Οι δημόσιες συμβάσεις αποτελούν ένα από τα βασικά μέσα κατανομής, απορρόφησης, αλλά και αποδοτικής αξιοποίησης κονδυλίων στα κράτη-μέλη της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Στόχος είναι η διάθεση αυτών των οικονομικών πόρων για την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των φορολογούμενων πολιτών μέσω της εκτέλεσης δημόσιων έργων και της παροχής αγαθών ή υπηρεσιών για την κάλυψη συγκεκριμένων αναγκών. Κατά συνέπεια, οι συμβάσεις και η πραγματοποίηση όσων προβλέπονται σε αυτές είναι αναγκαίο να βασίζονται σε διαδικασίες διαφανείς, ακέραιες και αντικειμενικές.
Το γεγονός αυτό γίνεται ιδιαίτερα σημαντικό εν όψει και των αναμενόμενων εισροών κονδυλίων από διάφορες ευρωπαϊκές πηγές, όπως ενδεικτικά το ΕΣΠΑ 2021-2027, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης.
Η ορθή και αποτελεσματική αξιοποίηση των χρημάτων αυτών αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα για την οικονομική και κοινωνική ανάκαμψη της χώρας, ειδικά μετά από τη δεκαετή περίοδο της οικονομικής κρίσης και την εκδήλωση της πανδημίας COVID-19, με τις παρεπόμενες οικονομικές διαστάσεις λόγω των περιόδων περιοριστικών μέτρων και της επακόλουθης αναστολής οικονομικών δραστηριοτήτων.
Παρά τις προσπάθειες βελτίωσης του θεσμικού πλαισίου και του εκσυγχρονισμού του συστήματος δημοσίων συμβάσεων μέσω της ψηφιοποίησης των σχετικών διαδικασιών (Σχέδιο Δράσης για την Εθνική Στρατηγική Δημοσίων Συμβάσεων 2021-2025), παραμένει ένα καίριο θέμα και κενό που αναδύεται διαρκώς.
Πρόκειται για την έλλειψη δυνατότητας για πλήρη, αντικειμενική και εύληπτη ενημέρωση των πολιτών ως προς την ανάθεση και εκτέλεση των δημοσίων συμβάσεων και των παραδοτέων τους.
Οι πολίτες έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν ποιοι διεκδικούν και αναλαμβάνουν μέσω διαγωνισμού ένα δημόσιο έργο (π.χ. οδικό έργο, επέκταση γραμμής μετρό, παιδική χαρά, σχολείο κ.α.), πόσο γρήγορα προχωρούν την εκτέλεσή του ή ποιο είναι το τελικό κόστος που πληρώνουν οι φορολογούμενοι από την τσέπη τους. Κατά τη διάρκεια εκτέλεσης μιας σύμβασης δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο των αναθεωρήσεων των προϋπολογισμών που κάνουν οι εταιρείες, οι οποίες έχουν προσφέρει μεγάλες εκπτώσεις κατά τη διαγωνιστική διαδικασία.
Είναι, λοιπόν, σημαντικό να διαμορφωθεί ένα σύστημα με την εκμετάλλευση της προσέγγισης των ανοιχτών δεδομένων (Open Contracting Data Standards) που θα αφορά στη δημοσίευση δομημένων πληροφοριών για όλα τα στάδια μιας διαδικασίας σύναψης συμβάσεων, από τον προγραμματισμό έως την ολοκλήρωση, και κατά συνέπεια θα βελτιώνει τη διαφάνεια και την ακεραιότητα στον κρίσιμο αυτόν τομέα.
Στο πλαίσιο αυτό, η Διεθνής Διαφάνεια – Ελλάς (ΔΔ-Ε) έρχεται να ενισχύσει τη δυνατότητα πρόσβασης των πολιτών σε δεδομένα δημοσίων συμβάσεων, μέσω της ανάπτυξης μίας πλατφόρμας ανοιχτών δεδομένων (https://open-data.integritypact.gr/) πιλοτικού χαρακτήρα, όπου παρουσιάζονται στοιχεία σχετικά με την εκτέλεση 139 -σε πρώτη φάση- Πράξεων που αφορούν σε τεχνικά κατασκευαστικά έργα τα οποία υλοποιούνται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αττική «2014-2020».
