Το προηγούμενο διάστημα διεξήχθη μια εντονότατη συζήτηση στην Ελλάδα σχετική με τα θέματα φύλου. Τώρα, που η οξύτητα των λόγων ένθεν κακείθεν καταλάγιασε, νομίζω ότι αξίζει να ξαναδούμε ψύχραιμα τις αντιδράσεις της Εκκλησίας της Ελλάδας, μιας και στη συζήτηση αυτή συμμετείχε ενεργά. Ειδικότερα, η Ιερά Σύνοδος υποστήριξε εμφατικά ότι το φύλο αποτελεί ιερή παρακαταθήκη, είναι θείο χάρισμα στον άνθρωπο και αυτός πρέπει να το αξιοποιήσει για τον αγιασμό του. Το φύλο ούτε επιλέγεται ελεύθερα, ούτε και μεταβάλλεται.
Χωρίς να παραβλέπω ότι υπάρχει βιβλιογραφία που στηρίζει τέτοιες θέσεις, θα ήθελα, στο πλαίσιο ενός ευρύτερου προβληματισμού, να παραθέσω συνοπτικά μερικές απόψεις Πατέρων του Χριστιανισμού – χωρίς να καταφύγω σε κείμενα μη Αγίων, στα οποία υπάρχει πλουσιότερο υλικό - που δεν θα συμφωνούσαν εύκολα με τις ερμηνείες κάποιων ανθρώπων της Εκκλησίας. Σκοπός μου είναι να δείξω ότι τα θέματα φύλου, στο πλαίσιο της χριστιανικής θεολογίας, είναι ανοικτά σε συζήτηση και προβληματισμό.
Τα σχόλια πολλών χριστιανών γύρω από το φύλο έχουν βασικά στηριχθεί σε τρία βιβλικά χωρία:
καὶ εἶπεν ὁ Θεός· ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν (Γένεσις 1.26) [Ας φτιάξουμε τον άνθρωπο σύμφωνα με την εικόνα τη δική μας και την ομοίωση].
καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν, ἄρσεν καὶ θῆλυ ἐποίησεν αὐτούς (Γένεσις, 1.27) [Δημιούργησε ο Θεός τον άνθρωπο, σύμφωνα με την εικόνα Θεού τον δημιούργησε, τους δημιούργησε ως άντρα και γυναίκα].
ὅσοι γὰρ εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε, Χριστὸν ἐνεδύσασθε. οὐκ ἔνι Ἰουδαῖος οὐδὲ Ἕλλην, οὐκ ἔνι δοῦλος οὐδὲ ἐλεύθερος, οὐκ ἔνι ἄρσεν καὶ θῆλυ· πάντες γὰρ ὑμεῖς εἷς ἐστε ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ (Προς Γαλάτας, 3.27-28) [Γιατί όσοι στο Χριστό βαφτιστήκατε, το Χριστό ενδυθήκατε. Δεν υπάρχει Ιουδαίος ούτε Έλληνας, δεν υπάρχει δούλος ούτε ελεύθερος, δεν υπάρχει αρσενικό και θηλυκό. Γιατί όλοι εσείς είστε ένας στο Χριστό Ιησού].
Συγκεκριμένα, ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης (335-395) ασχολήθηκε με το θέμα του φύλου στο Περί κατασκευής ανθρώπου. Κατά τον Νύσσης (κ.12-13, 16-17), στο αρχικό του σχέδιο ο Θεός δημιουργεί τον άνθρωπο κατ’ εικόνα Του, οπότε θα αναπαραγόταν κατά τον άφατο τρόπο των αγγέλων. Δεν υπάρχει, συνεπώς, σεξουαλική διαφοροποίηση στον άνθρωπο ως καθολικότητα. Εξαιτίας του προπατορικού αμαρτήματος, το οποίο ο Θεός γνωρίζει αλλά δεν προκαλεί, αλλάζει ο τρόπος του αρχικού σχεδίου και δίνεται στους επιμέρους ανθρώπους ένας άλλος τρόπος αναπαραγωγής: αυτός των ζώων, στον οποίο προϋποτίθεται ο χωρισμός τους σε αρσενικά και θηλυκά. Αυτός ο χωρισμός ήταν αποτέλεσμα της Πτώσης, ώστε να εκπληρωθεί το θεϊκό σχέδιο και μετά την αρχική αμαρτία. Για αυτό και στην Βίβλο το χωρίο που αναφέρεται στα φύλα έπεται εκείνου που δεν τα αναφέρει. Οι επιμέρους άνθρωποι, ως συνέπεια της Πτώσης, πέραν της εικόνας Θεού, αποκτούν φύλο, αρσενικό και θηλυκό, όπως εξαρχής προβλεπόταν για τα ζώα. Συνεπώς, το βιολογικό φύλο δεν αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της ανθρωπότητας. Υπάρχει για την αναπαραγωγή στην ανθρώπινη κατάσταση μετά την Πτώση. Το θεϊκό στοιχείο εντός μας, η εικόνα Θεού, δεν συνδέεται με το βιολογικό φύλο.
