Την σημασία του γνωμικού για τον χρόνο που «είναι χρήμα» μπορεί βάσιμα να υποστηριχθεί ότι τη γνωρίζουμε καλύτερα από τους περισσότερους, εμείς οι συγκοινωνιολόγοι. Η αξία του χρόνου -με αγγλόφωνη ακροστοιχία VoT, από το value of time- αποτελεί βασική παράμετρο σχεδιασμού έργων αλλά και διαχειριστικών ρυθμίσεων. Η οικονομική αξιολόγηση μιας βελτίωσης πηγαίνει πολύ παραπέρα από τα χρηματοδοτικά (τόσο κόστος έναντι τυχόν εσόδων), μετρώντας επιπλέον και τις ωφέλειες για τους χρήστες. Σε μια αστική παρέμβαση, για παράδειγμα, που επηρεάζει δεκάδες χιλιάδες μετακινήσεις σε καθημερινή βάση, τα αποτελέσματα των σχετικών υπολογισμών μπορεί να αποδειχθούν εντυπωσιακά – αν, δε, προστεθούν και οι μεταφρασμένες σε χρήμα αξίες περιβαλλοντικών και λοιπών ωφελειών (κι ας μην είναι hard cash), τα έξοδα κατασκευής μπορεί να φανούν πολύ μικρά, έως και αμελητέα.
Οι υποστηρικτές μεγάλων έργων ανά τον κόσμο το γνωρίζουν καλά αυτό και, προκειμένου να εξασφαλίσουν τις δουλειές που θα τους θρέψουν παρουσιάζουν -εύλογα- «φουσκωμένη» τη ζήτηση, υποτιμώντας το κόστος. Αισιόδοξες προβλέψεις, ενίοτε αέναης ανάπτυξης (αγνοώντας κατάφωρα τις πραγματικότητες των οικονομιών, που ζουν μεγέθυνση και υφέσεις σε «κύκλους»), καταλήγουν να παρουσιάζουν έναν επαρχιώτικο συγκοινωνιακό άξονα ως το μελλοντικό αντίπαλο δέος του λονδρέζικου δακτυλίου Μ25. Ταυτόχρονα, στις ίδιες εκτιμήσεις και για παρόμοιους λόγους, εκδηλώνεται και η τάση υποτίμησης των κατασκευαστικών δαπανών και χρόνων. Οι υπερβάσεις κόστους είναι εξίσου σημαντική παράμετρος αποτυχίας με τις «επίτηδες ρόδινες» προβλέψεις, σε πολλά Megaprojects, όπως εξηγούν αναλυτικά στο ομώνυμο, κλασικό τους σύγγραμμα οι Flyvberg, Bruzelius και Rothengatter.
Για τους περισσότερους συναδέλφους του τεχνικού χώρου, συνεπώς, η δουλειά είναι συνήθως μια υπόθεση που τραβά σε μάκρος. Η απαραίτητη «ωρίμανση» των έργων μοιάζει με την ομώνυμη των καρπών – την αναγνωρίζεις όταν έρχεται, όπως κι όταν απουσιάζει, χωρίς να είναι εύκολο να ορίσεις πλήρως τα μετρήσιμα κριτήρια. Για να είμαστε όμως δίκαιοι, οι χρονοβόρες διαδικασίες -που τελικά ακριβαίνουν τα έργα- συμφέρουν πολλούς που ζουν από διαδοχικές, ενίοτε αλληλεπικαλυπτόμενες (ή αλληλοαναιρούμενες) συντάξεις προδιαγραφών, μελέτες διαφόρων σταδίων, εγκρίσεις κατόπιν ελέγχων, για να μη μιλήσουμε για προσφυγές και ενστάσεις όπως και για τα συμπαρομαρτούντα της κυρίως κατασκευής. Ο απασχολούμενος στα περισσότερα τεχνικά έργα, με πιθανή εξαίρεση τα εκτελούμενα για λογαριασμό ιδιωτών που επείγονται να καρπωθούν τα οφέλη (συμπεριλαμβάνω εδώ έως και τους ιδιώτες με σχετική οικονομική άνεση, που χτίζουν το σπίτι τους), ξέρει ότι δεν υπάρχει λόγος να βιάζεται να δει ολοκληρωμένη τη δουλειά του, πέρα από την τήρηση όσων προθεσμιών δεν παρακάμπτονται.
