Πόσο «υποχρεωμένοι» είναι οι έφηβοι σήμερα να ακολουθήσουν, έστω και τις υπάρχουσες, οικογενειακές παραδόσεις τις ημέρες των Χριστουγέννων αλλά και της Πρωτοχρονιάς που ακολουθεί; Πώς θα πρέπει να αντιμετωπίσει ο γονιός την ενδεχόμενη απόφαση του εφήβου να μην συμμετέχει στις παραδοσιακά οικογενειακές στιγμές και σε αντίθετη περίπτωση πώς θα μπορούσε να «εκμεταλλευθεί» την παρουσία του εφήβου σε γιορτινές συγκεντρώσεις - μια και στην εποχή μας σπανίζει να βρίσκεται η οικογένεια συγκεντρωμένη γύρω από ένα τραπέζι;
Απευθυνθήκαμε στην Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Αρτεμη Τσίτσικα, αναζητώντας βοήθεια στην επίλυση αυτών - και κάποιων ακόμα - δύσκολων εξισώσεων.
Ιδού τι μας είπε:
- Κυρία Τσίτσικα, πόσο έχουν αλλάξει οι «κλασσικές» οικογενειακές παραδόσεις των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς όπως τις βίωσαν οι γενιές Baby Boomers Κι η Gen X στην εποχή της Gen Z και Gen Aplha;
Κάθε γενιά έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και τρόπο έκφρασης ως πολυπαραγοντικό αποτέλεσμα των επιδράσεων της εποχής της.
Έτσι και οι γενιές Ζ και Α διαμορφώνουν τη δική τους βιωματική αλήθεια μέσα από τις επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης και των γεγονότων που καθορίζουν την κουλτούρα των νέων σήμερα.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν ακολουθούν και τις «κλασσικές» παραδόσεις που κάθε οικογένεια υιοθετεί και εφαρμόζει με τον δικό της τρόπο και το δικό της μοτίβο συνέχισης μιας κληρονομιάς.
Η παραμονή των Χριστουγέννων, το πρωϊνό και το τραπέζι ανήμερα τα Χριστούγεννα, η παραμονή Πρωτοχρονιάς και η πρώτη μέρα του χρόνου έχουν τη δική τους μοναδική σημασία για τα μέλη μιας οικογένειας ή μιας παρέας (πολυμελούς, ολιγομελούς ή και μονομελούς) και αποτελούν επιλογή που σίγουρα συμβολίζει την αγάπη, τη συμπερίληψη, την ανάγκη των ανθρώπων για ειρήνη και ελπίδα - μία καινούρια αρχή και μια ευκαιρία να δούμε αγαπημένους ανθρώπους, να προσφέρουμε χαρά σε ευάλωτους και ευαίσθητους και να εμβαθύνουμε στην πορεία ζωής μας και τους στόχους μας.
Αποτελεί επίσης έναν πλούτο αναμνήσεων και συμβόλων, μυρωδιών και γεύσεων, μια γιορτή όλων των αισθήσεων που ενώνει τις γενιές και τους ανθρώπους με μαγικό τρόπο.
- Πόσο «υποχρεωμένοι» είναι οι έφηβοι σήμερα να ακολουθήσουν - έστω και τις υπάρχουσες - οικογενειακές παραδόσεις τις ημέρες αυτές;
Οι έφηβοι επιλέγουν να ακολουθήσουν πολλές από τις παραδόσεις, ωστόσο ανάλογα με τις συνθήκες της ζωής τους και της φάσης ανάπτυξής τους προσαρμόζονται κάθε χρονιά με διαφορετικό τρόπο και αυτό είναι αναμενόμενο. Είναι σημαντικό να αντιληφθούμε ότι αλλάζουν γνωστικά και ψυχοκοινωνικά και είναι λογικό οι επιλογές τους να καθορίζονται π.χ. και από τις συνήθειες της παρέας τους ή τα γεγονότα της χρονιάς που πέρασε (κάποιο γεγονός ζωής, συναισθηματικές εμπειρίες, πρωτόγνωρα βιώματα κ.α.). Κάθε χρόνο έχουν διαφορετικές προτεραιότητες και είναι σημαντικό να τις λαμβάνουμε υπόψη και να τις σεβόμαστε ως σημαντικοί ενήλικες της ζωής τους.
