Πολύς ο λόγος για την βία στην περίοδο της εφηβείας μετά τα επαναλαμβανόμενα περιστατικά που καταγράφει το αστυνομικό δελτίο και με κορύφωση τα πρόσφατα γεγονότα του περασμένου Σαββάτου στη Θεσσαλονίκη.
Η πρώιμη ανίχνευση της δυσλειτουργικής κατάστασης από κηδεμόνες, εκπαιδευτικούς ή/και φίλους-συνομηλίκους οδηγεί σε πρώιμη παρέμβαση και βέλτιστα αποτελέσματα, λέει η Άρτεμις Κ. Τσίτσικα, Αναπλ. Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Εφηβικής Ιατρικής, Ε.Κ.Π.Α., Επιστ. Υπεύθυνος Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) Β΄ Παιδιατρική Ε.Κ.Π.Α.- Νοσοκομείο Παίδων “Π. & Α. Κυριακού”. Σύμφωνα με την ίδια:
Δέκα σημεία που χρήζουν αξιολόγησης και μπορεί να σημαίνουν εμπλοκή σε συνθήκη βίας είναι :
- Ανεξήγητες μελανιές ή σημάδια στο σώμα του παιδιού, τα οποία προσπαθεί να καλύψει ή αποφεύγει να μιλήσει γι’ αυτά. Επιστρέφει με κατεστραμμένα αντικείμενα (ρούχα, τσάντα κ.α.) ή χωρίς χρήματα.
- Μεταβολές στη συμπεριφορά (π.χ. εκδήλωση επιθετικότητας στο σπίτι - άσχημα λόγια, ανυπακοή, εκνευρισμός) ή εκφοβισμός μελών της οικογένειας.
- Σταδιακή απόσυρση από τον κοινωνικό περίγυρο. Πολλές ώρες μοναχικότητας και καμμία αναζήτηση φίλων ή ρομαντικών σχέσεων, όπως συνέβαινε στο άμεσο παρελθόν.
- Μειωμένη προθυμία για να μιλήσει για την ημέρα του και αμυντική στάση όταν ερωτάται γι αυτό.
- Άλλα σημεία που εάν παρατηρηθούν μπορεί να σημαίνουν εμπλοκή σε συνθήκη εκφοβισμού είναι η έλλειψη ενέργειας, τα προβλήματα στον ύπνο (αϋπνίες, εφιάλτες), αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, αλλά και η μη ενασχόληση με την προσωπική υγιεινή/φροντίδα εαυτού (π.χ. αναβάλλει το μπάνιο, δεν προσέχει την εμφάνιση του).
- Αποφεύγει το σχολείο. Τα πρωϊνά βρίσκει δικαιολογίες για να μην πάει στο μάθημα ενώ συχνά παρατηρείται και αιφνίδια πτώση των επιδόσεων του.
- Σωματικά συμπτώματα (π.χ. πονοκέφαλος), επιδείνωση της σωματικής υγείας ή/και δυσχέρειες στην έκφραση του λόγου π.χ. τραύλισμα.
- Σε περίπτωση διαδικτυακού εκφοβισμού, εκτός από τις παραπάνω εκδηλώσεις, μπορεί να παρατηρηθούν: διακοπή χρήσης ηλεκτρονικού υπολογιστή, νευρικότητα ή αναστάτωση όταν εμφανίζεται στην οθόνη μήνυμα από InstantMessaging, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (email) ή γραπτό μήνυμα (SMS) στο κινητό, άρνηση ή δυσκολία στη σχολική φοίτηση ή την έξοδο εκτός σπιτιού, θυμός ή θλίψη μετά από σύνδεση στο διαδίκτυο, αποφυγή συζητήσεων γύρω από το τι κάνει ενώ περιηγείται στο διαδίκτυο.
- Το παιδί που εκφοβίζει τείνει συχνά να είναι επιθετικό και στο οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον. Πιθανόν να εμπλέκεται σε βανδαλισμούς στο σχολείο και να αναπτύξει συμπεριφορές υψηλού κινδύνου (πχ. κάπνισμα,, αλκοόλ).
