Ο Ευστράτιος Δημητρίου γεννήθηκε το 1945 στην Αλεξάνδρεια αλλά όταν οι Αιγυπτιώτες εκδιώχθηκαν από τον Νάσερ βρέθηκε να ζει μαζί με την οικογένεια του στην Κύπρο. Το 1962 όμως πήγε στην Ιταλία για να σπουδάσει αρχιτεκτονική αλλά, καθώς φαίνεται, πολύ περισσότερο από τις σπουδές του τον ενδιέφερε η μουσική την κλήση του στην οποία άλλωστε είχε δείξει από πολύ μικρός. Αντέστρεψε υπό μιαν έννοια το ονοματεπώνυμο του σε Demetrio Stratos και, αφού διετέλεσε μέλος κάποιων τυπικών γκρουπ της εποχής, το 1972 σχημάτισε τους Area, ένα από τα πλέον progressive (με την πιο πλήρη κυριολεκτική σημασία της λέξης!) όχι μόνον της Ιταλίας αλλά συνολικά της Ευρώπης.
Αδιαμφισβήτητη ηγετική φυσιογνωμία τους ο Stratos, συνθέτης, στιχουργός, πιανίστας και κιμπορντίστας αλλά πάνω από όλα ερμηνευτής, κυρίως μαζί τους αλλά και μόνος του μερικές φορές έκανε μια μουσική πρωτότυπη, αντισυμβατική στο έπακρο και ανατρεπτική, την αυθεντικότερη δηλαδή έκφανση της avant garde καθώς δεν επιδίωκε καθόλου να είναι αυτό αλλά προέκυπτε αυθόρμητα. Ταυτόχρονα όμως και όχι παράλληλα με την μουσική πορεία του επιδιδόταν και σε εις βάθος έρευνα της ανθρώπινης φωνής, όχι μόνον ως μουσικού ή γενικότερα εκφραστικού αλλά και σαν θεραπευτικού μέσου.
Δυστυχώς τόσο η μουσική όσο και η ερευνητική του διαδρομή διακόπηκε απότομα και πολύ νωρίς. Τον Απρίλιο του ’79 διεγνώσθη με μια πολύ σοβαρή μορφή αναιμίας και, παρά την μετάβαση του στη Νέα Υόρκη για να έχει καλύτερη νοσηλεία, πέθανε εκεί τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς σε ηλικία τριάντα τεσσάρων ετών. Είχε μόλις αρχίσει να εισέρχεται στην πλέον ώριμη περίοδο του έργου του που όλα έδειχναν ότι θα αποκάλυπτε πάρα πολλά και όχι μόνο για την μουσική.
Από σήμερα μέχρι και το Σάββατο 10 Ιουνίου στο πλαίσιο του κύκλου «Ημέρες Μουσικού Θεάτρου» της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ που εφέτος έχει για θέμα το «Στα όρια της φωνής» πραγματοποιείται ένα μεγάλο αφιέρωμα στον Demetrio Stratos το οποίο, εκτός φυσικά από συναυλίες, περιλαμβάνει επίσης προβολές, σεμινάρια, διαλέξεις αλλά και εικαστικές παρεμβάσεις. Από καθαρά μουσικής πλευράς σήμερα (Πέμπτη 7 Ιουνίου) θα εμφανιστούν στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ το επταμελές (κουαρτέτο εγχόρδων συν ηλεκτρικό βιολί, ηλεκτρονικά και ένας video artist) Metrodora Ensemble που θα παρουσιάσει την δική του εκδοχή για το προσωπικό album του Stratos «Metrodora» (1976) και η πρωτοπόρος Αμερικανίδα υψίφωνος Joan La Barbara.
Aύριο (Παρασκευή 8 Ιουνίου) το τρίο του μέγιστου πρωτοπόρου της ελληνικής jazz και μάλιστα στην πλέον αυτοσχεδιαστική μορφή της Σάκη Παπαδημητρίου το οποίο, έκτος φυσικά από τον ίδιο στο πιάνο, συναποτελείται από την σπουδαία ερμηνεύτρια Γεωργία Συλλάιου και ντραμς και η Ιταλίδα ερμηνεύτρια και συνθέτιδα Cristina Zavalloni που προσεγγίζει την jazz με έναν άκρως ανατρεπτικό τρόπο.
Τέλος το Σάββατο (9 Ιουνίου) το avant garde νορβηγικό δίδυμο Sidsel Endresen & Jan Bang το οποίο συνδυάζει με τον πλέον συναρπαστικό τρόπο τις ακρότατες εκφράσεις και εκφάνσεις της φωνής με τα ηλεκτρονικά.
