Η Κατερίνα Σταθοπούλου ζει και εργάζεται στη Νέα Υόρκη. Πριν από λίγες εβδομάδες ανέλαβε χρέη Assistant Curator (Βοηθός Επιμελήτρια) στο Public Art Fund (PAF), ενώ παλαιότερα, ως Assistant Curator στο τμήμα φωτογραφίας του ΜοΜΑ είχε εργαστεί στην έκθεση «Being Modern: MoMA in Paris» σε συνεργασία με το Fondation Louis Vuitton. Είχε προέλθει από το International Center of Photography, ενώ το ξεκίνημά της έγινε στο Μουσείο Αβέρωφ στο Μέτσοβο.
Στη συζήτησή μας, προσπαθήσαμε να αποκωδικοποιήσουμε τις διαδικασίες της δουλειάς ενός επιμελητή εκθέσεων, τη σημασία του να είσαι μοντέρνος, αλλά και το ρόλο της πολιτικής στην τέχνη.
- Πως προέκυψε το ενδιαφέρον σου για την επιμέλεια εκθέσεων;
Σπούδασα ιστορία της Τέχνης στο πανεπιστήμιο άρα γνώριζα τον γενικό τομέα στον οποίο ήθελα να προσχωρήσω. Η πρώτη μου επαφή ήταν το καλοκαίρι του 2006, αμέσως πριν ξεκινήσω το Master’s μου, όταν έκανα ένα internship στην Πινακοθήκη Αβέρωφ στο Μέτσοβο που εκείνη την περίοδο ετοίμαζε μια φιλόδοξη διεθνή έκθεση στο θέμα του «Σκιάχτρου» ως έμβλημα φόβου.
Η έκθεση είχε έργα από διάσημους καλλιτέχνες όπως Mariko Mori, Ugo Rondinone και Jake & Dinos Chapman, μεταξύ άλλων, τους οποίους θαύμαζα απεριόριστα. Ένα κομμάτι της έκθεσης ήταν στημένο στους αμπελώνες, στους λόφους γύρω από το Μέτσοβο, μια δημιουργική πρωτοβουλία που με γοήτευσε ιδιαίτερα - θυμάμαι να σκέφτομαι, «Αυτό θέλω να κάνω». Με την ολοκλήρωση του Master’s μου στο Λονδίνο, κατέληξα να επιστρέφω στην Ελλάδα για να εργαστώ για την Πινακοθήκη Αβέρωφ οπού παρέμεινα για 4 χρόνια προτού μετακομίσω στη Νέα Υόρκη. Ήταν μια πολύ εποικοδομητική εμπειρία για μένα και χρωστώ πολλά σε αυτήν.
- Ποιοι καλλιτέχνες σε έχουν επηρεάσει και εμπνεύσει περισσότερο;
Είχα το προνόμιο να δουλέψω στη μεγάλη αναδρομική έκθεση του Λιβανέζου multimedia καλλιτέχνη Walid Raad στο MoMA το 2015. Αφιερώσαμε δύο χρόνια σχεδιάζοντας προσεκτικά την έκθεση - περιλάμβανε πάνω από 60 ζωντανές performances του Walid άρα ήμασταν σε τακτική επικοινωνία. Η έκθεση έπειτα μεταφέρθηκε στην Πόλη του Μεξικού και στη Βοστόνη, άρα αφιερώσαμε τρεισήμισι συνολικά χρόνια στο project για το οποίο συνομιλούσαμε σχεδόν καθημερινά. Είναι ένα από τα καλύτερα μυαλά που έχω γνωρίσει και πλέον έχει γίνει μέντορας και φίλος.
- Πηγαίνεις στα στούντιο καλλιτεχνών για να έχεις μια καλύτερη εικόνα της δουλειάς τους;
Το να επισκέπτεσαι τα στούντιο των καλλιτεχνών είναι ένα από τα πιο ευχάριστα και εποικοδομητικά στοιχεία της δουλειάς πιστεύω. Εκεί αντιλαμβάνεσαι πραγματικά το πως γεννήθηκαν οι ιδέες και ποιες ιστορίες σχημάτισαν τα έργα τους. Επειδή οι καλλιτέχνες αισθάνονται πολύ πιο άνετα στα στούντιό τους παρά σε μια γκαλερί, οι συζητήσεις είναι πιο χαλαρές και άμεσες. Και είναι πραγματικό προνόμιο να έχεις μια παρασκηνιακή εικόνα της δουλειάς όπως εξελίσσεται.
