Υπό του Καθηγητή Δρ. Αλέξιου Παναγόπουλου, Ακαδημαϊκού – Ακαδημίας Επιστημών.
Η Διεθνής προβολή ενδιαφέρει κάθε Χώρα και κάθε Κράτος Δικαίου που επιθυμεί να έχει τη βαρύνουσα Διεθνή Νομική Προσωπικότητα, πόσο μάλλον την Ελλάδα ως τόπο και Χώρα όπου πρωτοδιδάχθηκε η Διεθνή Διπλωματία και η αποστολή των πρέσβεων έως τα πέρατα της τότε γνωστής γης1. Το κενό του νόμου για τον Άμισθο πρέσβη εκ προσωπικοτήτων εις το εν Ελλάδι Κράτος Δικαίου και της Διεθνούς Διπλωματίας, αποκτά ιδιαίτερο σημείο αναφοράς ειδικού νομικού προβληματισμού, μετά και την πρόσφατη τοποθέτηση όχι εκ των υποψηφίων της λίστας υπηρεσιακής καριέρας, αλλά εκ προσωπικοτήτων όπως του ελληνοαμερικάνου πρέσβη στην Αθήνα κ. Τζόρτζ Τσούνις.
Εισαγωγικά
Ο ελληνοαμερικάνος κ. Τσούνις δεν είναι ένας διπλωμάτης υπηρεσιακής καριέρας όπως συνηθίζουν να λένε, όπως λ.χ. ήταν ο κ. Πάιατ, που ήρθε στην Αθήνα απ’ την Ουκρανία. Είναι μία επιχειρηματική προσωπικότητα καπιταλιστή που λόγω και της οικονομικής πολιτικής του και εκ των ψήφων των Ελληνοαμερικανών, με τη στήριξή των στους Δημοκρατικούς, ήδη απ’ την εποχή του Ομπάμα - Μπάιντεν, προκρίθηκε, για τη θέση πρέσβη «εκ προσωπικοτήτων» όπως εμείς λέμε σήμερα στην Ελλάδα.
Συνεργάτης του κουβανικής καταγωγής κ. Ρόμπερτ «Μπομπ» Μενέντεζ του ισχυρού παράγοντα των Δημοκρατικών και προέδρου της Επιτροπής των Εξωτερικών Σχέσεων της Γερουσίας για το 2013-2015 και πάλι σήμερα απ’ το 2021. Ο γηραιός Μενέντεζ έχει δείξει ενδιαφέρον, για την Ελλάδα κι είναι αυτός που φαίνεται να ρύθμισε λεπτομέρειες στη βάση νέας συμφωνίας για τις αμερικάνικες βάσεις στην Ελλάδα, κάνοντας σχετικό ταξίδι στην Αθήνα.
Ο νέος αμερικανός πρέσβης στην Αθήνα κ. Τσούνης, είναι γόνος επιχειρηματία της «Αστόρια», με αλυσίδα εστιατορίων, καφέ, ξενοδοχείων, με «ελληνική έμπνευση» όπως λέει. Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ έστειλε στη θέση ενός υπηρεσιακού διπλωμάτη καριέρας, τον ελληνοαμερικάνο καπιταλιστή, με το προσόν του, ότι είναι ελληνικής καταγωγής, πιθανόν για την αμερικάνικη διοίκηση, ίσως να μέτρησε το γεγονός, ότι τα πράγματα στην Ελλάδα έχουν το δρόμο τους και η πολιτική ηγεσία είναι προβλέψιμη, ενώ με τις καλές δημόσιες σχέσεις ο κάθε αντιαμερικανισμός θα μπορεί να καμφθεί.
Ίσως και ο κ. Πάιατ, ως πλέον υφυπουργός των Εξωτερικών, πιθανόν θα παρακολουθεί τα γεγονότα στην περιοχή της Μεσογείου και θα επεμβαίνει, όπου θα χρειάζεται. Ο αμερικάνος πρέσβης στην Αθήνα, είναι πάντα επιφορτισμένος με καθήκον τη στήριξη της πολιτικής των ΗΠΑ στην Ελλάδα, στη Νοτιοανατολική Πτέρυγα του ΝΑΤΟ και το ρόλο της Τουρκίας για την Ανατολική Μεσόγειο.
Ο γενικότερος τύπος του ανθρώπου πρέσβη εκ Προσωπικοτήτων, θα λέγαμε, ότι πιθανόν οφείλει να έχει αυξημένη τη δημοτικότητα τόσο στον επιχειρηματικό κόσμο, αλλά κυρίως στον πνευματικό κόσμο, των γραμμάτων, της τέχνης, της παιδείας και του πολιτισμού, κι αυτό είναι λογικό, αν σκεφτεί κανείς ότι θα είναι ένας μεταξύ πολλών, ως τύπος προσωπικότητας, αλλά της ξεχωριστής και διακεκριμένης, μέσα στην κοινωνία, αφού θα αποτελεί τον πολύ μικρό αριθμό εκ του πληθυσμού της Χώρας του.
