Στις 10 Μαρτίου δημοσιεύτηκε στη γαλλική εφημερίδα Le Monde ένα κείμενο με τον τίτλο «Τι αξίζει η Ευρώπη, αν γίνει εχθρός του δικαιώματος ασύλου;», με αφορμή την κρίση στον Έβρο και το οποίο υπέγραφαν δεκάδες Ευρωπαίοι διανοούμενοι και πολιτικοί. Το κείμενο καλούσε την Ευρωπαϊκή Ένωση, ή ακόμα και οποιοδήποτε μεμονωμένο ευρωπαϊκό κράτος, να υποχρεώσουν την Ελλάδα να ανοίξει τα σύνορά της. Διαβάζουμε σχετικά:
«Εμείς, πολίτισσες και πολίτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υποστηρίζουμε τις εκκλήσεις .. για να προσφερθεί προσωρινή προστασία στα άτομα που βρίσκονται σε κίνδυνο, στα σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία… Δεν υπάρχει (δε) λόγος να περιμένουμε κάποια απατηλή ομοφωνία... Ένα μόνο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης αρκεί για να κινήσει τη διαδικασία που προβλέπεται από το ευρωπαϊκό δίκαιο. Εάν κανένα από αυτά δεν το πράξει, η Πρόεδρος της Επιτροπής…, οφείλει να αναλάβει τις υποχρεώσεις της εντολής της».
Στο κείμενο, όχι μόνο δεν υπήρχε ίχνος επικριτικής αναφοράς στην Τουρκία και την εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού-προσφυγικού από τον Ερντογάν, αλλά οι μόνοι που καταγγέλλονται εκτός της Ελλάδας είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση και η… «εγκληματική» Συρία:
«Η Ευρωπαϊκή Ένωση, αφού μετέθεσε τις ευθύνες της στην Τουρκία, χαιρετίζει τον ρόλο της «ασπίδας» (σύμφωνα με την έκφραση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν) ενός κράτους μέλους της, της Ελλάδας…, καθιστώντας αδύνατη την υποδοχή αυτών που δραπετεύουν από τη φρίκη ενός πολέμου που διεξάγεται εναντίον τους από ένα εγκληματικό κράτος».
Το κείμενο αυτό, το οποίο συνέταξαν οι Γιάννης Βαρουφάκης, Δημήτρης Χριστόπουλος, Αριστείδης Μπαλτάς, Κώστας Δουζίνας, Αθηνά Αθανασίου και Καλυψώ Νικολαΐδη, έχει συνυπογραφεί από δεκάδες γνωστούς Ευρωπαίους διανοουμένους. Τις προηγούμενες ημέρες δε, έγινε αρκετή συζήτηση σε εφημερίδες και στο διαδίκτυο, χωρίς να υπάρχει καμία απάντηση από μέρους των Ελλήνων συντακτών του κειμένου. (Παραδόξως(;) δε, το σχετικό κείμενο δεν μεταφράστηκε ποτέ από τους συγγραφείς του στα ελληνικά και υποχρεωθήκαμε να το μεταφράσουμε). Ωστόσο, ο «κορωνοϊός» επισκίασε, και δικαίως, το σχετικό ζήτημα και δεν σκοπεύω να επανέλθω.
Θέλω όμως να αναφερθώ σε ένα ευρύτερο ζήτημα σχετικά με την ευθύνη των διανοουμένων με αφορμή την εύλογη απορία μιας φίλης, για το γεγονός ότι τόσοι Ευρωπαίοι διανοούμενοι συνυπέγραψαν ένα κείμενο που παραβιάζει τη στοιχειώδη ανθρώπινη λογική. Και πράγματι, συνυπογράφουν δεκάδες γνωστοί Ευρωπαίοι διανοούμενοι. Σταχυολογώ ανάμεσά τους, Γαλλία, Etienne Balibar, φιλόσοφος, Edgar Morin, φιλόσοφος, Thomas Piketty, οικονομολόγος, Pierre Rosanvallon, ιστορικός, Michel Wierviorka, κοινωνιολόγος· Ιταλία, Massimo Cacciari, φιλόσοφος, Luciana Castellina, δημοσιογράφος· Γερμανία, Jürgen Habermas, φιλόσοφος, Gregor Gysi, πολιτικός, και πολλοί άλλοι. Ο Εντγκάρ Μορέν συμμετείχε στο “Σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα” μαζί με τον Καστοριάδη, ο Γιούργκεν Χάμπερμας θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους εν ζωή φιλοσόφους, ο Τομά Πικετύ από τους σημαντικότερους οικονομολόγους. Σε κάποιους, θα μπορούσαμε να αναγνωρίσουμε το ελαφρυντικό της πολύ προχωρημένης ηλικίας τους (ο Εντγκάρ Μορέν είναι πάνω από 100 χρονών, ο Γιούργκεν Χάμπερμας 92, η Λουτσιάνα Καστελίνα επίσης 92 κ.λπ.), όχι όμως και στον Πικετύ.