- Οφείλει ένας επιμελητής να επισκέπτεται όσες περισσότερες εκθέσεις γίνεται;
Σίγουρα δεν είναι απαραίτητο αλλά το να είσαι καλά ενημερωμένος για το τι συμβαίνει, λειτουργεί ιδιαίτερα ευνοϊκά. Είναι δύσκολο να παρακολουθείς τα πάντα: εκθέσεις σε μουσεία, σε γκαλερί, φουάρ τέχνης, διαλέξεις. Και είναι τεράστιος ο αριθμός των εκθέσεων, των καλλιτεχνών και των κειμένων. Γι′ αυτό νομίζω είναι σημαντικό να επιτρέπουμε στον εαυτό μας να κάνει ένα βήμα πίσω και να διυλίσει αυτά που βλέπει και βιώνει για να σκεφτεί ουσιαστικά για την τέχνη που παρακολουθεί. Κάτι πολύ πιο σημαντικό από το να επισκέπτεσαι πολλές εκθέσεις.
- Τι πρέπει να γνωρίζει κανείς για να είναι καλός σε αυτή τη δουλειά;
Ένας παράγοντας κλειδί είναι να μιλάς ειλικρινά για τις ιδέες σου και να είσαι ανοιχτός στις παρεμβάσεις από συναδέλφους και καλλιτέχνες. Οι ευκαιρίες αναδεικνύονται μέσα από τις σχέσεις που χτίζουμε.
- Πως προέκυψε η συνεργασία σου με την Ειρήνη Βουρλούμη για την έκθεση φωτογραφίας της;
Η Ειρήνη Βουρλούμη είναι ανεξάρτητη φωτογράφος με βάση την Αθήνα αλλά συνεργάζεται κυρίως με διεθνή έντυπα εστιάζοντας στις τρέχουσες οικονομικές και προσφυγικές κρίσεις. Η πρώτη μου επαφή με την δουλειά της ήταν μέσα από τους New York Times όπου συχνά δημοσιεύεται η δουλειά της.
Το 2014, σε ένα από τα ταξίδια της στην Νέα Υόρκη, κανονίσαμε να έρθει στο ΜοΜΑ όπου εργαζόμουν μέχρι πρόσφατα ως επιμελήτρια φωτογραφίας για να μου δείξει την δουλειά της. Σε εκείνη την φάση ετοίμαζε την φωτογραφική σειρά «Εν Αναμονή» που παρουσιάσαμε στο Μουσείο Μπενάκη στην οδό Πειραιώς. Οι φωτογραφίες χαράχτηκαν στο μυαλό μου και τότε φυτεύτηκε ο σπόρος να συνεργασθούμε.
- Όταν έχεις δει χιλιάδες εικόνες και αντικείμενα, ποια διαδικασία ακολουθείς για το ποια κομμάτια να κρατήσεις και ποια να αφήσεις, ώστε να σχηματίσεις την τελική συλλογή;
Αυτό είναι κάτι που με ενθουσιάζει παρότι η διαδικασία επιλογής είναι μια μεγάλη πρόκληση. Πρέπει να καθοδηγείται σύμφωνα με την ιστορία που θες να αφηγηθείς. Για παράδειγμα, πρόσφατα δούλεψα σε μια έκθεση για το MoMA με τίτλο «Being Modern: MoMA in Paris» που παρουσιάστηκε στο Fondation Louis Vuitton στο Παρίσι (Οκτώβριος 2017- Μάρτιος 2018). Το MoMA ήταν το πρώτο μοντέρνο μουσείο παγκοσμίως που όχι μόνο έκανε συλλογή πινάκων και γλυπτών, αλλά και φωτογραφιών, εκτυπώσεων, αρχιτεκτονικής, design και ταινιών.