Οι προσωπικότητες γενικότερα οφείλουν να δίνουν το καλύτερό τους εαυτό, να καθοδηγούν την κοινωνία, ως παράδειγμα οι παλιοί σοφοί ακαδημαϊκοί διδάσκαλοι ωσάν αθλητικοί ηγέτες τις ομάδες τους προς τη νίκη, τη δόξα, τη διάκριση, τη σοφία, το υψηλό ιδανικό. Διοργανώνουν κοινωνικές, επιστημονικές και πνευματικές εκδηλώσεις κάνοντας το δυνατόν ώστε οι περισσότεροι, εάν όχι όλοι, να είναι χαρούμενοι και πετυχημένοι.
Οι προσωπικότητες οφείλουν να είναι βαθιά κοινωνικά πρόσωπα, ιδιαιτέρως κι αρκετά καλοί διδακτικά, υποδειγματικά κι όχι υποκριτικά μόνο του φαίνεσθε, αλλά του πράγματι είναι, στο να ενδιαφέρονται για το περιβάλλον τους, για τη Χώρα τους και τη πρόοδό της. Οι συνομιλίες για τις νέες επιστημονικές απόψεις και τη πολιτική επιστήμη και τη διπλωματία, δεν θα αφήσουν αδιάφορο το ζωντανό ενδιαφέρον των πρέσβεων εκ προσωπικοτήτων.
Η εμφάνιση, το κοινωνικό τους στάτους, κι αυτό, το τι συμβαίνει γύρω τους, θα είναι η αγαπημένη τους ασχολία, κάνοντας ό,τι θα μπορούν ώστε να χρησιμοποιήσουν τη δύναμή τους για τους καλούς σκοπούς κι έτσι θα πετύχουν, κάνοντας το δίκαιο και το σωστό.
Η ηθική τους πυξίδα οφείλει νάνε στις εδραιωμένες ελληνορθόδοξες παραδόσεις και τους αρχαιοελληνικούς νόμους, για να υπερασπιστούν την εξουσία του κράτους τους και τους ιερούς κανόνες της ηθικής που η Ελλάδα διαχρονικά δίδαξε. Αυτή η ηθική τους οφείλει να απέχει απ’ τη σκοτεινή φιλοσοφία, το μυστικισμό και τη καθοδήγησή τους υπό σκοτεινών κέντρων εις βάρος της πατρίδας τους.
Ως πιστοί και αφοσιωμένοι σύντροφοι και γονείς, αλλά κι ως προσωπικότητες που σέβονται την ιεραρχία και κάνουν ό,τι μπορούν θα κρατούν τα πράγματα όσο καθαρά, σταθερά και οργανωμένα για όλους. Δεν περιορίζεται στο να περιφέρονται στο χώρο για να κουβεντιάζουν ανάλαφρα και υποκριτικά, αλλά έτοιμοι να συνομιλήσουν σοβαρά τα εθνικά κι οποιοδήποτε πρόβλημα. Εάν υπάρχει μια ένταση στο χώρο, θα προσπαθήσουν για την αρμονία και τη σταθερότητα, κι ο κίνδυνος θα είναι η αποστροφή τους. Όταν οι άνθρωποι θα διαφωνήσουν και θα ασκήσουν κριτική, οι προσωπικότητες οφείλουν να εμφανίσουν την παρουσία τους ότι είναι τα δικαιϊκά πρότυπα για τους άλλους, δίχως ψευδείς υποσχέσεις ή διπλωματικές υπεκφυγές.
Οφείλουν να επαναδιδάξουν και επαναφέρουν την υψηλή ηθική που θα απορρέει από την υψηλή βιωματική τους εμπειρία κι όχι μόνο απ’ τη θεωρία, στον χώρο τους και στο περιβάλλον τους, είτε εντός, είτε εκτός της Χώρας τους. Ο Άμισθος πρέσβης εκ Προσωπικοτήτων μπορεί να είναι μία ανιδιοτελής προσωπικότητα για την ανάδειξη του ελληνικού πνεύματος, του ελληνικού ιδεώδους και του ελληνικού πολιτισμού, κοντολογίς, θα συμβάλλει ως προσωπικότητα εγνωσμένου κύρους, θα προσφέρει ανιδιοτελώς ως άμισθος πρέσβης τις υπηρεσίες του, για τη προαγωγή του εθνικού συμφέροντος, και τότε, μία Χώρα θα έχει επιτύχει στο μάξιμουμ της παγκόσμιας ιστορικής αποστολής της στα Έθνη.
Ο νόμος - κάνοντας σύντομα σχόλια
Ο νόμος 4781/2021 - ΦΕΚ 31/Α/28-2-2021 (άρθρα 287 - 492), κάνει λόγο για την οργάνωση και τη λειτουργία του ελληνικού υπουργείου των εξωτερικών, του συμβουλίου απόδημου ελληνισμού, τη ρύθμιση θεμάτων διεθνούς αναπτυξιακής συνεργασίας και ανθρωπιστικής βοήθειας και άλλες διατάξεις. Παράλληλα στο άρθρο 357, γίνεται λόγος για τους πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων.
Η παράγραφος 1., του άρθρου αυτού, ορίζει ότι με διάταγμα, το οποίο εκδίδεται ύστερα από πρόταση του υπουργού των εξωτερικών, μπορεί να διορίζονται έως δεκαπέντε (15) πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων. Οι πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων διορίζονται για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα και με ανάθεση συγκεκριμένου έργου, συναφούς με τη δράση, που έχουν ήδη επιδείξει, και χάριν της οποίας διορίζονται, και υποχρεούνται να αποστέλλουν ετήσιο απολογισμό δράσης στον υπουργό εξωτερικών κατά το πρώτο δίμηνο εκάστου επομένου έτους.