- Τα παιδιά παρατηρητές εκδηλώνουν και αυτά άγχος, μπορεί να απουσιάζουν συχνά από το σχολείο και να είναι μελαγχολικά.
Η τεράστια σημασία της πρόληψης
Σχετικά με την πρόληψη, βασική είναι η παιδεία γύρω από θέματα όπως τα δικαιώματα του ατόμου, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, οι ηθικές αξίες και η διαχείριση δυσκολιών, καθώς και η ενημέρωση σχετικά με τηλεφωνικές γραμμές υποστήριξης και δομές που μπορούν να προσφέρουν σε κλινικό επίπεδο. Ο ρόλος του σχολείου είναι πολύ σημαντικός και ενθαρρύνεται η συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών (train the trainer)σε προγράμματα κοινωνικής συναιαθηματικής ενδυνάμωσης και δεξιοτήτων ζωής, καθώς και η σύνδεση της κοινότητας του σχολείου με δομές ολιστικής προσέγγισης της υγείας.
Οι παρεμβάσεις σχετικά με τα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι εμπλεκόμενοι σε επεισόδια βίας, είναι εξαιρετικά σημαντικές και στοχεύουν στον περιορισμό των επιπτώσεων - βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων. Κρίνονται πάντα σκόπιμες οι ατομικές θεραπείες, αλλά και η οικογενειακή συμβουλευτική και καθοδήγηση. Η παιδεία σε θέματα διαχείρισης δυσκολιών, ενίσχυσης αυτοεκτίμησης, καλλιέργειας σχέσεων και ρεαλιστικών προσδοκιών από αυτές μπορούν να πλαισιώσουν κάθε προσπάθεια.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, γίνονται σημαντικές προσπάθειες πρόληψης του εκφοβισμού, μέσα από τις οποίες οι νέοι ενδυναμώνονται και αποκτούν τις απαραίτητες κοινωνικό-συναισθηματικές και τεχνικές δεξιότητες ώστε να προλαμβάνουν και να διαχειρίζονται ανάλογα περιστατικά (Ευρωπαϊκά προγράμματα ENABLE και SELMA www.youth-life.gr ).
Οδηγός για γονείς/κηδεμόνες σχετικά με τον διαδικτυακό εκφοβισμό :
Διαβεβαιώστε το παιδί ότι θα το υποστηρίξετε σε οποιαδήποτε περίπτωση απειλής, και μαζί θα διαχειριστείτε την κατάσταση. Σημαντικό είναι να ενδυναμώνονται τα παιδιά και να εμπλέκονται ενεργά στην επίλυση των θεμάτων που προκύπτουν. Για τη δική σας ενημέρωση και υποστήριξη, μπορείτε να κάνετε χρήση του ενημερωτικού υλικού για γονείς ENABLEwww.youth-life.gr Είναι πολύ σημαντικό να ενημερώσετε το παιδί σε περίπτωση λήψης απειλητικών ή προσβλητικών μηνυμάτων να τα αποθηκεύσει και όχι να τα διαγράψει - να κρατήσει δηλαδή όλα τα αποδεικτικά στοιχεία. Σε περιπτώσεις που τα μηνύματα επαναλαμβάνονται και προέρχονται από άγνωστο αποστολέα, μπορείτε να ζητήσετε βοήθεια από τη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος.
Σε επίπεδο πρόληψης του διαδικτυακού εκφοβισμού και προαγωγής της ορθής χρήσης του διαδικτύου, θυμηθείτε ότι η έρευνα υποδεικνύει την υποστηρικτική ανοικτή επικοινωνία γονέων/κηδεμόνων-παιδιού και την επίγνωση των διαδικτυακών συνηθειών με θετική εμπλοκή και διάδραση.