Κατ’ αρχάς, αυτή η απορία μαρτυρά την άγνοια των περισσοτέρων συμπολιτών μας για τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρονται οι Ευρωπαίοι μεγαλοδιανοούμενοι. Τα σχετικά κείμενα υπογράφονται διά περιφοράς, ακόμα και τηλεφωνικώς, και η συσσώρευση των όποιων «βαρειών» υπογραφών επιφέρει και την προσθήκη περισσοτέρων!
Όμως, υπάρχουν και βαθύτερα αίτια σε αυτή τους τη στάση:
Κατ’ αρχάς, μια υποτίμηση και μια περιφρόνηση για τη σημερινή Ελλάδα που θεωρείται καλή μόνο για διακοπές και έτσι δεν «ψάχνουν» ιδιαίτερα.
Δεύτερον, κατά την πρόσφατη κρίση των μνημονίων, όλοι τους, λιγότερο ή περισσότερο, είχαν υποστηρίξει την Ελλάδα αλλά είχαν επαφή κυρίως με ανθρώπους σαν τον Γλέζο, τον Τσίπρα, τη Ζωή Κωνσταντοπούλου ή τον Βαρουφάκη. Εν συνεχεία, μετά την “προδοσία” Τσίπρα, συντάχθηκαν εν πολλοίς με τον Βαρουφάκη, που έγινε και κινηματογραφικός ήρωας από τον Γαβρά. Ο Βαρουφάκης εκπροσωπεί για πολλούς τη “χαμένη τιμή” της ελληνικής αριστεράς και θεωρείται ένας σπουδαίος Ευρωπαίος διανοούμενος! Κατά συνέπεια, μια “δεξιά” ελληνική κυβέρνηση, όπως η κυβέρνηση Μητσοτάκη, είναι εκ προοιμίου ύποπτη για τις χειρότερες παραβιάσεις των δικαιωμάτων των “προσφύγων”, όταν αυτό τους το επιβεβαιώνουν, εκτός από τον Βαρουφάκη, και άλλοι Έλληνες διανοούμενοι.
Παράλληλα, έχοντας οι ίδιοι ανατραφεί με δεκαετίες δικαιωματιστικών και ταξικιστικών ιδεοληψιών, δεν κατανοούν ότι η Ελλάδα αντιμετωπίζει από την Τουρκία μια θανάσιμη απειλή για την ίδια την επιβίωσή της. Επιπλέον, ως «δικαιωματιστές», έχουν εμπλακεί στις χώρες τους σε μία αντιπαράθεση με τους “λαϊκιστές”, συχνά ακροδεξιούς, και ενίοτε απορρίπτουν κάθε έννοια εθνικής ή ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Παρότι είναι αντι-αποικιοκράτες, τουλάχιστον επιφανειακά, η συμπεριφορά τους παραμένει βαθύτατα αποικιοκρατική σε ό,τι αφορά την Ελλάδα. Ακόμα και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας των συνταγματαρχών, υποστήριζαν την Ελλάδα με συγκαταβατικό και κάποτε υποτιμητικό τρόπο. Τον έχω ζήσει από κοντά, όταν συνέλεγα υπογραφές κατά της δικτατορίας, στο Παρίσι. Μας υποστήριζαν εναντίον των «συνταγματαρχών», αλλά δεν ήθελαν ποτέ να δεχθούν οποιαδήποτε αναφορά στην τουρκική επιθετικότητα. Τέτοιες αναφορές τις θεωρούσαν πάντοτε έκφραση του «βαλκανικού εθνικισμού» ενώ στο Μακεδονικό στήριζαν διαχρονικά και αταλάντευτα τα Σκόπια. Ακόμα και την εποχή των μνημονίων, η συμπαράστασή τους για την «καημένη» Ελλάδα δεν πήγαινε ποτέ σε βάθος, εξ ου και η μόνιμη αναφορά σε έναν διεθνή playboy τύπου Βαρουφάκη, bon pour l’ Orient.
Τέλος, αλλά όχι ελάχιστο, πολλοί από αυτούς είναι συνδεδεμένοι και με τους μηχανισμούς της ανάδειξής τους, δημοσιογραφικά συγκροτήματα, διεθνείς ΜΚΟ όπως το Open Society ή άλλα.
Παρόλα αυτά, είμαι βέβαιος πως εάν το κείμενο περιείχε και κάποια κριτική στην Τουρκία, θα το δέχονταν, μια και σήμερα η Τουρκία έχει πάψει να είναι in, στους κύκλους των Ευρωπαίων διανοουμένων. Όμως, κάτι τέτοιο δεν έγινε από τους Έλληνες που είχαν συντάξει το κείμενο και ήταν κατά τεκμήριο οι άμεσα ενδιαφερόμενοι. Τα υπόλοιπα εξάλλου είναι «ψιλά γράμματα» για ανθρώπους που το βράδυ θα βρεθούν σε κάποια υψηλή δεξίωση της παριζιάνικης, ιταλικής ή γερμανικής νομενκλατούρας.