Όμως, μέχρι σήμερα κι απ’ όσο προσωπικά γνωρίζω, ποτέ, δεν καλύφθηκε αυτός ο αριθμός των (15) δεκαπέντε θέσεων των πρέσβεων εκ Προσωπικοτήτων, για το συγκεκριμένο διάστημα που θα είναι της διετούς θητείας και για το συγκεκριμένο έργο, σύμφωνα με τη δημόσια δράση που θα έχουν επιδείξει οι υποψήφιοι εκ Προσωπικοτήτων, χάρη της οποίας και θα προκριθούν.
Στην παράγραφο 2., του ίδιου νόμου ορίζεται ότι για τις θέσεις της παρ. 1., διορίζονται εγνωσμένου κύρους προσωπικότητες της πολιτικής, της οικονομίας, του πνεύματος ή της κοινωνίας, που αποδεδειγμένα έχουν δράσει για τη διασφάλιση και την προώθηση των ελληνικών συμφερόντων σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.
Δηλαδή, οι εγνωσμένου κύρους Προσωπικότητες, της πολιτικής, της οικονομίας, του πνεύματος, ή της κοινωνίας, που έχουν δράση σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, μπορούν να είναι υποψήφιοι, για τη θέση πρέσβη εκ Προσωπικοτήτων, για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα που προαναφέραμε.
Στην παράγραφο 3., του ως άνω νόμου, δηλώνεται ότι οι πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων εξαιρούνται της μονιμότητας, και δεν καταλαμβάνουν οργανικές θέσεις της επετηρίδας του διπλωματικού κλάδου, της υπηρεσιακής καριέρας.
Κατά τη διάρκεια της θητείας τους λαμβάνουν το σύνολο των αποδοχών του βαθμού του εν ενεργεία πρέσβη, εκτός εάν παραιτηθούν από τη προβλεπόμενη αμοιβή κι απ’ το σύνολο των αποδοχών της θέσης αυτής υποβάλλοντας τη δήλωση του άρθρου δεύτερου του ν. 4104/2013 (Α’ 2).
Εδώ, μας διευκρινίζει ο νόμος, ότι οι πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων δεν καταλαμβάνουν τις οργανικές θέσεις των υπηρεσιακών πρέσβεων καριέρας. Αλλά σαφέστερο θα ήταν να υπάρχει και πίνακας λίστας των υποφηφίων ξεχωριστά οι Έμμισθοι και ξεχωριστά οι Άμισθοι. Μπορούν να είναι είτε Έμμισθοι είτε και Άμισθοι, εάν το επιλέξουν, σύμφωνα με το ν. 4104/2013 (Α’ 2), και καλό θα ήταν να υπάρχουν πίνακες ενδιαφερομένων ξεχωριστά οι Έμμισθοι και ξεχωριστά οι Άμισθοι, όπως κάνει και το υπουργείο παιδείας για αποσπάσεις στο εξωτερικό, με τους πίνακες με επιμίσθιο και με πίνακες δίχως επιμίσθιο.
Μετά από τα δύο έτη της θητείας τους, μπορεί αυτή να παραταθεί, μόνο για μία άλλη διετία η θητεία τους, μετά απ’ τη σχετική αιτιολόγηση απ’ τον υπουργό εξωτερικών, αλλά γιατί να μην μπορεί να παραταθεί και για τρίτη διετία και για τέταρτη διετία κτλ., εάν δεν έχουν ολοκληρώσει το σύνολο έργο του σχεδιασμού τους. Εν κατακλείδι, του αυτού νόμου, στην παράγραφο 4., αναφέρεται ότι με διάταγμα, το οποίο εκδίδεται ύστερα από πρόταση του υπουργού εξωτερικών, απαλλάσσονται οι πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων απ’ τα καθήκοντά τους.
Σχολιάζοντας το κενό του νόμου στη θεωρία
Κενό νόμου συνήθως υπάρχει στη περίπτωση κατά την οποία δεν έχει θεσπιστεί αντίστοιχος νόμος, δηλαδή ο νομοθέτης δεν μερίμνησε, μέχρι εκείνη τη στιγμή, για μία συγκεκριμένη εκδοχή, και γι’ αυτό το λόγο η επίλυση καλύπτεται από τη νομολογία ή με την ερμηνεία της σχετικής δικαστικής απόφασης, για την αναλογική εφαρμογή του νόμου.
Η έννοια του κενού γενικότερα για το Δίκαιο2 συναποτελεί την έλλειψη µιας άµεσα εφαρµόσιµης ρύθµισης, επειδή οι αξιολογήσεις του ισχύοντος Δικαίου το απαιτούν. Ορισµένοι συγγραφείς της νομικής επιστήμης έχουν ευρύτερη διατύπωση του ορισµού της έννοιας του κενού, χωρίς όµως να διαφοροποιείται αυτός στα βασικά χαρακτηριστικά του.