Προτάσεις για γονείς/κηδεμόνες :
- Τονίστε στο παιδί ότι οι κανόνες επικοινωνίας της καθημερινής μας ζωής (offline) ισχύουν και για την επικοινωνία μέσω διαδικτύου.
- Εξηγήστε στο παιδί ότι η διαδικτυακή παρενόχληση προκαλεί συναισθηματικό πόνο και συχνά πυροδοτεί βίαιες αντιδράσεις. Είναι σημαντικό να σέβεται και να μην προσβάλει τους άλλους.
- Τα αυστηρά και μη-διαπραγματεύσιμα όρια οδηγούν σε αντίδραση και περιορισμό της επικοινωνίας.
- Συναποφασίστε με τα παιδιά τους κανόνες χρήσης. Η αποτελεσματική επικοινωνία σας αποτελεί προστατευτικό παράγοντα κατά των αρνητικών επιπτώσεων του εκφοβισμού. Συχνά παιδιά που έχουν δεχτεί εκφοβισμό φοβούνται να μιλήσουν ακόμα και στους γονείς/κηδεμόνες τους, νομίζοντας πως θα υποστούν κυρώσεις, περιορισμό ή τιμωρίες.
Πώς μπορώ να καταλάβω εάν το παιδί μου μπορεί να εμπλέκεται σε εκφοβισμό στο διαδίκτυο ;
Στον οδηγό για κηδεμόνες του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Enable(www.youth-life.gr ), δίνονται οδηγίες για την αναζήτηση σημείων που μπορεί να σημαίνουν εμπλοκή του παιδιού σε κατάσταση εκφοβισμού στο διαδίκτυο :
- Μεταβολές στη συμπεριφορά, όπως εκδήλωση επιθετικότητας στο σπίτι ή αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες
- Έλλειψη ενέργειας
- Προβλήματα ύπνου
- Ξαφνική πτώση των επιδόσεων στο σχολείο
- Μειωμένη προθυμία να μιλήσει για την ημέρα του και τάση να γίνεται αμυντικό όταν το ρωτάτε
- Λιγότερες συζητήσεις για τους φίλους και πιο αραιές συναντήσεις μαζί τους
- Διακοπή χρήσης του ηλεκτρονικού υπολογιστή
- Φαίνεται νευρικό ή αναστατωμένο όταν εμφανίζεται στην οθόνη ένα μήνυμα από InstantMessaging, ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (email) ή ένα γραπτό μήνυμα (SMS) στο κινητό
- Αρνείται ή δυσκολεύεται να πάει σχολείο ή να βγει εκτός σπιτιού γενικότερα
- Φαίνεται θυμωμένο, θλιμμένο ή απογοητευμένο μετά τη σύνδεση στο διαδίκτυο (internet)
- Αποφεύγει συζητήσεις γύρω από το τι κάνει ενώ περιηγείται στο διαδίκτυο (internet),
- Χρησιμοποιεί πολλαπλούς λογαριασμούς χρήστη ή χρησιμοποιεί ένα λογαριασμό που δεν είναι δικός του, αποφεύγοντας με αυτόν τον τρόπο να γίνει γνωστή η ταυτότητα του όταν στέλνει email ή σχόλια σε κάποιον τρίτο,
Προτάσεις για γονείς/κηδεμόνες :
- Ακούστε το παιδί προσεκτικά και μη-επικριτικά, χωρίς βιασύνη, και προσπαθώντας να μην αντιδράσετε βιαστικά, με στόχο την καλύτερη επίγνωση του περιστατικού και των συνθηκών που συνδέονται με αυτό (συσκευή, δράστες, χρόνος, επανάληψη)
- Προσφέρετε υποστήριξη στο παιδί χωρίς όρους και δημιουργείστε περιβάλλον ασφάλειας
- Μην διακόπτετε την πρόσβασή του στο διαδίκτυο (internet) ή/και στο κινητό