-Πώς θα πρέπει να αντιμετωπίσει ο γονιός την ενδεχόμενη απόφαση του εφήβου να μην συμμετέχει στις παραδοσιακά οικογενειακές στιγμές;
Ο τρόπος που η οικογένεια επιλέγει να περάσει τις γιορτές είναι καλό να συζητιέται με το σύνολο των μελών της και να λαμβάνεται υπόψη η άποψη των παιδιών, ειδικά όταν είναι στην εφηβεία και σταδιακά αυτονομούνται. Όταν λοιπόν υπάρχει συζήτηση και κοινή απόφαση να οργανωθεί π.χ. ένα οικογενειακό τραπέζι ή δεξίωση, οι έφηβοι θα συμμετέχουν με χαρά, θα βοηθήσουν και θα μάθουν πολλά που θα εφαρμόσουν και εκείνοι με τη σειρά τους στο μέλλον, ενώ θα φέρουν και νέα πράγματα που με τη δροσιά τους θα απογειώσουν το κλίμα και την ποιότητα της εκδήλωσής μας.
Αντίθετα, όταν το κλίμα δεν είναι θετικό δεν έχουμε πολλές πιθανότητες να περάσουν καλά και μάλλον θα αντιδρούν ή θα παρίστανται υποχρεωτικά και χωρίς κέφι. Γενικά, είναι το καλύτερο να επιλέγουμε τις «μάχες» μας με τους εφήβους μας : Δηλαδή να υποχωρούμε σε μερικά ζητήματα και να συμφωνούμε μαζί τους σε άλλα, να βάζουμε όρια με θετικό τρόπο και επιχειρηματολογία, να αφουγκραζόμαστε το γονεϊκό μας ένστικτο και την ουσία, την αλήθεια μέσα μας, χωρίς να επιμένουμε σε τύπους και επιφανειακές επιλογές που σπαταλούν την ενέργειά μας και μας αποπροσανατολίζουν.
- Σε αντίθετη περίπτωση, πώς θα πρέπει να «εκμεταλλευθεί» την παρουσία του εφήβου σε γιορτινές οικογενειακές στιγμές - μια και στην εποχή μας σπανίζει να βρίσκεται η οικογένεια συγκεντρωμένη γύρω από ένα τραπέζι;
Οι γιορτές είναι μια ευκαιρία να εστιάσουμε στα ουσιαστικά, να περάσουμε χρόνο μαζί ανέμελα, χωρίς τις έννοιες της καθημερινότητας και να βιώσουμε εμπειρίες (τέχνη, εκδρομές, γεύσεις κλπ)
Ωστόσο, οι σχέσεις που έχουν δυσκολίες δοκιμάζονται ανελέητα τις περιόδους ελεύθερου χρόνου και γιορτής. Χρειάζεται λοιπόν να προσαρμοστούμε στα δεδομένα μας και να επουλώσουμε πληγές, να μην «επιβάλλουμε» το γιορτινό κλίμα εάν δεν υπάρχει το κατάλληλο υπόστρωμα και να εστιάσουμε στην ουσιαστική επικοινωνία μέσω της ευκαιρίας που μας δίνεται για μια νέα αρχή.
Εάν είμαστε όλοι μαζί σε μια θετική διάθεση γιορτής είναι πραγματική ευτυχία να βιώσουμε ο καθένας με τον δικό του τρόπο και όλοι μαζί μια υπέροχη ατμόσφαιρα με μοναδικές εμπειρίες που θα επιλέξουμε όλοι μαζί, με καταμερισμό των εργασιών και ανάλογα με τον οικονομικό μας προϋπολογισμό. Είναι μια μοναδική ευκαιρία για τους εφήβους μας να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να δώσουν χαρά σε όλα τα μέλη της οικογένειας, να επιλέξουν τα κατάλληλα δωράκια και να διαχειριστούν το χαρτζιλίκι τους ή τα έσοδά τους από τα κάλαντα, να μάθουν νέες διακοσμητικές ιδέες ή συνταγές και να προσφέρουν εθελοντικά σε ευάλωτες ομάδες.