Λέγοντας, ότι κενά είναι τα ελαττώµατα του θετικού Δικαίου του γραπτού ή εθιµικού Δικαίου που γίνονται αισθητά ως ελλείψεις νοµικών ρυθµίσεων ή προβλέψεων. Λ.χ., στην Ελλάδα και στη Γερµανία αναφέρονται στο κενό ως ατέλεια αντίθετη στον νοµοθετικό σχεδιασµό, ως έλλειψη ρύθµισης, εφαρµόσιµης διάταξης, που να δίνει λύση σε ένα νοµικό πρόβλημα ή ζήτηµα, και της ρύθµιση αυτης που γίνεται αναγκαία, σύµφωνα µε τις αξιολογήσεις της έννοµης τάξης.
Διαπίστωση Κενών και ερµηνευτικών κριτηρίων στη θεωρία
Ωστόσο στα πλαίσια της εφαρµογής του Δικαίου, ο δικαστής οφείλει σε κάποιο βαθµό να συνεργάζεται µε το νοµοθέτη. Κάθε φορά που προσπαθεί να επιλέξει τον εφαρµοστέο κανόνα του Δικαίου ή να επιχειρήσει την ερµηνεία του Δικαίου. Η ερµηνεία επιβάλλεται κυρίως µόνο όταν το νόηµα του Νόµου είναι Σκοτεινό. Η δε ερµηνεία του Νόµου συνιστά τη πρώτη βαθµίδα δηµιουργικής συµµετοχής του δικαστή στο έργο του νοµοθέτη.
Κατά τον συνταγματολόγο Αριστόβουλο Μάνεση: «η ερµηνεία εν γένει αποτελεί µια πνευµατική διαδικασία απαραίτητη για την ανθρώπινη επικοινωνία: μέσω της ερµηνείας ο άνθρωπος κατορθώνει να συλλαµβάνει και αξιολογεί τις νοητικές ή συναισθηµατικές ή βουλητικές ενέργειες των άλλων ανθρώπων στις διάφορες πρακτικές, πολιτικές, επιστηµονικές εκδηλώσεις του».
Ήδη ο διαπρεπής εκ Κεφαλληνίας καθηγητής Αρ. Μάνεσης, απελευθερώνεται από τα ετυµολογικά δεσµά του όρου ερµηνεία και αντιλαµβάνεται τη λειτουργία της όχι τόσο ως συνάρτηση µεταξύ του κανόνα Δικαίου και του ερµηνευτή του, όσο ως Επικοινωνία µεταξύ µελών του Κοινωνικού συνόλου και συγκεκριµένα ως κύρια διαδικασία διανθρώπινης Επικοινωνίας.
Η ερµηνεία διερευνώντας µε τις διάφορες µεθόδους της τις σχέσεις µεταξύ λέξεων και καταστάσεων επιδιώκει να συλλάβει το νόηµα των συνταγµατικών κανόνων, δηλαδή τη σχέση της επικοινωνίας ανάµεσα στο σηµαινόµενο και στο σηµαίνον. Αυτή υποδηλώνεται µε διάφορα επιµέρους στοιχεία του λόγου και γλωσσικές εικόνες του.
Η ερµηνεία του νόμου ή και του συντάγµατος είναι µεθοδική πνευµατική διαδικασία, αφού η λέξη Διερµηνεύω, δηλ. µεταφράζω από µια γλώσσα σε µια άλλη ή Εξηγούµαι µε λέξεις ή κάνω κάποιον να εννοήσει κάτι περισσότερο, εξηγούµαι, αναπτύσσω, ως Εξήγηση, διασαφήνιση, είναι πνευματική δύναµη του να εκφράζει κανείς νοήµατα διά λόγων και Έκφραση.
Με αυτό το περιεχόµενο πιθανόν φαίνεται να χρησιµοποιεί ο Πλάτων τον όρο «ερµηνευτής νόµων». Μάλιστα ο όρος «interpretatio» προέρχεται κι απ’ το ουσιαστικό «interpress», που σηµαίνει τον συµφιλιωτή, τον διαµεσολαβητή. Απ’ την άποψη αυτή η ερµηνεία του Δικαίου, ως διαδικασία διαµεσολάβησης µεταξύ κανόνα Δικαίου, που έχει ένα συγκεκριµένο κανονιστικό περιεχόµενο, εντασσόµενο στο γενικό συνολικό πλαίσιο της έννοµης τάξης και της κοινωνικο/οικονοµικής πραγµατικότητας, την οποία ο κανόνας Δικαίου καλείται να ρυθµίσει ή να διορθώσει.
Όπως και νάχει το Δίκαιο παρουσιάζει Κενά, κι όταν ο νοµοθέτης, χωρίς να το θέλει, άφησε αρρύθµιστο κάποιο γνωστό θέµα που θα µπορούσε να ρυθµιστεί, πιθανόν µε τη θέλησή του, να το άφησε αρρύθµιστο, γιατί τότε θα έκρινε ότι δεν ήταν ώριµο ή θα έπρεπε η λύση του να αφεθεί στη νοµολογία. Με τη θέλησή του, επίσης, ο νοµοθέτης αφήνει τα Κενά, για να διατηρήσει το Δίκαιο εύκαµπτο, χρησιµοποιεί αόριστες έννοιες, αφήνοντας στον εφαρµοστή του Δικαίου, την επιλογή και ευθύνη, να συναγάγει πιο ουσιαστικά συγκεκριµένες κρίσεις.
