Διονύσης Σιμόπουλος: Ούτε κόκκος σκόνης δεν είμαστε κι όμως κατανοήσαμε το Σύμπαν

«... Γιατί σήμερα το Σύμπαν βρίσκεται όντως στις πρώτες ‘ώρες’ της ύπαρξης του: στην άνοιξη κυριολεκτικά της ζωής του. Πρόκειται για μία άνοιξη που πλαισιώνεται από το μεγαλείο των λαμπρών γαλαζόλευκων άστρων, αλλά και άστρων σαν τον Ήλιο μας, ενώ η ενήλικη ιστορία του θ′ αρχίσει πολύ αργότερα, σε δισεκατομμύρια δισεκατομμυρίων χρόνια από σήμερα. Ακόμα όμως και τότε, θα πρόκειται για ένα πανέμορφο Σύμπαν, για εκείνα τα «όντα» που θα το κατοικούν, αν και θα φωτίζεται αμυδρά μόνο από τα κοκκινωπά, υπέρυθρα άστρα που σήμερα είναι αόρατα στα μάτια μας. Θα πρόκειται, φυσικά, για όντα με υπερβολικές δυνάμεις στη διάθεση τους. Δυνάμεις που το μυαλό μας είναι αδύνατον ακόμα και να φανταστεί. Παρ′ όλα αυτά, κοιτάζοντας πίσω στη λαμπερή δική μας εποχή, θα μας ζηλεύουν, γιατί εμείς γνωρίσαμε το Σύμπαν όταν το Σύμπαν ήταν ακόμη μωρό. Θα μας ζηλεύουν γιατί εμείς σήμερα ζούμε όντως στην Άνοιξη του Σύμπαντος!...»

Η συζήτηση μαζί του είναι συναρπαστική. Ακόμη κι όταν περνάει από στενωπούς και δοκιμάζει «τυφλά» U-Turn, ακόμη δηλαδή κι όταν οι έννοιες είναι εξαιρετικά περίπλοκες και οι ερωτήσεις εντελώς αδέξια διατυπωμένες, στο τέλος της ημέρας φεύγεις με απαντήσεις.

Συναντηθήκαμε με αφορμή το νέο βιβλίο του «Η άνοιξη του Σύμπαντος. Τα πρώτα βήματα και η εξέλιξη του» (εκδόσεις Μεταίχμιο) όπου επί της ουσίας συμπυκνώνει «ό,τι ξέρουμε μέχρι τώρα», έχοντας στο φόντο την «επικαιρότητα», δηλαδή το πέρασμα του New Horizons από την Έσχατη Θούλη και τη Ζώνη του Κάιπερ, την προσελήνωση της Κίνας στη σκοτεινή πλευρά της Σελήνης -ο όρος δεν είναι δόκιμος, όπως εξήγησε, αλλά ούτε και η έκφραση «μη ορατή πλευρά της Σελήνης» είναι- και την επέτειο των 50 ετών από την ιστορική στιγμή που ο Άνθρωπος πάτησε στη Σελήνη.

Η δήλωση «ο ρομαντισμός μεγαλώνει όταν έχεις πίσω από τα μάτια σου τη γνώση», τα μονότονα επαναλαμβανόμενα ερωτήματα περί θρησκευτικής πίστης και εξωγήινης ζωής, η φιλοσοφία και η ποίηση, η διαπίστωση «όλα ξεκίνησαν τη δεκαετία του ’60», η σεληνιακή μας αποικία, το 17χρονο αγόρι που άγγιξε πρώτη φορά το φεγγάρι μέσα από το τηλεσκόπιο, οι δοξασίες και η απόδειξη, ο Επίκουρος και η συνειδητοποίηση του τετελεσμένου και πριν απ′ όλα το θεμελιώδες ερώτημα: Άραγε «θα έχουν βρει οι μελλοντικοί επιστήμονες κάποιον τρόπο να μετακινηθούμε από το δικό μας Σύμπαν σε κάποιο άλλο;».

Ο Διονύσης Σιμόπουλος, αστροφυσικός και επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου, πολυβραβευμένος διεθνώς για τη συνεισφορά του στην αστρονομική εκπαίδευση, ο επιστήμονας με το πλούσιο έργο που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει 27 βιβλία, πάνω από 500 σενάρια επιμορφωτικών εκπομπών και περισσότερα από 250 σενάρια πολυθεαμάτων πλανηταρίου, και εκατοντάδες άρθρα σε εφημερίδες και περιοδικά, μιλά στη HuffPost Greece.