- Σε τι βαθμό θα πρέπει θα ζητήσουμε (και να απαιτήσουμε ίσως;) από τους εφήβους να αποχωριστούν - έστω και για λίγο - τα κινητά τους για μια πιο ολοκληρωμένη εμπειρία δια ζώσης «συνάντησης» με την οικογένεια αυτές τις ημέρες;
Οι έφηβοι κοινωνικοποιούνται και επικοινωνούν μέσω των κοινωνικών δικτύων, ανταλλάσσουν ευχές, ψυχαγωγούνται, ενημερώνονται και σίγουρα θα χρειαστεί να κάνουν όλα αυτά μέσω των κινητών τους. Μπορούν να το κάνουν όταν δεν είμαστε όλοι μαζί στο τραπέζι ή σε κάποια εκδήλωση και αυτό είναι κάτι που μπορούμε να συζητήσουμε μαζί τους εξ’ αρχής. Δεν χρειάζεται να επιβάλλουμε ή να απαιτούμε γιατί δεν βοηθούμε την επικοινωνία και το θετικό κλίμα και προκαλούμε αντίδραση. Επίσης, είναι σημαντικό να εμπνέουμε και να δίνουμε ένα μοντέλο που μπορούν να μιμηθούν μέσω καλής μας διάθεσης και καλλιεργώντας τη δική μας βέλτιστη εκδοχή ως μέγιστη συμβολή στο μείγμα της σχέσης μας.
- Κι όσον αφορά την παραμονή Πρωτοχρονιάς; Καλό είναι η οικογένεια να αλλάζει μαζί το χρόνο, κι ας ... τραβήξουν μετά οι έφηβοι τον νυχτερινό δρόμο τους;
Είναι σημαντικό να είμαστε μαζί με τους αγαπημένους μας όταν αλλάζει ο χρόνος και η καρδιά μας γεμίζει ελπίδα - ονειρευόμαστε το μέλλον γεμάτοι προσδοκία! Όλα όμως - όπως ήδη αναφέρθηκε - εξαρτώνται από την σχέση που έχουμε καλλιεργήσει με τα παιδιά μας κατά τη διάρκεια του προηγούμενου έτους και τις βάσεις της σχέσης μας. Δεν μπορούμε να «πατήσουμε ένα κουμπί» και να βελτιωθούν όλα σε μια ημέρα ή να προσποιούμαστε ότι γιορτάζουμε τον ερχομό της νέας χρονιάς εάν αισθανόμαστε άβολα και με εκκρεμότητες. Έτσι, θέτουμε τις βάσεις για την Πρωτοχρονιά και τον τρόπο που θα γιορτάσουμε και θα αλλάξουμε το χρόνο. Εννοείται ότι μετά την αλλαγή του χρόνου - και ανάλογα φυσικά με την ηλικία και τις συνθήκες ασφάλειας - οι έφηβοι και οι νέοι έχουν και σχέδια διασκέδασης με την παρέα τους και αυτό είναι απόλυτα φυσικό και το σεβόμαστε.
-Τέλος, πώς αλλάζει όλη η παραπάνω εξίσωση σε περίπτωση που έχουμε παιδί - μαθητή Γ′ Λυκείου που υφίσταται μια περισσότερη πίεση ενόψει Πανελληνίων εξετάσεων;
Ανάλογα με την περίπτωση που εξατομικεύεται, οι μαθητές που προετοιμάζονται για τις Πανελλαδικές προσαρμόζουν το πρόγραμμά τους και επιλέγουν πώς και πότε θα συμμετέχουν στον εορτασμό και τις εκδηλώσεις. Πρόκειται για μια χρονιά που όλη η οικογένεια ενωμένη είναι σημαντικό να υποστηρίξει την προσπάθεια της μαθήτριας/η και να διευκολύνει με κάθε τρόπο. Έτσι, μπορεί να υπάρξουν μεταβολές σε σχέση με άλλες χρονιές, πιο «κλειστές» ίσως κοινωνικά συνθήκες με προστασία χρόνου και ενέργειας για την ενίσχυση και ενδυνάμωση του υποψήφιου φοιτητή μας.
Η κυρία Αρτεμις Τσίτσικα είναι Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής ΕΚΠΑ, Επιστ. Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) Β΄ Παιδιατρική Κλινική Ε.Κ.Π.Α. Νοσοκομείο Παίδων “Π. & Α. Κυριακού”
Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας»
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (Ε.Ε.Ε.Ι.)/UNESCO LoI