«Δεν νομίζω πως θα μπορούσα να γράψω τον ‘Βασιλιά Της’ στα είκοσι ή στα τριάντα. Τα όσα όμως γεύθηκα στα είκοσι και στα τριάντα -όπως και τα όσο απολαμβάνω σήμερα- τροφοδοτούν την έμπνευση μου. Υπάρχουν δύο εκδοχές: η μία θέλει την τέχνη απόσταγμα της ζωής και η άλλη υποκατάστατό της. Είμαι αναφανδόν υπέρ της πρώτης».
Ένα βιβλίο που ολοκληρώθηκε τις πρώτες ημέρες του 2020, αλλά λόγω πανδημίας βρέθηκε σε αναμονή και μια νέα αφήγηση για την πιο αρχαία ιστορία του κόσμου, αυτή τη φορά ειπωμένη από τον πιο παρεξηγημένο πρωταγωνιστή της. «… Με έτρωγε -δεν το αρνούμαι- να ανασκευάσω πριν πεθάνω την εντύπωση που επικρατεί για μένα. Να αποτινάξω τη ρετσινιά του κορόιδου, του γελοίου τύπου που, για να πάρει πίσω τη γυναίκα του, αιματοκύλησε τον κόσμο ολόκληρο. Να θέσω -αν μη τι άλλο- στην κρίση σας τη δική μου εκδοχή…»
Στο νέο του μυθιστόρημα με τίτλο «Ο βασιλιάς της» (εκδόσεις Πατάκη), ο Χρήστος Χωμενίδης στρέφει τον φακό του στον Μενέλαο -«τον τελευταίο επιζώντα του Τρωικού Πολέμου, τον θρυλικότερο των κερατάδων» (δικά του τα λόγια)- και βεβαίως, στην Ελένη.
Επιλέγοντας την πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ο συγγραφέας δίνει στον μεγάλο σε ηλικία πια Μενέλαο, τον χώρο και τον χρόνο που δεν του δόθηκε ποτέ. Στην ιστορία του Χωμενίδη, ο δευτερότοκος γιος του Ατρέα, ο πρίγκιψ των Μυκηνών, ο αδελφός του Αγαμέμνονα, το τετράχρονο αγόρι που είδε τον πατέρα του να φεύγει αιφνίδια από τη ζωή, ο νεαρός άνδρας με τον οποίον η έφηβη Ελένη το ’σκασε από το πατρικό παλάτι -γιατί η πρώτη φυγή της μαζί του ήταν- αναδύεται μέσα από το πρίσμα των αναμνήσεων του, κυριολεκτικά αγνώριστος: ευφρόσυνος και οικείος, τολμηρός και παρορμητικός, τραγικός και εν τέλει, βασιλιάς της μέσα από την υπέρβαση της αγάπης.
Με ρυθμό κινηματογραφικό, χιούμορ και θρυλικούς συμπρωταγωνιστές -τον Αγαμέμνονα και τον Θυέστη, τη Λήδα και την Κλυταιμνήστρα, τον Τυνδάρεω και τον Οδυσσέα, τον Κέρκαφο και την Ερμιόνη, τον Πάρη και τον Αχιλλέα, τον Έκτορα και τον Πάτροκλο- η αφήγηση περνάει μέσα από απότομες στροφές και παιχνιδια εξουσίας, για να κλείσει με την ύστατη, ειλικρινή, αμοιβαία εξομολόγηση.
Με αφορμή το βιβλίο του ο Χρήστος Χωμενίδης μιλά στη HuffPost για την Ιλιάδα και τη μετάφραση του Αλέξανδρου Πάλλη από τα χρόνια του γυμνασίου, για τον Μενέλαο και την Ωραία Ελένη, που παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο, για το βαθύ ίχνος που έχουν αφήσει τα παλιότερα βιβλία του στην καρδιά και στη σκέψη του, ενώ απαντά στο ερώτημα εάν θα έγραφε ένα βιβλίο για την πανδημία.
-Το βιβλίο ήταν έτοιμο και ξαφνικά μάς προέκυψε πανδημία. Τι ακριβώς συνέβη;
Μάς προέκυψε πανδημία! Είναι ενδιαφέρον το πόσο ραγδαία εξελίχθηκαν όλα. Την Τετάρτη πήγα στο θέατρο, την Παρασκευή τα θέατρα έκλεισαν. Τη Δευτέρα ανέβηκα στο σχολείο της κόρης μου για να δω τη δασκάλα της, την Τρίτη τα σχολεία σφραγίστηκαν. Για δύο εβδομάδες καραντίνας συζητούσαμε αρχικά, ενάμισι μήνα και πλέον μείναμε μέσα.