Περί Θεού, εξωγήινων και αστρολογίας

-Να υποθέσω ότι από τις τρεις ερωτήσεις που σας υποβάλλουμε σταθερά, σε κάθε συνέντευξη, οι δημοσιογράφοι οι δύο είναι εάν πιστεύετε στον Θεό και εάν υπάρχει εξωγήινη ζωή;

Ναι, και μέχρι πριν από μερικά χρόνια, με ρωτούσαν επίσης και για την αστρολογία αν και τελευταία αυτή η ερώτηση έχει ατονήσει, γεγονός που μάλλον θεωρώ μια θετική εξέλιξη. Και τώρα οι σύντομες απαντήσεις μου στα τρία αυτά ερωτήματα, που έχουν γίνει σχεδόν κλισέ!

Περί Θεού

Να ξεκαθαρίσουμε εξ αρχής ότι τα πιστεύω και οι δοξασίες του καθενός δεν χρειάζονται απόδειξη. Μ’ αυτή την έννοια θεωρώ ότι η ύπαρξη ή η ανυπαρξία του Θείου δεν μπορεί να αποδειχτεί με πειράματα. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται να είναι μια απόλυτα κατανοητή ανάγκη των περισσότερων ανθρώπων που μάλλον βασίζεται στο υπαρξιακό ζήτημα του θανάτου. Μ’ αυτή την επεξήγηση ομολογώ ότι, όπως και ο καθένας, έχω φυσικά κι εγώ τις δικές μου απόψεις πάνω στο θέμα, τις οποίες όμως περιορίζομαι να συζητώ μόνο με τους άμεσους φίλους μου. Γιατί με 7,5 δισεκατομμύρια διαφορετικά πιστεύω, δοξασίες και αντιλήψεις για την ύπαρξη ή την ανυπαρξία του Θείου που έχουν οι κάτοικοι της Γης, καταλαβαίνετε ότι μια γενικά αποδεκτή απάντηση στο δεδομένο αυτό ερώτημα είναι σχεδόν αδύνατη αφού κανείς δεν μπορεί να υποστηρίξει ότι ο δικός του ορισμός του Θείου είναι καλύτερος από του διπλανού του. Και γι’ αυτό, άλλωστε, αρνούμαι να απαντήσω με ένα ναι ή με ένα όχι δημοσίως. Αντίθετα στη Φυσική, τα πράγματα είναι πολύ πιο εύκολα επειδή στη Φυσική χρειάζονται και απαιτούνται αποδείξεις.

Γι’ αυτό λοιπόν, κι εγώ περιορίζομαι μόνο στην επιστήμη, στην οποία, για να είναι κάτι αποδεκτό πρέπει να αποδειχτεί, επανειλημμένα και από διαφορετικούς ερευνητές, είτε με το πείραμα, είτε με την παρατήρηση. Κατά τη γνώμη μου, λοιπόν, ένας επιστήμονας δεν θάπρεπε να τοποθετείται δημόσια σε θέματα που άπτονται των προσωπικών του πιστεύω και δοξασιών γιατί αυτές οι όποιες απόψεις του μπορεί να παρερμηνευτούν με κίνδυνο να παρασύρουν τους ακροατές του σε λανθασμένα συμπεράσματα αφού είναι απόψεις οι οποίες εξ ορισμού δεν επιδέχονται απόδειξης. Παρ’ όλα αυτά γνωρίζω πολλούς συναδέλφους οι οποίοι τοποθετούνται έντιμα και άμεσα είτε θετικά είτε αρνητικά στην ύπαρξη του Θείου, αν και προσωπικά, θεωρώ ότι και οι δύο αυτές τοποθετήσεις είναι λανθασμένες αφού δεν υπάρχει κανείς που να μπορεί να αποδείξει επιστημονικά την ύπαρξη ή μη του Θείου όπως περιγράφεται σε γενικές γραμμές απ’ όλες τις μεγάλες θρησκείες του πλανήτη μας. Γι’ αυτό, εγώ προσωπικά, στον δημόσιο λόγο μου αρνούμαι να απαντάω με ένα ναι ή μ’ ένα όχι. Οι όποιες, άλλωστε, προσωπικές μου δοξασίες είναι μία απόλυτα προσωπική υπόθεση που δεν αφορά, κι ούτε πρέπει να αφορά, το ευρύ κοινό.

Περί Εξωγήινων

Σκεφτείτε ότι μιλάμε για ένα Σύμπαν το οποίο αποτελείται από ένα τρισεκατομμύριο γαλαξίες και ο κάθε γαλαξίας κατά μέσο όρο από 100 δισεκατομμύρια άστρα, δηλαδή πλανητικά συστήματα με τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων πλανήτες.