Σύμβουλος του προγράμματος του αφιερώματος είναι η αρχιτέκτων - σκηνογράφος Θάλεια Ιστικοπούλου, στενή φίλη του Demetrio Stratos από τα κοινά φοιτητικά χρόνια τους στο Μιλάνο μέχρι τον θάνατο του η οποία επιπλέον πραγματοποιεί μιαν εγκατάσταση στον χώρο. Δεν υπήρχε λοιπόν πιο κατάλληλη για μας να μιλήσει για εκείνον και όχι την παρακαταθήκη αλλά το ποικιλόμορφα και με πολλούς τρόπους ζωντανό και ζωογόνο επίσης έργο του.
Πώς γνωρίσατε τον Demetrio Stratos και για πόσο διάστημα διατηρήθηκε η γνωριμία σας;
Τον γνώρισα την πρώτη ημέρα του πρώτου έτους στο αμφιθέατρο της αρχιτεκτονικής σχολής του πολυτεχνείου του Μιλάνο. Είχε ακούσει ότι υπήρχε και μία Ελληνίδα στην σχολή, και με πλησίασε…Είχε έρθει για σπουδές από την Κύπρο μαζί με δύο φίλους του. Εγώ ήμουν η μόνη από την Ελλάδα και έτσι ήταν φυσικό να κάνουμε παρέα. Η φιλία μας διατηρήθηκε μέχρι τον θάνατό του.
Ποια και πόση θεωρείτε ότι ήταν η σημασία του εκτός Ιταλίας, για την ευρωπαϊκή μουσική της εποχής; Ηταν μόνο μουσική τελικά ή υπερέβαινε αυτό και ήταν μια φυσιογνωμία με συνολική πολιτιστική σημασία;
Καταρχήν διακρίθηκε ως μουσικός και τραγουδιστής στα νεανικά γκρουπ της εποχής και στη συνέχεια ως ηγετική φυσιογνωμία του εμβληματικού rock συγκροτήματος Area - International POPular Group (νομίζω ότι το πλήρες όνομα τους τα λέει όλα). Πάνω από όλα όμως ήταν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για την εξερεύνηση της ανθρώπινης φωνής που νοηματοδοτούσε και χαρακτήριζε το έργο του, κάτι που δεν ίσχυε για τους ομοτέχνους του. Αυτό το ενδιαφέρον, η πίστη στη αξία της έρευνας του και ο επίμονοι πειραματισμοί του, τον έκαναν μοναδικό και όχι μόνο για την εποχή του. Νομίζω ότι σε αυτό το πλαίσιο τίθεται το θέμα της σημασίας του έργου του σε διεθνές επίπεδο.
Έπαιξε ρόλο η ελληνική καταγωγή του στην θεώρηση του για την μουσική ή ακόμα και στο πως την εφάρμοζε και ποιος ήταν αυτός και πόσο μεγάλος;
Είχε γεννηθεί στην Αλεξάνδρεια, έναν από τους πλέον πολυπολιτισμικούς τόπους της εποχής. Αναπόφευκτα λοιπόν είχε επιρροές από πολλά ιδιώματα, ακόμα και από την θρησκευτική μουσική. Πιστεύω ότι το γεγονός πως ήταν Έλληνας και ορθόδοξος τον βοήθησε να κατανοήσει σχετικά σύντομα τους κώδικες της παραδοσιακής μουσικής και όχι μόνον της ελληνικής, εκτός από ποντιακά και ηπειρώτικα τραγουδούσε, για παράδειγμα ,υπέροχα και τα blues.
Κατά τη γνώμη σας υπήρχε και πολιτική διάσταση σε αυτό που έκανε και πόσο σημαντική ήταν αυτή;
Η ίδια η έρευνά του ήταν στάση ζωής, κόντρα στο κατεστημένο και το προφανές. Αν δεν είναι πολιτική διάσταση αυτό τότε τι είναι;
Προς ποιες κατευθύνσεις υποθέτετε ή και γνωρίζετε ότι είχε σκοπό να κινηθεί πριν τον προλάβει δυστυχώς τόσο νωρίς ο θάνατος;
Το είχε πει ο ίδιος σε μία συνέντευξή του στο περιοδικό Musica Viva τον Ιανουάριο του 1978 :«Δεν είχα ποτέ δασκάλους, ό,τι ανακάλυψα το ανακάλυψα σχεδόν κατά τύχη, ψάχνοντας ανάμεσα στις πτυχές της γλώσσας, μελετώντας και ερευνώντας τους φθόγγους, αναλύοντας το φωνητικό υλικό που πλάθει τις λέξεις. ’Άλλωστε γνωρίζω καλά ότι η φωνή θα έχει πάντα ένα ανεξιχνίαστο μέρος: Αυτή την εποχή ασχολούμαι με τα θέματα της τηλεκίνησης, της ύπνωσης και του εγγαστριμυθισμού.».