Συχνά αυτήν την περίοδο θυμόμουν το εξαιρετικό μυθιστόρημα της Μαρίας Ιορδανίδου «Διακοπές στον Καύκασο», το οποίο δυστυχώς δεν είχα πρόχειρο για να ξαναδιαβάσω. Εάν δεν με απατάει η μνήμη μου, η κεντρική ηρωίδα -κοριτσάκι στην αρχή του βιβλίου- πηγαίνει για παραθερισμό σε κάτι συγγενείς της. Ξεσπάει ο Α΄Παγκόσμιος Πόλεμος, συμβαίνει η Σοβιετική Επανάσταση, να μην τα πολυλογώ μένει στον Καύκασο επτά χρόνια!
-Πότε γράφτηκε, ποια περίοδο; Τι πυροδότησε την έμπνευση σας; Εν ολίγοις, ποια είναι η ιστορία πίσω από την ιστορία του βιβλίου σας;
«Ο Βασιλιάς Της» γράφτηκε από τον Αύγουστο του 2018 μέχρι τις αρχές Ιανουαρίου του 2020. Δεν έχω ειλικρινά ιδέα τι πυροδότησε την έμπνευσή μου. Ξάφνου, εκεί που έτρωγα, το βράδυ των γενεθλίων μου, μού ήρθε η εξής ερώτηση: «Και πού το ξέρουμε πως ο Μενέλαος στεναχωρέθηκε όταν τον εγκατέλειψε η Ελένη;» Εν ολίγοις είναι η παμπάλαια ιστορία που ξεκινάει από τη γέννηση του δευτερότοκου γιού τού βασιλιά Ατρέα στις Μυκήνες και κορυφώνεται με την άλωση της Τροίας. Με τη διαφορά ότι -έπειτα από τόσες χιλιετίες- παίρνει επιτέλους τον λόγο ο Μενέλαος για να δώσει τη δική του εκδοχή των γεγονότων. Και κυρίως των αισθημάτων.
-Αν δεν κάνω λάθος, η Ιλιάδα διδάσκεται στη Β′ Γυμνασίου. Ποια είναι η πιο έντονη ανάμνηση που έχετε ως μαθητής από το έπος (ίσως και από τον δάσκαλο που έκανε το μάθημα);
Σιγά μην περιμέναμε έως τη Β’ Γυμνασίου για να έρθουμε σε επαφή με τη «Βίβλο Γενέσεως» των Ελλήνων και όλου του δυτικού πολιτισμού δηλαδή με τα Ομηρικά Έπη! Εμένα τουλάχιστον από νήπιο μού έλεγαν το παραμύθι τού πολύτροπου θαλασσοπόρου Οδυσσέα -κάθε λιμάνι και καημός, πότε Κίρκη, πότε Καλυψώ-, του ξύλινου αλόγου και του υπερ-παλικαρά με την τρωτή φτέρνα. Με γουρλωμένα μάτια άκουγα, ρουφούσα τις περιπέτειες και ποτέ δεν τις χόρταινα.
