Μελοποίησε τους μεγάλους ποιητές -Οδυσσέα Ελύτη, Γιώργο Σεφέρη, Γιάννη Ρίτσο, Τάσο Λειβαδίτη, Μανώλη Αναγνωστάκη-, ήδη από το 1958 (οπότε και η πρώτη γραφή του Επιτάφιου) δημιουργώντας ένα νέο μουσικό είδος, το έντεχνο - λαϊκό τραγούδι, που έγινε ζωογόνο ποτάμι για τους Έλληνες τις πιο σκοτεινές ώρες. Χάρη στα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη, που έφυγε από τη ζωή την Πέμπτη 2 Σεπτεμβρίου, σε ηλικία 96 ετών, οι λέξεις των ποιητών κατέβηκαν στους δρόμους και έγιναν κτήμα κοινό, βίωμα, σύνθημα και ελπίδα.
Από τη «Ρωμιοσύνη» (1966) και τα «18 Λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας», (1971 - 1973), που πρωτοηχογραφήθηκαν κρυφά στο Παρίσι, μέχρι το «Άξιον Εστί» (1964), τις «Μπαλάντες» (1975) και τα «Λυρικά» (1976), ο Μίκης, συντροφιά με σπουδαίους ερμηνευτές, μας έδειξε ένα κόσμο που ως εκ θαύματος, δεν περίσσευε κανείς.
Ο Γιάννης Ρίτσος είχε πει στον Μίκη για την μελοποίηση του Επιτάφιου, που ήταν και το πρώτο έργο που παρουσίασε ο συνθέτης μετά την επιστροφή του από το Παρίσι: «Ήταν τα πρώτα ποιήματα μου που είχαν μελοποιηθεί. Μου έκανε τρομερή εντύπωση, μα είναι δυνατόν η ποίηση να βρει μια πλήρη αντιστοιχία με την μουσική. Μέχρι τίνος έλεγα ότι η κάθε τέχνη είναι αυτάρκης και δεν έχει ανάγκη από την βοήθεια της άλλης. Αλλά όταν έγραψες τον Επιτάφιο και αργότερα φυσικά την Ρωμιοσύνη που ήταν η μεγάλη δόξα σου, είπα πραγματικά ότι εδώ πέρα είναι ένας δρόμος για να πλησιάσει η ποίηση μέσω της μουσικής εκείνους τους ανθρώπους που δεν θα τους πλησίαζε ίσως ποτέ».
«Ακούω την ανάσα των ποιητών, τους παλμούς της καρδιάς και το τραγούδι τους», θα έγραφε χρόνια αργότερα ο ίδιος ο συνθέτης.
Τα μεγάλα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη είναι αμέτρητα -πώς να ξεχωρίσεις δέκα; Ίσως ένας οδοδείκτης είναι η συλλογική μνήμη. Και το αποτύπωμα τους στις κορυφαίες στιγμές της Ελλάδας τον 20ό αιώνα.
«Ένα το Χελιδόνι» (στίχοι Οδυσσέας Ελύτης - μουσική Μίκης Θεοδωράκης, 1964)
«Της Δικαιοσύνης Ήλιε Νοητέ» (στίχοι Οδυσσέας Ελύτης – μουσική Μίκης Θεοδωράκης, 1964)
«Το γελαστό παιδί» (στίχοι Μπρένταν Μπίαν /μετάφραση Βασίλης Ρώτας - μουσική Μίκης Θεοδωράκης, 1963)
«Είμαστε δυό» (στίχοι - μουσική Μίκης Θεοδωράκης, 1968)
«Θα σημάνουν οι καμπάνες» (στίχοι Γιάννης Ρίτσος – μουσική Μίκης Θεοδωράκης)
«Βρέχει στη Φτωχογειτονιά» (στίχοι Τάσος Λειβαδίτης - μουσική Μίκης Θεοδωράκης, 1961)
«Δραπετσώνα» (στίχοι Τάσος Λειβαδίτης - μουσική Μίκης Θεοδωράκης, 1961)
«Άρνηση» (στίχοι Γιώργος Σεφέρης - μουσική Μίκης Θεοδωράκης, 1962)
«Η Μαργαρίτα η Μαργαρώ» (στίχοι – μουσική Μίκης Θεοδωράκης, 1960)
«Τη Ρωμιοσύνη Μην Την Κλαίς» (στίχοι Γιάννης Ρίτσος – μουσική Μίκης Θεοδωράκης, 1971 -73)