Οι νοµικές έννοιες σαφώς δεν µπορούν να προσδιοριστούν πάντοτε µε ακρίβεια. Όµοια προβλήµατα δηµιουργούνται σε κάθε βήµα και της εφαρµογής και της ερµηνείας του νόµου από έμπειρο δικαστή, που καλείται να συµπληρώσει ο ίδιος τις νοµικές αυτές έννοιες.
Επομένως, έτσι ανακύπτει αυτόµατα και η δικαιοπλαστική εξουσία του δικαστή, που είναι ουσιαστικά εξουσία νοµοθέτη. Η άποψη αυτή, ότι ο δικαστής νοµοθετεί, δεν γίνεται δεκτή από κάποιους οπαδούς του δόγµατος της πληρότητας του θετού Δικαίου, οι οποίουι λέγουν: δεν υπάρχει χώρος κενός Δικαίου, και τα χάσµατα είναι µόνο επιφανειακά, αφού, από το σύνολο της κείµενης νοµοθεσίας, µπορεί και πρέπει να συναχθεί η απαραίτητη νομική ρύθµιση.
Η ιστορική πορεία της διπλωματίας και η αποστολή διπλωματών
Πρώτο διπλωματικό σύστημα που περιγράφεται με επάρκεια και αξιοπιστία από τις ιστορικές πηγές είναι αυτό της αρχαίας Ελλάδας και γι’ αυτό καλούμαστε πάντοτε να το σεβόμαστε στην εφαρμογή του. Η διπλωματική δραστηριότητα αναφέρεται και πριν το 700 π.Χ., μάλιστα με τη βοήθεια του Θουκυδίδη 460-395 π.Χ., έχουμε τη σαφέστερη εικόνα της διπλωματικής αποστολής και της σημασίας απ’ την εποχή της ακμής του αρχαίου Ελληνισμού.
Οι πρέσβεις στην αρχαία Ελλάδα επιλέγονταν όχι τόσο για τη διαπραγματευτική τους ικανότητα, αλλά κυρίως για τη ρητορική τους δεινότητα, ώστε να παρουσιάσουν εύστοχα τις θέσεις του εντολέα τους, της Συνέλευσης των πολιτών ή του Ηγεμόνα, κι όχι να διαπραγματευτούν. Κάθε παράβαση των οδηγιών ή αποτυχία της αποστολής, θα μπορούσε να επισύρει τη κατηγορία της παρα-πρεσβείας, με τις δυσμενείς συνέπειες. Η αντιπροσώπευση τότε των πόλεων δεν ήταν πάντα μόνιμη.
Ο θεσμός του προξένου, ως ενός επιφανούς πολίτη μιας ελληνικής πόλης, εκπροσωπούσε τη πατρίδα του και τα συμφέροντά της. Βοηθούσε τους πολίτες και τους διπλωματικούς απεσταλμένους της πόλης που εκπροσωπούσε, συνέβαλε στη καλύτερη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των πόλεων-κρατών, δεν είχε λόγο να προτάξει τα συμφέροντα της πόλης που εκπροσωπούσε εις βάρος των συμφερόντων της πατρίδας του. Το αξίωμα του προξένου ήταν τιμητικό και γνωστά ιστορικά πρόσωπα, όπως ο Πίνδαρος, ο Δημοσθένης και ο Κίμων το είχαν εύλογα ασκήσει.
Ο θεσμός της προξενίας απ’ την αρχαία Ελλάδα στο σήμερα
Απ’ την εποχή της Δημοκρατίας την εξωτερική πολιτική ασκούσε η Σύγκλητος. Οι διπλωματικοί απεσταλμένοι επιλέγονταν από τις τάξεις των Συγκλητικών. Οι Συγκλητικοί υποδέχονταν τους πρέσβεις ξένων χωρών, οι οποίοι δικαιούνταν την ασυλία, την τιμητική μεταχείριση και τη φιλοξενία, απ’ το Ρωμαϊκό Δημόσιο. Με τη κατάλυση της Δημοκρατίας στα τέλη του 1ου π.Χ. αιώνα, όλες οι κρατικές εξουσίες, συμπεριλαμβανομένης και της άσκησης της εξωτερικής πολιτικής, συγκεντρώθηκαν στο ένα πρόσωπο του αυτοκράτορα κι αυτός επικοινωνούσε μέσω των επιστολών - επιστολογραφίας.
Στην αυτοκρατορία του Βυζαντίου το πλήθος των γειτονικών κρατών και των φυλών επιβουλεύονταν την εδαφική του ακεραιότητα και προκειμένου να τους εξευμενίσει, το Βυζάντιο σοφά χρησιμοποίησε σε μεγάλη έκταση και με μεγάλη αποτελεσματικότητα τη τέχνη της θρησκευτικής διπλωματίας και διπλωματικής θρησκευτικής ιεραποστολής λ.χ. Κυρίλλου και Μεθοδίου. Με τελετές και τη συστηματική επιτήρηση των ξένων επισκεπτών, τα πολιτισμικά τεχνάσματα χρησιμοποιούνταν για τη δημιουργία εντυπώσεων της οικονομικής, της πολιτιστικής και της στρατιωτικής ανωτερότητας, για τη διαμόρφωση της θετικής στάσης απέναντι στη βυζαντινή αυτοκρατορία.3
Οι γάμοι των βυζαντινών πριγκιπισσών με ξένους ηγεμόνες χρησιμοποιούνταν για τον ίδιο σκοπό και στόχο, τη συγκέντρωση πληροφοριών και καλών σχέσεων. Όλα αυτά επηρέασαν και την εξέλιξη της ευρύτερης ευρωπαϊκής διπλωματίας και μέσω των Ενετών στο διπλωματικό σύστημα των Ιταλικών πόλεων κι από εκεί, αργότερα, σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Έως τα μέσα του 15ου αιώνα, δεν υπήρχε ο θεσμός της μόνιμης διπλωματικής εκπροσώπησης. Οι πρέσβεις που υπηρεσιακά θα επισκέπτονταν μια ξένη χώρα, θα παρέμεναν εκεί για όσο θα χρειαζόταν και κατόπιν θα αποχωρούσαν. Η μόνιμη εγκατάσταση των διπλωματικών εκπροσώπων σε χώρα διαπίστευσής τους, έγινε με την καινοτομία των ιταλικών πόλεων-κρατών, που άκμασαν κατά τον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση.
