθηρικής αντίληψης για τον άνθρωπο.
Η Σοβιετική Ένωση με όλο της τον αυταρχισμό και την άκριτη προοδολατρεία καλλιεργούσε σε βαθμό εντυπωσιακό την ανθρωπιστική παιδεία. Τα σοσιαλιστικά ιδεώδη λειτουργούσαν ώς έναν βαθμό αντισταθμιστικά: οι κλασσικοί, αλλά και οι σημαντικοί νεώτεροι συγγραφείς, κυκλοφορούσαν σε εκατομμύρια αντίτυπα, έργα μεγάλων ζωγράφων μπορούσε να δει κανείς σε αναπαραγωγές τους σε δημόσια κτήρια, οι βομβαρδισμένες πόλεις του Πολέμου ξαναχτίστηκαν όπως ακριβώς είχαν με συγκινητική φροντίδα, η μουσική παιδεία ήταν σε εντυπωσιακά υψηλό επίπεδο κ.ο.κ.
Η σημερινή Ρωσσία και η σημερινή Κίνα δεν έχουν τίποτε συγκρίσιμο. Στην ουσία, αυτό που προτείνουν ως τρόπο ζωής είναι μια ακόμη εκδοχή του αμερικανισμού, προσαρμοσμένη στα δικά τους μέτρα. Γι’ αυτό και στο πεδίο της γεωιδεολογικής διαπάλης υστερούν κατά πολύ. Οι θιασώτες του χυδαίου οικονομισμού (που ως μασκαρεμένος διαφωτισμός, επιστημονισμός, φιλελευθερισμός ή δικαιωματισμός παραμένει το κύριο ιδεολογικό πρότυπο) λογικό είναι να παίρνουν τα φώτα τους από τους πρώτους διδάξαντες.
Οι οξυδερκείς είχαν προβλέψει τις εξελίξεις. «Μια πτώση της Σοβιετικής Ρωσίας», σημείωνε με ευθυβολία εκπληκτική ο Άγγελος Τερζάκης ήδη το 1960, «δε συμφέρει. Θα σήμαινε αμέσως αποθράσυνση του κεφαλαιοτικού τυχοδιωκτισμού, γονάτισμα της ανθρωπότητας κάτω από το πέλμα της πιο στυγνής κι οργανωμένης κερδοσκοπίας».
Μπορεί επομένως η Ρωσσία του Πούτιν και η Κίνα του Σι να υπονομεύουν στο επίπεδο του διακρατικού ανταγωνισμού τον αμερικανικό ηγεμονισμό, στο επίπεδο της κεφαλαιοκρατικής ολοκλήρωσης ωστόσο τον συμπληρώνουν. Αποδεικνύουν μάλιστα ότι αυτή η τελευταία γίνεται να λειτουργήσει επιτυχώς, ενδεχομένως και επιτυχέστερα, χωρίς τα δημοκρατικά θεσμικά της ψιμύθια, τις στοιχειώδεις εγγυήσεις του μεταπολεμικού δυτικού κράτους δικαίου ή κράτους προνοίας, επιταχύνοντας έτσι, όπως το προέβλεπε ο Τερζάκης, την αποδόμησή τους και στην ίδια τη Δύση.
Διανύοντας το δεύτερο πέμπτο του 21ου αιώνα –αυτό θα μπορούσε να είναι το γενικό συμπέρασμα–, και για πρώτη φορά ίσως στην ιστορία της, η ανθρωπότητα δεν διαθέτει εναλλακτική.
***
Κώστας Κουτσουρέλης, Συγγραφέας, διευθυντής του περιοδικού “Νέο
Πλανόδιον” (www.neoplanodion.gr)