Στη Β’ Γυμνασίου, διδαχθήκαμε πράγματι την «Ιλιάδα» και στο σχολείο είχαμε έναν περίφημο φιλόλογο, τον κύριο Γιάννη Μπασλή, καλή του ώρα… Χρησιμοποιούσαμε τη μετάφραση του Αλέξανδρου Πάλλη, του 1905. Πρόκειται για εξαιρετική μετάφραση. Σε χυμώδη δημοτική, με ένα άρωμα κλέφτικου τραγουδιού. Τη Χρυσηίδα τη λέει «Χρυσούλα» και τη Βρισηίδα «Βρυσούλα»! Πόσο ταιριαστό για ένα ολόδροσο κορίτσι να ονομάζεται Βρυσούλα! Δεν συμφωνείτε;
-Απολύτως! Αλλά γιατί τον Μενέλαο; Επειδή η θέση του ήταν πάντα στη σκιά του Αγαμέμνονα; Επειδή ήταν εκείνος που έσμιξε με την πιο Ωραία από τις Ωραίες;
Πάντα παρουσιάζουν ιδιαίτερο συγγραφικό ενδιαφέρον τα πρόσωπα που η επίσημη αφήγηση αφήνει στη σκιά. Διαβάζοντας πάντως τον «Βασιλιά Της», θα συμφωνήσετε -ελπίζω- μαζί μου ότι η Ελένη μόνο τυχαία δεν διάλεξε από τους μνηστήρες της τον Μενέλαο…
-Το γεγονός ότι η Ωραία Ελένη συνεχίζει να εμπνέει ποιητές και ονειροπόλους, τι σημαίνει για την επιρροή που έχει εντός μας η «τέλεια ομορφιά»; Η αξία της παραμένει αμετάβλητη στον χρόνο; Είναι κάτι σαν σκληρό νόμισμα;
Η ίδια η Ωραία Ελένη παραμένει αναλλοίωτη στον χρόνο. Ο Όμηρος τής έκανε το ανεκτίμητο δώρο να την απαθανατίσει στην πιο καλή της ώρα, προτού τη φθείρει ο χρόνος και την αφανίσει ο θάνατος…
“Εάν έπρεπε να δώσω μια ευχή σε ένα νεογέννητο παιδί, θα έλεγα να είναι «μικρόχαρο»! Ξέρετε τί σημαίνει μικρόχαρος; Εκείνος που έχει το χάρισμα να απολαμβάνει και τις πιο τετριμμένες για τους περισσότερους στιγμές”
Η Ωραιότης -που την ξεχωρίζω από τη φυσική ομορφιά αφού είναι κάτι πολύ πληρέστερο και βαθύτερο-, η Ωραιότης πάντα θα μάς συγκλονίζει. Θα σκλαβώνει τα βλέμματα, θα ανάβει τα αίματα. Και έτσι πρέπει να συμβαίνει. Αλοίμονο στον άνθρωπο ο οποίος στέκει ασυγκίνητος μπροστά της. Σημαίνει ότι έχει ανίατα στεγνώσει ψυχικά. Βεβαίως η Ωραιότης δεν απευθύνεται μόνο στην όραση. Γίνεται μουσική και μαγεύει τα αυτιά μας. Γίνεται τέχνη γενικά κι απογειώνει τις πεζές ζωές μας…
-«Ο Βασιλιάς της» είναι μια ιστορία αγάπης ειπωμένη από έναν άνδρα που βρίσκεται σε ηλικία -άρα σε θέση- να μιλήσει για το πραγματικό νόημα της αγάπης;
Ναι. Δεν νομίζω πως θα μπορούσα να γράψω τον «Βασιλιά Της» στα είκοσι ή στα τριάντα. Τα όσα όμως γεύθηκα στα είκοσι και στα τριάντα -όπως και τα όσο απολαμβάνω σήμερα- τροφοδοτούν την έμπνευση μου. Υπάρχουν δύο εκδοχές: η μία θέλει την τέχνη απόσταγμα της ζωής και η άλλη υποκατάστατό της. Είμαι αναφανδόν υπέρ της πρώτης.
-«Αγαπάω σημαίνει γίνομαι αυτή που αγαπάω». Μέσα από τη χειμαρρώδη αφήγηση του Μενέλαου, η Ελένη τελικά αθωώνεται. Παύει να είναι το διλημματικό πρόσωπο. Αυτός ήταν ο στόχος;
Όταν ξεκινάς να γράφεις ένα μυθιστόρημα δεν έχεις αποκρυσταλλωμένο εντός σου κάποιον τελικό στόχο. Πιάνεις το νήμα της αφήγησης και το ακολουθείς. Μακάρι να εκπλήσσεσαι και εσύ ο ίδιος με το πού σε οδηγεί. Έτσι κι αλλιώς, η τέχνη προτιμότερο να θέτει ερωτήματα παρά να δίνει απαντήσεις.
-Πόσο δύσκολο ή εύκολο είναι να μιλάτε για τα βιβλία σας -μετά; Τη στιγμή που ένα βιβλίο παραδίδεται στο κοινό, άρα στον δημόσιο διάλογο, φεύγει διά παντός από κοντά σας ή, συνεχίζει να επανέρχεται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο;
Δεν συνηθίζω να επιστρέφω στα μυθιστορήματά μου αφότου έχουν κυκλοφορήσει. Είναι μπουκάλια με μηνύματα που έχουν ριφθεί στον ωκεανό. Δεν τα κρατάω καλά-καλά στο σπίτι μου - όσα αντίτυπα παραλαμβάνω τιμής ένεκεν από τον εκδότη μου, τα χαρίζω σε φίλους και σε γνωστούς… Προφανώς όλα τα παλιότερα βιβλία μου έχουν αφήσει βαθύ ίχνος και στην καρδιά μου και στη σκέψη μου. Και το «Σοφό Παιδί» και η «Νίκη» και ο «Φοίνικας» και ό,τι μεσολάβησε ανάμεσά τους. Ανήκουν όμως πλέον σε όλους τους εν δυνάμει αναγνώστες τους. Κάθε φορά που διαβάζονται, ξαναγεννιούνται.