Η εγκατάσταση των μονίμων αντιπροσωπειών δημιούργησε και το νομικό ζήτημα του ποια απ’ τα μέλη του προσωπικού τους θα απολάμβαναν ασυλία και προστασία, καθώς και για το απαραβίαστο του χώρου της πρεσβείας. Εδώ θα θυμίσω ότι μετά την δολοφονία του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια στο Ναύπλιο, ένας εκ των δολοφόνων του έτρεξε στη Γαλλική Πρεσβεία να ζητήσει άσυλο μέσα στο χώρο της.
Στο σημαντικό Συνέδριο της Βιέννης το 1814-1815 και μετά το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων, συμφωνήθηκε η προτεραιότητα σε θέματα εθιμοτυπίας, ότι αυτή θα εξαρτάται κι απ’ την αρχαιότητα και τα χρόνια παραμονής του κάθε διπλωματικού απεσταλμένου, σε μια συγκεκριμένη πρωτεύουσα.
Στο Συνέδριο της Aix-la-Chappelle, περί τα τρία χρόνια αργότερα απ’ τη Βιέννη, αποφασίστηκε η υπογραφή των συνθηκών, ότι θα γινόταν με την αλφαβητική σειρά και με γνώμονα το γαλλικό αλφάβητο. Η γαλλική διπλωματία κατάφερε και έγινε πρότυπο για τις ευρωπαϊκές χώρες, ώστε η Ρωσία το 1784 να ζητήσει επίσημα απ’ τη Γαλλία οδηγίες για την οργάνωση και του δικού της υπουργείου των εξωτερικών4.
Ο θεσμός της Ευρωπαϊκής Συμφωνίας ή του Ευρωπαϊκού Διευθυντηρίου, θεσπίζεται από τις Μεγάλες Δυνάμεις στο Συνέδριο της Βιέννης. Πρώτη φορά στην ιστορία της Ευρωπαϊκής διπλωματίας, οι μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις, Αγγλία, Ρωσία, Πρωσία, Αυστρία, Γαλλία θα συμφωνήσουν από κοινού για να συναντώνται οι διπλωματικοί εκπρόσωποι τους σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Απ’ το 1835 κι η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα εκπροσωπείται συστηματικά στις Ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Απ’ το 1860 ακόμα και η Κίνα, η οποία απέφευγε τις επαφές με άλλους λαούς, αναγκάζεται να δεχτεί τις πρώτες ξένες μόνιμες αντιπροσωπείες και σήμερα να είναι παγκόσμια δύναμη. Η Ιαπωνία, υιοθετεί τους δυτικούς πολιτικούς θεσμούς, τη διοικητική και οργάνωση και τη τεχνολογία, εκσυγχρονίζεται κατά το δυνατόν και διατηρεί την ανεξαρτησία της.
Με την επικράτησή της επί της Ρωσίας στον Ρωσο-Ιαπωνικό πόλεμο το 1904-1905, αναγνωρίζεται κι αυτή ως Μεγάλη Δύναμη. Τότε, η περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών, που παραμένουν επιφυλακτικές, ως προς τη συμμετοχή τους στα διεθνή θέματα και προβλήματα και μένουν παρατηρητές στο περιθώριο των διπλωματικών εξελίξεων έως το τέλος του 19ου αιώνα. Η διπλωματική εκπροσώπηση της χώρας τους, ενίοτε ανατίθεται σε ακατάλληλους και μη υπηρεσιακούς διπλωμάτες, αλλά με τις κατάλληλες πολιτικές διασυνδέσεις.
Η διάδοση του τηλέγραφου, θα μειώσει τα ταξίδια, αφού ένα ταξίδι απ’ το Λονδίνο στην Αγία Πετρούπολη που θα μπορούσε να διαρκέσει ένα μήνα, τώρα μηδενίζεται. Απ’ το 1853 υπήρξε τηλεγραφική σύνδεση μεταξύ Λονδίνου, Παρισιού και Βερολίνου. Το 1866 επιτεύχθηκε η υπερπόντια σύνδεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι υπηρεσίες του υπουργείου των εξωτερικών θα μπορούσαν να λάβουν πληροφορίες, να στείλουν ταχύτατες εντολές σε διπλωματικές αποστολές και να δράσουν ανάλογα.