Όσοι απασχοληθήκαμε κυρίως στον τομέα της λειτουργίας υποδομών, έχουμε σίγουρα κάνει λιγότερα «χιλιόμετρα» στον στίβο της αναζήτησης σύνθετων και ενίοτε πρωτοποριακών τεχνικών λύσεων. Για τον λόγο αυτό δικαίως θαυμάζουμε τους ανθρώπους της μελέτης και του εργοταξίου που «έφαγαν τα μούτρα τους» για να τους βγει σωστή η μηκοτομή και οριζοντιογραφία του δρόμου ή για να στερεωθεί και στεγανωθεί με επάρκεια το υπόγειο έργο που παίρνει μήνες να «ξετρυπήσει». Έχουν όμως κι οι λειτουργοί τις δικές τους χαρές, μία από τις οποίες είναι η δυνατότητα να δουν άμεσα εφαρμοσμένη μια διαχειριστική λύση – στον τομέα της προσωρινής σήμανσης και ρύθμισης, για την υποστήριξη εκτελούμενων εργασιών ή την αντιμετώπιση μιας έκτακτης ανάγκης.
Όπως έμαθα (με αρκετή προσπάθεια) τον καιρό που μεταπήδησα στη λειτουργία, δεν είναι καθόλου εύκολη η «επανεκπαίδευση» του εαυτού σου, από τη λογική του να μελετάς με ησυχία και επιφυλακτικότητα στην ανάγκη να βρίσκεις γρήγορες, πρακτικές αλλά πάντοτε άρτιες και ασφαλείς λύσεις. Είναι, ωστόσο, ωφέλιμο το να μαθαίνεις να ενεργείς γρήγορα. Το βρήκα μπροστά μου, και ήταν για καλό, τότε που χρειάστηκε να πάρω στη δουλειά μια απόφαση που έσωσε ζωές. Οι απαιτούμενοι χρόνοι επέμβασης, βίωμα για όσους έπρεπε να σχεδιάσουμε την ανταπόκριση έκτακτης ανάγκης μέσα σε ελάχιστα λεπτά (και να μετράμε τακτικά σε ποιο βαθμό τους «πιάναμε»), μετατράπηκαν σε σχεδόν αντανακλαστικές αντιδράσεις, στο πνεύμα των fiche réflexe που μάθαμε από τους Γάλλους – έμπειρους σε θέματα σχεδιασμού επειγόντων περιστατικών, ίσως και λόγω γνώσης από τα πυρηνικά εργοστάσια.
Τέτοια μαθήματα ζωής είναι χρήσιμα και έξω από τον τεχνικό ή λειτουργικό χώρο. Η «χρυσή ώρα», μέσα στην οποία συνιστάται η διακομιδή σε νοσοκομείο ανθρώπων που παθαίνουν εγκεφαλικό, είναι κατά κάποιον τρόπο το αντίστροφο της ωρίμανσης. Δεν είναι πάντα μετρημένη ώρα ή άλλως πως επακριβώς προσδιορισμένος ένας και μοναδικός «σωστός» χρόνος αντίδρασης και επέμβασης, καθώς εξαρτάται έντονα από τις συνθήκες: ακόμη και τα ελάχιστα λεπτά, για παράδειγμα, στα οποία οφείλεις να λάβεις μέτρα σε ένα συμβάν σήραγγας, είναι πάρα πολλά αν είσαι στην παραλία και παρασυρθεί το παιδί σου (όπως προ ημερών στο Αντίρριο) από το θαλάσσιο ρεύμα, τον αέρα ή την «κακιά στιγμή».
Ένα είναι βέβαιο, και χρήσιμο να το θυμόμαστε αυτές τις μέρες που πολλοί επιστρέφουν από τον χαλαρό χρόνο των διακοπών στο «χρόνου φείδου» της καθημερινότητας: και τα δύο Σ, της Σύνεσης και της Σπιρτάδας, έχουν τη θέση τους στα έργα της τεχνικής και στα «έργα» ζωής με πρωταγωνιστή τον καθέναν μας.