-Ποιο είναι το μεγάλο μάθημα που πήραμε από την πανδημία; Τι μας θύμισε που είχαμε λησμονήσει ο νέος λοιμός;
Το πιο πολύτιμο που μάς θύμισε είναι ότι μπορούμε να ομονοήσουμε ως κοινωνία. Εμπρός στην απειλή ζωής που αντιμετωπίσαμε, ξεπεράσαμε ως εκ θαύματος, για έξι έστω εβδομάδες, τη μισαλλοδοξία και τους διχασμούς μας. Η πανδημία από αυτή και μόνο την άποψη στάθηκε μια ευτυχής συγκυρία. Μακάρι να κρατούσαμε τα διδάγματα της αξιοθαύμαστης στάσης μας και να τα κάναμε παρακαταθήκες για το κοινό μας μέλλον.
-Ο αναγκαστικός αυτοπεριορισμός σας κόστισε; Είστε άνθρωπος κοινωνικός, όχι μοναχικός.
Ό,τι έχασα σε πλάτος συναναστροφών, το κέρδισα σε βάθος. Ζυμώθηκα ακόμα πιο ουσιαστικά με τους πιο δικούς μου ανθρώπους. Μαγειρέψαμε, παίξαμε, χαζολογήσαμε, πλήξαμε, τσακωθήκαμε… Δεν εξιδανικεύω την περίοδο του εγκλεισμού. Πάντοτε ωστόσο, από το φυσικό μου, αναζητώ τις φωτεινές πλευρές των καταστάσεων.
Εάν έπρεπε να δώσω μια ευχή σε ένα νεογέννητο παιδί, θα έλεγα να είναι «μικρόχαρο»! Ξέρετε τί σημαίνει μικρόχαρος; Εκείνος που έχει το χάρισμα να απολαμβάνει και τις πιο τετριμμένες για τους περισσότερους στιγμές. Εκείνος που περπατάει στον δρόμο σφυρίζοντας, που γλείφει με έκσταση το παγωτό, που βλέπει μια ωραία ταινία και του φτιάχνει όλη η εβδομάδα. Αυτό ακριβώς εύχομαι και σε εσάς!
-Η επιστημονική κοινότητα προειδοποιεί ήδη για το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Παγκοσμίως μετράμε πάνω από 377.000 νεκρούς. Εμβόλιο δεν υπάρχει στον ορίζοντα, ούτε φάρμακο. Ποιες σκέψεις, ποια συναισθήματα σας προκαλεί η νέα συνθήκη;
Προφανώς ανησυχώ. Και βέβαια λαμβάνω και θα λαμβάνω όλα τα συνιστώμενα από τους επιστήμονες μέτρα προστασίας, δίχως να δίνω την παραμικρή σημασία στους «εναλλακτικούς» -δηλαδή στους αλμπάνηδες- και στους συνωμοσιολόγους. Έχω παραταύτα την προαίσθηση ότι ο Covid 19 μάλλον θα αποδειχθεί περαστικός. Εκείνο που φοβάμαι είναι η επόμενη πανδημία. Η παγκοσμιοποίηση -την οποία θεωρώ καταρχήν θετική- έχει και τις παρενέργειές της…
-Θα γράφατε ένα βιβλίο με σημείο εκκίνησης την πανδημία και όλα όσα σημαίνει για τη ζωή μας;
Όχι ακόμα! Οι συγγραφείς είναι σαν τους ιατροδικαστές. Μιλάνε -οφείλουν να μιλάνε- πάντα τελευταίοι. Όσοι από τους ομοτέχνους μου πιάνουν απ’τα μαλλιά την κάθε συγκυρία νομίζοντας πως έτσι θα απολαύσουν μια κυκλοφοριακή επιτυχία, γράφουν βιβλία με πολύ σύντομη ημερομηνία λήξης.