Απ’ το 1851 η Γαλλία αρχίζει την πρωτότυπη συστηματική τοποθέτηση των στρατιωτικών ακολούθων σε πρεσβείες ανά τον κόσμο. Οι στρατιωτικοί ακόλουθοι της Ρωσίας και της Πρωσίας είχαν έναν ιδιαίτερο και σημαντικό ρόλο στις εξωτερικές σχέσεις της χώρας τους και κινούνταν ανεξάρτητα απ’ την υπόλοιπη διπλωματική αποστολή. Την ίδια εποχή, κάνει την εμφάνισή της και μια πρώιμη μορφή πολιτιστικής διπλωματίας.
Παρατηρήσεις
Μετά απ’ όλη αυτή την παραπάνω νομική αναφορά και ιστορική διαδρομή, εύλογα τίθενται προς διαβούλευση τα παρακάτω ερωτήματα.
Μήπως θα πρέπει λοιπόν να συμπληρωθεί ο σχετικός νόμος για τους πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων και να καλυφθούν τα κενά του; Τα σημεία που προτείνονται προς διερεύνηση και κάλυψη να είναι σύμφωνα με τη διαχρονική ιστορική παρουσία των Ελλήνων πρεσβευτών απ’ τη πρακτική της ελληνικής αρχαιότητας, με τη βυζαντινή γραμματεία έως και το νεοελληνικό κράτος.
1. Να προβλεφθεί ώστε να καταρτισθεί πίνακας - λίστα υποψηφίων ενδιαφερομένων Άμισθων πρέσβεων εκ Προσωπικοτήτων και πίνακας - λίστα υποψηφίων ενδιαφερομένων ως Έμμισθων πρέσβεων εκ Προσωπικοτήτων. Οι Άμισθοι πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων να καταθέτουν αίτηση προτίμησης για την τοποθέτησή τους σε χώρα της επιλογής τους αφού αυτό θα το αιτιολογούν με ειδικούς λόγους.
2. Η διάρκεια της θητείας να είναι η διετία, αλλά να μπορεί ανά διετία να ανανεώνεται, εάν το έργο που θα έχει προβάλει ο Άμισθος πρέσβης εκ Προσωπικοτήτων θα χρήζει της παράτασης της νέας διετίας, ή και της επιπλέον διετίας κάθε φορά.
3. Να μην καταλαμβάνουν θέση εκ του αριθμού των (15) υποψηφίων Άμισθων πρέσβεων εκ Προσωπικοτήτων, οι ήδη συνταξιούχοι πρέσβεις του Υπεξ, ως Έμμισθοι πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων, γιατί πλέον αυτό θα λειτουργεί ως αντίφαση δεν θα έχει νόημα ύπαρξης ο νόμος ή θα χρήζει συμπλήρωσης.
4. Να αυξηθεί ο αριθμός των (15) δεκαπέντε θέσεων για τους Άμισθους πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων και να μειωθεί ο αριθμός για τους Έμμισθους πρέσβεις εκ Προσωπικοτήτων.
5. Να τηρηθεί η κάλυψη του αριθμού αυτού των θέσεων που θα ορισθεί, γιατί έως σήμερα πιθανόν ούτε τα 2/3, ποτέ δεν καλύφθηκαν εκ των 15 θέσεων.
6. Να προσδιορισθεί τι σημαίνει Προσωπικότητα και να τηρηθεί ως εφαρμογή στο νόμο.
7. Να επαναπροσδιοριστεί η πολιτισμική, πολιτιστική και θρησκευτική διπλωματία με τη παράλληλη γνώση της αρχαιοελληνικής, βυζαντινής και νεώτερης διπλωματίας.
8. Χρεία μείζων η Ενιαία Εξωτερική Πολιτική ασχέτως από την κάθε φορά εσωτερική πολιτική κατάσταση και διακυβέρνηση.
Ο επαναπροσδιορισμός της αποστολής των Άμισθων πρέσβεων εκ Προσωπικοτήτων σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης, με νέες θέσεις Άμισθων πρέσβεων, σε όλον τον κόσμο και στον Απόδημο Ελληνισμό, θα συμβάλει στους σκοπούς της λειτουργίας του Κράτους Δικαίου και της Διεθνούς Διπλωματικής προβολής του εις τα Έθνη.
Η ανάδειξη του ελληνικού πνεύματος, του ιδεώδους και του πολιτισμού, από τις Προσωπικότητες εγνωσμένου κύρους, που θα προσφέρουν ανιδιοτελώς ως Άμισθοι πρέσβεις τις υπηρεσίες τους, θα μπορεί να συμβάλει στους γενικούς σκοπούς και στόχους της προαγωγής του εθνικού συμφέροντος και της διεθνούς διπλωματικής εικόνας της Ελλάδας.
1 Για τον αρχαιοελληνικό ρόλο των πρέσβεων εκ της ελληνικής ιστορίας παραθέτω το εκ του Θουκυδίδου, Ιστορίαι: Βιβλίο 3. Κεφ. 71-73. Σημαντικό κείμενο: «Οι ολιγαρχικοί αποφασίζουν ουδετερότητα - Αποστολή πρεσβείας στην Αθήνα. Ανάμειξη της Σπάρτης. Οι ολιγαρχικοί επιτίθενται εναντίον των δημοκρατικών και νικούν. Εκατέρωθεν κατάληψη περιοχών της πόλης». Η αποστολή πρέσβεων στην Αθήνα ήταν ένας διπλωματικός ελιγμός των ολιγαρχικών.