Επίσης, στο Περί ψυχής και αναστάσεως (κ.10) ο Νύσσης υποστηρίζει, όπως και στο Περί κατασκευής ανθρώπου (κ.18), ότι στη Δευτέρα Παρουσία ο άνθρωπος θα αφήσει πίσω του τη βιολογική του υπόσταση, δηλαδή τη σεξουαλική διαφοροποίηση και τις άλλες υλικές ανάγκες. Η φύση του ανθρώπου θα αλλάξει, έτσι ώστε οι ζωικές πτυχές του παρόντος τρόπου της ύπαρξής μας να μην χρειάζονται. Η διάκριση άντρα και γυναίκας είναι μέρος της βιολογικής υπόστασης των ανθρώπων, η οποία δεν είναι μόνιμη και μέλλεται να αναιρεθεί.
Εντυπωσιακό είναι το ότι ο Νύσσης φαίνεται να διακρίνει το βιολογικό φύλο από το φύλο εν γένει (με αρκετή τόλμη, το δεύτερο νοούμενο ως gender). Το ένα δεν συνδέεται αναπόσπαστα με το άλλο. Ο Νύσσης καλεί τις γυναίκες να είναι άντρες σε ό,τι αφορά τη δύναμη του νου και τους άνδρες γυναίκες όσον αφορά στην πνευματική παραγωγικότητα. Τα άριστα χαρακτηριστικά πρέπει να διακρίνουν κάθε άνθρωπο, ασχέτως βιολογικού φύλου. Οι αρετές του ανθρώπου δεν συνδέονται με το βιολογικό φύλο, γιατί τότε θα εξέπιπταν σε ταπεινά ένστικτα (Περί κατασκευής ανθρώπου, κ.16).
Επιπλέον, ο Άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής (580-662) επαναλαμβάνει ότι η διάκριση σε αρσενικό και θηλυκό δεν υπάρχει στο αρχικό σχέδιο του Θεού, αφού, αν δεν συνέβαινε η Πτώση, οι άνθρωποι θα αναπαράγονταν όπως οι άγγελοι. Δεν θα χρειάζονταν φύλο (Ambiguum 41). Η διάκριση σε βιολογικά φύλα αφορά την παρούσα φάση μας ως είδος και θα υπερβαθεί στη Δευτέρα Παρουσία. Όπως ακριβώς φάνηκε στο πρόσωπο του Χριστού, όπου σε Αυτόν δεν υφίσταται η διάκριση αρσενικού και θηλυκού (Προς Γαλάτας, 3:28). Ο Χριστός έδειξε ότι η διάκριση σε αρσενικό και θηλυκό δεν είναι απαραίτητο να διαρκέσει στον αιώνα των αιώνων. Οι άνθρωποι, ως μέρος του θεϊκού σχεδίου, θα φτάσουν κάποτε στο επίπεδο του μη άρρενος και θήλεος, το οποίο είναι οντολογικά ανώτερο από την παρούσα κατάστασή τους, όπου είναι χωρισμένοι κατά βιολογικό φύλο. Πάντως, ο Μάξιμος φαίνεται να δέχεται ότι η υπαρξιακή ανέλιξη του ανθρώπου μπορεί να επιτευχθεί και εντός του σταδίου που τώρα βρισκόμαστε (Ambiguum 67) και όχι μόνο στη Δευτέρα Παρουσία. Ακόμα και αν ο Μάξιμος εννοεί την υπέρβαση του βιολογικού φύλου ως να αφορά τον τρόπο της ύπαρξης και όχι τη φύση του ανθρώπου, η ενάρετη ζωή, η ζωή του Αγίου, υπερβαίνει το βιολογικό φύλο και δεν εξαρτάται από αυτό με κανένα τρόπο. Αυτό έδειξε και ο Χριστός, αυτό εννοεί και ο Απόστολος Παύλος στην Προς Γαλάτας επιστολή.
Συμπερασματικά, κάποιοι Πατέρες των πρώτων αιώνων ερμηνεύουν τις Γραφές με τρόπο που υποδεικνύει ότι η διάκριση των φύλων δεν ήταν στο αρχικό σχέδιο του Θεού για τον άνθρωπο, αλλά ότι αυτή η διάκριση αποτέλεσε παρέκκλιση από αυτό το αρχικό σχέδιο. Μια παρέκκλιση που προκλήθηκε από την αρχική αμαρτία. Η διάκριση των φύλων δεν έχει σημασία στο επίπεδο του ανθρώπου ως εικόνας Θεού και μόνο, δεν έχει και μετά τη Δευτέρα Παρουσία, δεν έχει και στο παρόν για όποιον επιθυμεί να ανέλθει στο επίπεδο του αγίου. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να βρουν την ολοκλήρωση τους στην έμφυλη κοινωνικότητα, αλλά στο Θεό. Αν δεχθούμε τη θεολογία του Γρηγορίου Νύσσης και του Μάξιμου του Ομολογητή, θα πρέπει να δούμε τα θέματα φύλου από άλλη σκοπιά. Και σε αυτή την περίπτωση το βιολογικό φύλο δεν θα είναι όσο σημαντικό παρουσιάζεται από πολλούς πιστούς σήμερα. Γιατί όπως έγραψε ο σπουδαίος θεολόγος του 9ου μ. Χ. αιώνα Ιωάννης Σκώτος, συνοψίζοντας τον Νύσσης και τον Μάξιμο: «ο άνθρωπος είναι καλύτερος από τα φύλα».