Η κατάσταση της οικονομίας της κάθε χώρας επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό όλες τις πτυχές της κοινωνίας και φυσικά και την εκπαίδευση. Από την άλλη πλευρά και η εκπαίδευση μπορεί να βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό την προοδο μιας χώρας, εφόσον είναι σχεδιασμένη κατάλληλα για να καλύπτει τις ανάγκες της κοινωνίας και της αγοράς. Η εκπαίδευση παρέχεται κυρίως από τον δημόσιο τομέα και το αρνητικό βέβαια είναι ότι ο τελευταίος επηρεάζεται από την οικονομική κατάσταση του κράτους, αφού χρηματοδοτείται από αυτό.
Η χώρα μας κατά τη διάρκεια της μεταπολίτευσης, είχε μια σταθερή οικονομική πορεία και μια πορεία εκδυτικισμού – εκσυγχρονισμού, ακόμα και στον τομέα της εκπαίδευσης μέχρι την περίοδο της κρίσης. Οι αρνητικές συνέπειές της επηρέασαν όλους τους τομείς και φυσικά την εκπαίδευση. Το μόνιμο επιχείρημα ήταν ότι χωρίς πόρους δεν μπορούμε να βελτιώσουμε την παιδεία μας. Οι ουσιαστικές αλλαγές τα τελευταία χρόνια είναι ασήμαντες, μπροστά στις μεγάλες τεχνολογικές, κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις της τελευταίας δεκαετίας.
Η Ελλάδα εξακολουθεί να ασχολείται με ερωτήματα περί δημόσιας ή ιδιωτικής τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, πανεπιστημιακής αστυνομίας και αξιολόγησης. Μήπως όμως το ερώτημα που θα πρέπει να απαντηθεί είναι τι εκπαίδευση θέλουμε συνολικά και ποιος θα είναι βασικός της στόχος;
Προσωπικά θα ήθελα μια εκπαίδευση που να προάγει την κοινωνική συνοχή, αλληλεγγύη και το αίσθημα σε όλους ότι είμαστε μέλη της ίδιας ομάδας/κοινωνίας και όχι ανταγωνιστές. Και βέβαια μία εκπαίδευση που θα δίνει ίσες ευκαιρίες. Εκεί θα πρέπει να εστιαστεί το ενδιαφέρον. Και να αναλογιστούμε αν η ύπαρξη έως τώρα μόνο δημοσίου πανεπιστήμιου με εισαγωγή μέσω ενός πολύ ανταγωνιστικού συστήματος εξετάσεων διασφάλιζε αυτό τον στόχο.
Τολμώ να πω ότι η καινούρια ηγεσία του Υπουργείου Παιδείας είναι η τελευταία μου ελπίδα για να δω ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις, σε όλες τις βαθμίδες, άσχετα αν θα συμφωνώ με αυτές. Και όχι αλλαγές του τύπου: αντικαθιστούμε τα Λατινικά με την Κοινωνιολογία και τούμπαλιν. Και οι αλλαγές θα πρέπει να ξεκινήσουν από τις χαμηλότερες βαθμίδες.
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει τα χαρακτηριστικά ενός πολιτικά συγκεντρωτικού συστήματος. Αυτό σημαίνει ότι η λήψη των αποφάσεων προέρχεται από το Υπουργείο σε συνεργασία με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, που καταρτίζουν τα αναλυτικά προγράμματα. Τα διοικητικά στελέχη, διευθυντές και εκπαιδευτικοί, έχουν ως έργο την υλοποίηση των προγραμμάτων. Παρατηρείται επομένως μια τυποποίηση του διδακτικού έργου. Η εκπαιδευτική μονάδα, λοιπόν, δεν ενεργεί αυτόνομα, ώστε να εξυπηρετεί τις ανάγκες της μικροκοινωνίας, μέσα στην οποία υφίσταται.
Οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς έχουν χάσει την εμπιστοσύνη τους στο κράτος και στις αποφάσεις του, με αποτέλεσμα να ενεργούν αντιδραστικά. Οι μαθητές αντιλαμβάνονται τη στάση αυτή των μεγαλύτερων και δρουν και αυτοί σε πολλές περιπτώσεις αναρχικά. Από την άλλη πλευρά ο εκπαιδευτικός, όλο και πιο πολύ καλείται να αντιμετωπίζει ζητήματα, των οποίων η ρίζα βρίσκεται έξω από την εκπαιδευτική μονάδα, όπως οικογενειακά προβλήματα, παραβατικότητα, οπαδισμός κ.ά. Η μείωση των κονδυλίων και οι ελλείψεις σε υποδομές στις σχολικές μονάδες έχει αλλάξει προς το χειρότερο τον τρόπο εργασίας του, ενώ υπάρχει και πίεση την οποία δέχεται από τους γονείς.
Ο στόχος θα μπορούσε να μετατοπιστεί στην αναζήτηση χαράς στην εκπαίδευση, χωρίς να παραμένουμε αναγκαστικά την αύξηση των κονδυλίων. Μείωση των ωρών διδασκαλίας και του homework στο σπίτι και αντικατάστασή τους με ολοκλήρωση όλων των εργασιών στο σχολείο. Λιγότερες εργασίες και περισσότερη έμφαση σε δεξιότητες που ενισχύουν την ομαδικότητα. Ένταξη του εκπαιδευτικού παιχνιδιού, του μη οργανωμένου παιχνιδιού και του χορού στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Περισσότερες εκπαιδευτικές επισκέψεις. Δεν θα πρέπει να μεγαλώσουμε μια κουρασμένη γενιά εκπαιδευτικά. Πλέον έχει όλες τις πληροφορίες στα κινητά της. Δουλειά μας είναι να της μάθουμε να αναλύει την πληροφορία με κριτική σκέψη.
Ακόμη παρατηρείται μια τάση στην εκπαίδευση να δίνει έμφαση στον ανταγωνισμό και την τυποποιημένη διδασκαλία, με αποτέλεσμα να μετατρέπει την εργασία των εκπαιδευτικών σε απλή μηχανική άσκηση, με έμφαση στην προετοιμασία των μαθητών για την επόμενη τυποποιημένη δοκιμή, αντί να παρέχει μια πλούσια και ουσιαστική εμπειρία στον μαθητή. Σε μία εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη είναι πλέον γεγονός, η εξέλιξη αυτή θα πρέπει να γίνει ευκαιρία για τη διαμόρφωση μιας παιδείας που θα εκμεταλλεύεται την εξέλιξη της τεχνολογίας και δε θα τη φοβάται.
Εννοείται ότι επίκεντρο της διδακτικής διαδικασίας θα πρέπει να είναι ο μαθητής, αλλά δεν θα πρέπει να ξεχνάμε και τον εκπαιδευτικό. Οι προτάσεις που έγιναν παραπάνω μπορούν να βελτιώσουν την καθημερινότητα των εκπαιδευτικών επίσης. Ένας ξεκούραστος εκπαιδευτικός θα είναι ένας καλύτερος δάσκαλος.
Τα παιδιά επιζητούν από το/τη δάσκαλο/α και τον/την καθηγητή/τρια την ενίσχυση του εγώ τους λόγω του γενικότερου κλίματος ανασφάλειας που εκλαμβάνουν από το περιβάλλον τους. Ίσως ένα ακόμα σημείο των καιρών που επισημαίνεται είναι ότι τα παιδιά έρχονται στο σχολείο με ολοένα και περισσότερους προβληματισμούς. Δουλειά μας είναι να ενισχύσουμε και το ¨εμείς¨! Στην εκπαίδευση θα πρέπει να υπάρξει μια βασική κοινωνική πίστη που θα ενσταλάξει την αίσθηση της ευθύνης, της κοινωνικής αλληλεγγύης και της ειλικρίνειας σε όλες τις σχέσεις.
Μακάρι να συνειδητοποιήσουμε ότι υπάρχει ελπίδα και αυτή την ελπίδα να την περάσουμε σε όλους: στους συναδέλφους μας, στους γονείς, στους μαθητές. Μπορούμε να μην παρασυρόμαστε από την λογική της μάζας και από εύκολες αλλαγές. Οι αλλαγές θα φέρουν αντιδράσεις τον πρώτο καιρό, αλλά χρειάζονται χρόνο για να φανούν τα αποτελέσματα. Πολύ θα ήθελα να δω να ψηφίζονται τα εκπαιδευτικά νομοσχέδια μόνο με ενισχυμένη πλειοψηφία, ώστε να διασφαλίζεται η υλοποίησή τους μακροπρόθεσμα.