Ο Θουκυδίδης δεν κάνει λόγο για αντίστοιχη κίνηση με αποδέκτη τη Σπάρτη, γιατί προφανώς η νέα κατάσταση, που διαμορφωνόταν στην Κέρκυρα, ήταν ευνοϊκή γι′ αυτήν. Η πρεσβεία που στάλθηκε στην Αθήνα ήταν επιφορτισμένη με διπλό σκοπό: αφενός να πείσει τους Αθηναίους ότι οι εξελίξεις στην Κέρκυρα ήταν συμφέρουσες και γι′ αυτούς, αφετέρου να διεγείρει τη φιλοπατρία των δημοκρατικών Κερκυραίων που είχαν καταφύγει στην Αθήνα, ώστε να μην προσπαθήσουν να ανατρέψουν τη νέα πολιτική κατάσταση που δημιουργήθηκε στο νησί.
Η αντίδραση των Αθηναίων υπήρξε διπλωματικά άμεση. Συνέλαβαν τους πρέσβεις, καθώς και όσους από τους Κερκυραίους συντάχθηκαν τώρα μαζί τους (πρόκειται για τους Κερκυραίους που είχαν προηγουμένως καταφύγει στην Αθήνα) και τους συγκέντρωσαν στην Αίγινα.
Η σύλληψη των πρέσβεων, που θεωρούνταν πρόσωπα ιερά και απαραβίαστα, αντιστρατεύεται τους διεθνούς κανόνες του «διεθνούς δικαίου» της εποχής. Ωστόσο η ενέργεια των Αθηναίων ίσως να δικαιολογείται στην παρούσα περίπτωση απ’ τη κατάλυση της έννομης τάξης που προηγήθηκε στην Κέρκυρα και απ’ την ανάρμοστη δράση των ίδιων των πρέσβεων στην Αθήνα. Ο Θουκυδίδης δεν κάνει ξανά λόγο στο έργο του για την τύχη αυτών των ομήρων.
2 Πρβλ. ορισµό του κενού του Δικαίου από Φ. ∆ωρή, Σκέψεις για την ∆ιαπίστωση και Πλήρωση των Κενών στο ∆ίκαιο, ΧρΙ∆ 3 (2003), σελ. 586 = Τιµ. Τόµος Κ. Μπέη, τ. ΙΙΙ, σελ. 2357. Πρβλ. Κ. Σταµάτη, Η Θεµελίωση των Νοµικών Κρίσεων – Εισαγωγή στην Μεθοδολογία του ∆ικαίου, στ’ εκδ., 2003, σελ. 170. Βλ. K. Engisch, Εισαγωγή στη Νοµική Σκέψη, µτφρ. ∆.Σπινέλλη, γ’ εκδ., 1999, σελ. 170. Βλ. Π. Παπανικολάου, Μεθοδολογία του Ιδιωτικού ∆ικαίου και Ερµηνεία των ∆ικαιοπραξιών, 2000, σελ. 232. Βλ. K. Larenz, Methoden Lehre der Rechtswissenschaft, 1991, σελ. 373, κι όπως πρβλ. εις αυτόν ο Φ. ∆ωρής, ∆ιαπίστωση και Πλήρωση, οπ. π., σελ. 586. Πρβλ.
Η σύγχρονη µεθοδολογία του Δικαίου, έχει ξεπεράσει την αντίληψη που θέλει τη γραµµατική ερµηνεία ως αποκλειστική ή κυρίαρχη µέθοδο ανεύρεσης του κανονιστικού νοήµατος του ισχύοντος Δικαίου. Η ερµηνευτική προσπάθεια ξεκινά από την εννοιολογική παράσταση που σχηµατίζει στον νου του ερµηνευτή ή κάθε κοινωνού, ως αποδέκτη των δικαιικών ρυθµίσεων, το κείµενο του νόµου, ορώµενο. Πρβλ. Κ. Σταµάτης, Μεθοδολογία, οπ. π., σελ. 420. Βλ. ∆ωρή, ∆ιαπίστωση και Πλήρωση, οπ. π., σελ. 586. Βλ. Παπανικολάου, Μεθοδολογία, οπ. π., σελ. 231. Βλ. ιδίως Π. Σούρλα, Θεµελιώδη ζητήµατα της Μεθοδολογίας του ∆ικαίου, α’ µέρος, 1986, σελ. 58επ και ιδίως 75επ, όπου µια εξαιρετικά χρήσιµη ανάπτυξη µε βάση και τα πορίσµατα της επιστήµης της σηµειολογίας.
3Πρβλ. Αποστολή διπλωματικής αντιπροσωπείας από τον ηγεμόνα της Βουλγαρίας προς τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Β΄, βλέπε στο χειρόγραφο της Ιστορίας του Σκυλίτζη, Μαδρίτη, Εθνική Βιβλιοθήκη.
4 Βλ. Το γαλλικό σύστημα διπλωματίας παρουσιάζεται και αναλύεται με υποδειγματικό τρόπο στο έργο του Γάλλου διπλωμάτη της εποχής του Βασιλιά Λουδοβίκου ΙΔ΄, François de Callières, De la manière de négocier avec les souverains (1716).