Εν κατακλείδι, δεν θα πρέπει ποτέ να συγχέουμε το έργο των διανοουμένων, συχνά αξιόλογο, με την προσωπική ηθική και πολιτική ακεραιότητά τους. Αντιθέτως, σπανίως συμβαδίζουν. Οι περισσότεροι είναι φουσκωμένοι από αλαζονεία που φτάνει κάποτε στα όρια του αυτισμού. Αρκεί να κοιτάξουμε και γύρω μας, στους Έλληνες “πνευματικούς ανθρώπους”, για να διδαχθούμε. Ελάχιστοι προβεβλημένοι διανοούμενοι προσέχουν τους συνομιλητές τους, παραμένουν αυστηρά επικεντρωμένοι στον εαυτό τους, γεμάτοι οίηση, πολύ συχνά φιλοχρήματοι, ως συνέπεια του αυτισμού τους, ενώ αποφεύγουν κάθε ουσιαστικό συλλογικό εγχείρημα ή διακινδύνευση. Και όμως, μπορεί κάποτε να είναι σημαντικοί, ακόμα και ιδιοφυείς ιστορικοί, συγγραφείς, λογοτέχνες, μουσικοί.
Η μακρά πλέον διαδρομή μου με έχει πείσει για την ευστοχία δύο τουλάχιστον ευαγγελικών ρήσεων από το Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο: «Μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστίν η βασιλεία των ουρανών» και «εὐκολώτερόν έστι κάμηλον διὰ τρυπήματος ραφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν». Και αν αυτό ισχύει για τους πλουσίους, ισχύει πολύ περισσότερο για την κατεστημένη διανόηση, που εξ άλλου δεν ανήκει πλέον στους «πτωχούς», πόσο μάλλον στους «πτωχούς τω πνεύματι».
Γι’ αυτό λοιπόν, στην προσωπική μας ζωή, καλό είναι να αποφεύγουμε τους δήθεν “έξυπνους” και τους προβεβλημένους, και να φυλάμε την αγάπη μας για τους “πτωχούς τω πνεύματι”, δηλαδή τους ηθικά ακέραιους ανθρώπους, που δεν είναι στρεψόδικοι και πονηροί, γι’ αυτό και είναι «πτωχοί τω πνεύματι», ή «κορόιδα». Και με αυτούς να δοκιμάζουμε και τα οποιαδήποτε αυθεντικά συλλογικά εγχειρήματα. Παράλληλα δε, ας μην ξεχνάμε ποτέ πως, «σε αυτόν το τόπο, όσοι αγαπάνε τρώνε βρώμικο ψωμί».
Υ.Γ. Αξίζει να σημειώσω εδώ ότι, προερχόμενος από τη μαρξιστική παράδοση, στα νιάτα μου, αντιπαρέθετα δύο διαφορετικές εκδοχές της σχετικής ρήσης του Ιησού, όπως μεταφέρονται από τον ευαγγελιστή Ματθαίο και τον ευαγγελιστή Λουκά. Διαβάζουμε στο «Κατά Λουκάν» (στ΄ 17 – 23): «…μακάριοι οἱ πτωχοί, ὅτι ὑμετέρα ἐστὶν ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ». Στο δε «Κατά Ματθαίον», 5,3: «μακάριοι οἱ πτωχοὶ τῷ πνεύματι, ὅτι αὐτῶν ἐστιν ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν». Σύμφωνα λοιπόν με τον Καρλ Κάουτσκυ, στην περιβόητη μελέτη του, «Η καταγωγή του Χριστιανισμού», (Αναγνωστίδης, 1980), αυτές οι δύο διαφορετικές εκδοχές αντανακλούν την ταξική πάλη στο εσωτερικό του χριστιανισμού, άποψη την οποία ενστερνίζεται και αναπαράγει και ο Γιάννης Κορδάτος (Βλ. «Ιησούς Χριστός και Χριστιανισμός», Μπουκουμάνης 1975 δύο τόμοι).
Η πρώτη εκδοχή, στο «Κατά Λουκάν», εκφράζει έτσι την «προλεταριακή» φάση του χριστιανισμού και η δεύτερη την προσπάθεια αλλοίωσής της, ώστε να αμβλυνθεί το ταξικό του περιεχόμενο. Εν τούτοις, αυτή η ερμηνεία πάσχει στις ίδιες τις προϋποθέσεις της. Διότι και το «εὐκολώτερόν έστι κάμηλον διὰ τρυπήματος ραφίδος διελθεῖν ἢ πλούσιον εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ εἰσελθεῖν» προέρχεται και αυτό από το «Κατά Ματθαίον» (ιθ΄ 16-26) Ευαγγέλιο. Αργότερα λοιπόν, αφού είχα αποκτήσει περισσότερη κοινωνική εμπειρία, κατανόησα πως οι δύο ρήσεις είναι ουσιαστικά ταυτόσημες στις ταξικές κοινωνίες όπου ζούμε. Διότι οι «πτωχοί τω πνεύματι» παραμένουν συνήθως και «πτωχοί» ενώ, αντιστρόφως, οι περισσότεροι «πτωχοί» είναι και «πτωχοί τω πνεύματι», δηλαδή δεν είναι ικανοί για ανέλιξη και παραμένουν «κορόιδα».