Πρόκειται για μια πρωτοβουλία που εντάσσεται στις δράσεις του προγράμματος «Σύμφωνο Ακεραιότητας» της ΔΔ-Ε, το οποίο συνιστά μια καλή πρακτική για πιο «καθαρές» δημόσιες συμβάσεις και εφαρμόζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα πιλοτικά σε μεγάλο αντιπλημμυρικό έργο στους δήμους Μοσχάτου-Ταύρου και Αγίου Ιωάννη-Ρέντη.
Παρά τις προσπάθειες αξιοποίησης των ανοιχτών δεδομένων από τη Δημόσια Διοίκηση στο κομμάτι των δημοσίων συμβάσεων, το πλεονέκτημα που προσφέρει η νέα πλατφόρμα της Διεθνούς Διαφάνειας Ελλάδος είναι ότι παρουσιάζει συγκεντρωμένα σε έναν ιστότοπο δεδομένα τα οποία υπό την κανονική τους μορφή βρίσκονται σε διαφορετικές πλατφόρμες, καθιστώντας δύσκολη την ανεύρεσή τους ή απαιτώντας αρκετό χρόνο έρευνας από τον ενδιαφερόμενο πολίτη για να αποκτήσει πρόσβαση σε αυτά.
Η νέα πλατφόρμα της ΔΔ-Ε, συγκεντρώνοντας την πληροφορία κάνει εύκολη την αναζήτηση συγκεκριμένου έργου ανά γεωγραφική περιοχή (Δήμο Αττικής) και την ενημέρωση για διάφορα σημαντικά χαρακτηριστικά του (π.χ. διαδικασία ανάθεσης, προϋπολογισμό δημοπράτησης, ανάδοχο και υπογραφείσες συμβάσεις κ.λπ.)
Επιπλέον, η συγκεντρωμένη παρουσίαση των δεδομένων για διάφορα δημόσια έργα, δίνει τη δυνατότητα της συγκριτικής ανάλυσης ως προς βασικές παραμέτρους, όπως αυτές που αναφέρθηκαν προηγουμένως, αλλά και της παρουσίασης π.χ. του αριθμού των έργων που συνολικά έχουν αναλάβει οι εμφανιζόμενοι οικονομικοί φορείς (ανάδοχοι: εταιρείες ή συμπράξεις εταιρειών) που αναλαμβάνουν δημόσια έργα σε ατομική βάση για συγκεκριμένες χρονικές περιόδους.
Στα παραπάνω, προστίθεται η ενημέρωση για τις μέσες εκπτώσεις που δίνουν οι υποψήφιοι ανάδοχοι κατά τη διαγωνιστική διαδικασία για να κερδίσουν ένα έργο. Πρόκειται για σημαντικό στοιχείο που έχει συνδεθεί με μια σειρά παθογενειών, όπως οι αναθεωρήσεις-υπερκοστολογήσεις/συμπληρωματικές συμβάσεις, η ποιότητα των υλικών λόγω υψηλών προσφερόμενων εκπτώσεων σε σχέση με τον αρχικό προϋπολογισμό ενός έργου, η αδυναμία υλοποίησης έργου κ.λπ.
Είναι, σημαντικό να τονισθεί ότι τα δεδομένα που παράγουν όλες οι θεσμοθετημένες πηγές εξουσίας αποτελούν κτήμα όλων των πολιτών. Η πρόσβαση σε αυτά αποτελεί συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα (άρθρο 5Α του Συντάγματος – Δικαίωμα στην Πληροφόρηση).
Κατ’ αυτό τον τρόπο, η πρόσβαση στα συγκεκριμένα δεδομένα αποτελεί συστατικά στοιχείο για ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στις δημοκρατικές διαδικασίες που οδηγούν στην ανάπτυξη της χώρας, γεγονός που διευκολύνει πλέον και η χρήση των τεχνολογιών της πληροφορικής και των επικοινωνιών.
Είναι φανερό, λοιπόν, από τα παραπάνω, ότι η διάθεση πληροφοριών για τις δημόσιες συμβάσεις μπορεί να ενδυναμώσει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία της Δημόσιας Διοίκησης έναντι των πολιτών, συμβάλλοντας ταυτόχρονα στη συνολικότερη βελτίωση του επιπέδου συμμετοχής των τελευταίων στις δημοκρατικές δομές.
Επιπλέον, δημιουργεί και ενισχύει τις προϋποθέσεις για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη, επιτρέποντας τη δημιουργία κατά το δυνατόν υψηλότερης προστιθέμενης αξίας, διάχυσης των πληροφοριών και τελικά πιο αποτελεσματικής και αποδοτικής χρήσης πόρων πολύτιμων για τη χώρα και τους πολίτες της.