Πόσο διαφορετική θα ήταν καταρχήν η ιταλική και ίσως και η ευρωπαϊκή μουσική αν δεν είχε πεθάνει τόσο νέος;
Ο θάνατος του ήταν σαν να είχε πέσει βόμβα στον χώρο της μουσικής. Πέρασαν πολλά χρόνια μέχρι να καταλαγιάσει η θλίψη για την ξαφνική απώλεια του και μέχρι τότε πολλές από τις προϋπάρχουσες συνθήκες είχαν μεταβληθεί. Στην ενασχόληση των μεταγενέστερων με το έργο του συνέβαλλε πολύ το βιβλίο «Alla Ricerca Della Voce Musica» της μουσικολόγου Janete El Haouli που διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Londrina στην Βραζιλία, Νομίζω ότι η μεγάλη συμβολή του στην μουσική και στην εξέλιξή της - και όχι μόνο στην Ευρώπη – συνίσταται στο θέμα της συνείδησης και της έρευνας του μέσου της που έχει περισσότερες δυνατότητες από οποιοδήποτε άλλο, της ανθρώπινης φωνής.
Έχουν υπάρξει ανάλογα αφιερώματα στον Stratos στην Ιταλία; Ανεξάρτητα από αυτό, σε τι αποδίδετε το ότι πέρασαν τόσες δεκαετίες από τον θάνατο του για να πραγματοποιηθεί το συγκεκριμένο στην Ελλάδα;
Στην Ιταλία και όχι μόνον θεωρείται πρωτεργάτης της έρευνας, ένας γοητευτικός ερμηνευτής, ο απόλυτος μουσικός. Υπάρχει, ως και βραβείο στο όνομά του (Premio Demetrio Stratos) για μουσικούς και ερμηνευτές που επιδίδονται στην έρευνα. Πρόσφατα ο δήμος του Μιλάνο τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε μία οδό μιας νεοσύστατης συνοικία της πόλης (Via Demetrio Stratos – Musicista 1946 – 1979). Στην Ελλάδα έχουν υπάρξει εκτενείς αναφορές σε αυτόν και το έργο του στο περιοδικό Jazz & Τζαζ και σε ραδιοφωνικές εκπομπές του Σάκη Παπαδημητρίου. Προσωπικά είχα διοργανώσει μια σειρά εκδηλώσεων στο «bios» για τα είκοσι πέντε χρόνια από τον θάνατο του με απρόσμενα θα έλεγα μεγάλη απήχηση. Να δούμε τι θα συμβεί μετά και από αυτό το αφιέρωμα στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ..
Ποια ακριβώς ήταν η συμβολή σας στο αφιέρωμα; Περιλάμβανε και την κατάρτιση του προγράμματος των ζωντανών εμφανίσεων και με ποια κριτήρια επιλέξατε αυτούς που προτείνατε στην καλλιτεχνική διεύθυνση της Εναλλακτικής Σκηνής της ΕΛΣ;
Ο σολίστ της βιόλας Μάριος Δαπέργολας είχε κάνει παράλληλα μία πρόταση στην Εναλλακτική Σκηνή της ΕΛΣ για μία μουσική συνομιλία με το έργο του Demetrio Stratos «Metrodora». Οι υπόλοιπες προτάσεις μου, τόσο των ζωντανών εμφανίσεων όσο και των εργαστηρίων, διαλέξεων και εικαστικών παρεμβάσεων, διέπονται από το πνεύμα του θέματος του κύκλου «Ημέρες Μουσικού Θεάτρου», δηλαδή «Στα όρια της φωνής». Για την επιλογή των μη Ελλήνων μουσικών που θα εμφανιστούν, των Joan La Barbara, Cristina Zavalloni και Sidsel Endresen & Jan Bang, συνεργαστήκαμε με τον εκδότη Claudio Chianura, ιδρυτή των Auditorium Edizioni.
Τέλος σε ποιες ακριβώς πλευρές της προσωπικότητας και του έργου του Stratos αναφέρεται και εστιάζει η εγκατάσταση σας;
Στο ελεύθερο πνεύμα του, στην αξία της έρευνάς το, στην ευφυΐα του και στην σπάνια αλλά και τόσο ανθρώπινη υπόσταση του έργου του που μας δίνει κουράγιο για να προχωρούμε κάνοντας αυτό που αγαπούμε και πιστεύουμε.