Για την έκθεσή μας, λοιπόν, κεντρικό ερώτημα ήταν το τι σήμαινε να είσαι Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης το 1929 όταν άνοιξε το MoMA, αλλά και τι σημαίνει σήμερα, το 2018. Τι συνέλεγε το MoMA το ’30 και το ’40 και τι συλλέγει σήμερα; Με άλλα λόγια, τι σημαίνει να είσαι μοντέρνος. Η έκθεση περιλάμβανε εμβληματικά δείγματα μοντερνισμού όπως τον «Λουόμενο» (1885) του Cezanne και το «Αγόρι που οδηγεί ένα άλογο (1905-6) του Picasso, αλλά ως πρωτοπόρος στη συλλογή σύγχρονων πολιτιστικών αντικειμένων, το ΜοΜΑ είχε πρόσφατα αγοράσει κομμάτια όπως την πρωτότυπη συλλογή emojis του Shigetaka Kurita, αλλά και τη ΛΟΑΤ σημαία ουράνιου τόξου που σχεδίασε ο Gilbert George, που επίσης συμπεριλάβαμε.
Τη συνθέσαμε με 300 κομμάτια – από 200.000 συνολικά. Πρόσφατα, μάλιστα, έμαθα ότι το «Being Modern» ήταν η έκθεση με τους περισσότερους επισκέπτες φέτος στη Γαλλία - 770.000 - κάτι που με χαροποίησε ιδιαίτερα.
- Προτιμάς να μελετάς την ιστορία της τέχνης ή να εξερευνάς το μέλλον της; Τι είναι αυτό που πρέπει να έχεις υπόψη σου σε εκάστοτε περίπτωση;
Πιστεύω ότι για να έχεις μια βαθιά κατανόηση της τέχνης στην παρούσα στιγμή, είναι επιτακτική ανάγκη να γνωρίζεις το παρελθόν της. Ούτε η ιστορία της τέχνης είναι κατακερματισμένη, αλλά ούτε η σύγχρονη τέχνη γεννήθηκε εκ του μηδενός – εξελίχθηκε σε βάθος χρόνου.
Τώρα, επικεντρώνομαι στο μέλλον. Στο PAF θα συνεργαστώ στενά με καλλιτέχνες για να τους αναθέσουμε έργα και να αναπτύξουμε νέες ιδέες, κάτι που με ενθουσιάζει ιδιαίτερα γιατί πρέπει να ξεφύγω από την ασφάλεια και να μπω στη διαδικασία να σκεφτώ πιο εναλλακτικά. Για παράδειγμα, φέτος το καλοκαίρι θα κάνουμε ένα project με την Tauba Auerbach σε ένα καράβι που θα είναι αγκυροβολημένο σε διάφορες αποβάθρες γύρω από το λιμάνι της Νέας Υόρκης.
- Αν δεν ήσουν επιμελήτρια τέχνης, ποιο άλλο ταλέντο θα ήθελες να έχεις;
Νομίζω θα ήθελα να ήμουν αθλήτρια. Η διαδικασία του να δουλεύεις μεθοδικά και με επιμονή προς ένα στόχο είναι αναζωογονητική.
- H τέχνη κάνει πολιτική; Αν όχι, οφείλει να είναι πιο πολιτικοποιημένη;
Δεν θα έλεγα ότι η τέχνη είναι εγγενώς πολιτικοποιημένη. Συχνά ένας αφηρημένος πίνακας είναι μόνο αυτό: μια προσωπική άποψη ενός καλλιτέχνη. Στην τέχνη μερικές φορές έχουμε την τάση να περιπλέκουμε τα πράγματα και να αναζητούμε κρυφά μηνύματα. Η πολιτική τέχνη, ωστόσο, έχει τρομερή ισχύ.
Ο Κινέζος καλλιτέχνης και ακτιβιστής Ai Weiwei για παράδειγμα, πρόσφατα είχε μια μεγάλη έκθεση στη Νέα Υόρκη για το Public Art Fund, μέσα από την οποία μίλησε για την κρίση του μεταναστευτικού και το σύγχρονο παγκόσμιο γεωπολιτικό τοπίο, χρησιμοποιώντας το μοτίβο του «φράχτη ασφαλείας» ως καλλιτεχνικό σύμβολο.
Η έκθεση περιλάμβανε 300 έργα που τοποθετήθηκαν σε δημόσιους χώρους στη Νέα Υόρκη (πάρκα, πλατείες, ταράτσες, στάσεις λεωφορείων, πεζοδρόμια κλπ). Όπου κι αν πήγαινες ερχόσουν αντιμέτωπος με τις συγκλονιστικές εικόνες του Weiwei. Δεν μπορούσες να τα αγνοήσεις – όπως δεν μπορείς (και δεν πρέπει) να αγνοείς την παγκόσμια προσφυγική κρίση.