- Επικοινωνείστε με καθηγητές και το σύλλογο γονέων και κηδεμόνων, ώστε να μάθετε εάν και άλλα παιδιά υπήρξαν θύματα, οπότε να αυξήσετε την ευαισθητοποίηση. Εάν το παιδί σας υπήρξε αποδέκτης προσωπικών απειλητικών, υποτιμητικών ή προσβλητικών σχολίων ή έχει γίνει στόχος πίεσης με σκοπό την εκμετάλλευση από τρίτους, επικοινωνήστε και κάνετε αναφορά στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος
- Εμπλέξτε το παιδί στην αναφορά και την όλη διαδικασία επίλυσης του προβλήματος, στο βαθμό που αρμόζει για την ηλικία του. Πολλοί γονείς θέλοντας να προστατεύσουν το παιδί τους δεν το εμπλέκουν και του στερούν μια ευκαιρία να εκπαιδευτεί στην επίλυση προβλημάτων και να ενδυναμωθεί
- Εάν αντιληφθείτε την ύπαρξη ιστοσελίδων με προσβλητικό για εσάς ή τα παιδιά σας περιεχόμενο (π.χ κοινωνικά ρατσιστικό, εικόνες παιδικής κακοποίησης ή εκμετάλλευσης) ή ανάρμοστο περιεχόμενο για το οποίο δεν υπάρχει προειδοποίηση (π.χ σεξουαλικό περιεχόμενο σε ιστότοπο που δεν φέρεται ως χώρος ενηλίκων) κάνετε την ανάλογη αναφορά/καταγγελία.
Δύο συχνές ερωτήσεις από τους γονείς/κηδεμόνες:
Τι πρέπει να κάνουμε για να αναπτύξουμε μια υγιή σχέση με τα παιδιά ;
«Μόνο επανεκπαιδεύοντας τον εαυτό μας μπορούμε να διαπαιδαγωγήσουμε» αναφέρει ηκορυφαία ψυχαναλύτρια MarthaHarris (1919-1987), τονίζοντας την ανάγκη να επαναξιολογούμε στάσεις και να μην επαναπαυόμαστε, ώστε να γινόμαστε καλύτεροι-η καλύτερη εκδοχή μας - για τους νέους. Το μοντέλο που τους παρέχουμε,και κυρίως ο σεβασμός στην ανθρώπινη αξία και η προσφορά σε όσους έχουν ανάγκη αποτελούν φωτεινό πόλο. Κυρίως χρειάζεται να είμαστε παρόντες, να είμαστε καλοί ακροατές και ενεργοί στη ζωή τους, να αλληλεπιδρούμε, να επικοινωνούμε και να αποτελέσουμε το εφαλτήριό τους για έναν καλύτερο κόσμο.
Επουλώνονται οι πληγές στα παιδιά;
Για κάποιο χρονικό διάστημα, ανάλογα με το μέγεθος και το βάθος της πληγής, μπορεί να είναi δύσκολη η εμπιστοσύνη στους άλλους και το όποιο κοινωνικό άνοιγμα. Είναι σημαντικό να βρισκόμαστε κοντά στον “πυρήνα” μας - να υποστηρίζουμε αυτό που πραγματικά είμαστε, ανεξάρτητα από το τι συμβαίνει στο περιβάλλον μας. Οποιαδήποτε παρενόχληση είναι μια επίπονη και τραυματική εμπειρία με σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχοσυναισθηματική/ή και σωματική υγεία του ατόμου που τη βιώνει. Η ανθρώπινη ανθεκτικότητα όμως μας επιτρέπει να ανακάμπτουμε και να γινόμαστε πιο δυνατοί. Εάν εντοπίσουμε και φροντίσουμε τις πληγές μας με υπομονή και προσοχή, μπορεί τα σημάδια να φύγουν. Ακόμα κι αν μείνουν όμως, δε θα είναι επώδυνα πλέον.
Η κυρία Τσίτσικα είναι επίσης
Διευθύντρια ΠΜΣ «Στρ. Αναπτυξιακής και Εφηβικής Υγείας»
Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εφηβικής Ιατρικής (ΕΕΕΙ)