Με την αστροφυσική, λοιπόν, λογική οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι μερικοί από αυτούς τους πλανήτες θα πρέπει να βρίσκονται στη σωστή απόσταση από το μητρικό τους άστρο, ώστε οι θερμοκρασίες να είναι μεγαλύτερες από μηδέν βαθμούς Κελσίου και μικρότερες από 100 βαθμούς ώστε εφόσον υπάρχει νερό, που είναι καταλυτικό στοιχείο για τη δημιουργία ζωής, δεν θα είναι παγωμένο αλλά ούτε και θα εξατμίζεται.

Γιατί λοιπόν να μην δημιουργηθεί ζωή και σε κάποιον άλλον πλανήτη, που μοιάζει με τη Γη και η οποία θα μπορούσε να εξελιχτεί σε νοήμονα όντα με πολιτισμό; Δεν θα ήταν άλλωστε παράλογο, όπως έλεγε και ο αρχαίος Έλληνας Μητρόδωρος ο Χίος, πως σε ένα χωράφι που θα σπείρουμε με κριθάρι να φυτρώσει μόνο ένα σπυρί;

Παρόλα αυτά ακόμη και με δισεκατομμύρια διαστημικούς πολιτισμούς δυστυχώς το να υπάρχει σύμπτωση, συγχρόνως με εμάς που είμαστε εδώ και έχουμε ανακαλύψει την τεχνολογία μας εδώ και 100 χρόνια, να υπάρχει και κάποιος άλλος πολιτισμός με την ίδια ή και μεγαλύτερη ανάπτυξη σε κάποιο άλλο σημείο του Γαλαξία μας, η πιθανότητα είναι πάρα πολύ μικρή. Αλλά ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι υπάρχουν ένα εκατομμύριο διαστημικοί πολιτισμοί, τεχνολογικά αναπτυγμένοι στον Γαλαξία μας αυτή τη στιγμή, τότε αυτοί θα πρέπει να απέχουν μεταξύ τους ο ένας από τον άλλο κατά μέσον όρο περίπου 2.000 έτη φωτός.

Τι σημαίνει αυτό: Ας υποθέσουμε ότι γνωρίζουμε πού υπάρχει κάποιος εξωγήινος πολιτισμός και του στέλνουμε ένα μήνυμα με την ταχύτητα του φωτός, που είναι αποδεδειγμένα ένα όριο ταχύτητας στη φύση, το μήνυμα αυτό θα κάνει 2.000 χρόνια για να φτάσει σ’ αυτούς. Και ας πούμε ότι οι εξωγήινοι αυτοί το λάβουν αυτό το μήνυμα και μας απαντήσουν, αυτό θα κάνει άλλα 2.000 χρόνια για να έρθει η απάντηση. Δηλαδή για έναν απλό χαιρετισμό, χρειάζονται 4.000 χρόνια. Οι αποστάσεις δηλαδή που μας χωρίζουν από τ’ άλλα άστρα και τους άλλους πιθανούς εξωγήινους πολιτισμούς είναι ένα ανυπέρβλητο πρόβλημα όσο τεχνολογικά αναπτυγμένος κι αν είναι ένας εξωγήινος πολιτισμός. Μέσα σε ένα Σύμπαν, δηλαδή, που ίσως να σφύζει από ζωή, είμαστε περιέργως πως απομονωμένοι σαν σε καραντίνα. Τώρα, εάν υπάρχει κάποιος αναπτυγμένος πολιτισμός κάπου στο Γαλαξία μας, με τόσο αναπτυγμένη τεχνολογία που ούτε καν μπορούμε να φανταστούμε και που θα του επέτρεπε να φτάσει μέχρις εδώ, σ’ ένα εύλογο χρόνο, ε τι να πω, δεν ξέρω. Σ’ αυτή την περίπτωση ίσως να έχουν ήδη έρθει εδώ κι εμείς να μην τους έχουμε πάρει καν χαμπάρι!

Περί αστρολογίας

Οποιαδήποτε προσπάθεια σύνδεσης της ανθρώπινης εξέλιξης και την πορείας των άστρων στον ουρανό δεν είναι παρά παραμύθια της Χαλιμάς. Μην ξεχνάτε ότι οποιεσδήποτε επιδράσεις μπορεί να έχουν τα ουράνια σώματα πάνω στη Γη, αυτές είναι συνάρτηση της μάζας και της απόστασης. Άρα ο μαιευτήρας που φέρνει ένα μωρό στον κόσμο έχει μεγαλύτερη επίδραση, βαρυτική ή παλοιριακή, (2,5 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη επίδραση) από την επίδραση της Σελήνης και τρισεκατομμύρια φορές μεγαλύτερη από όλους τους άλλους πλανήτες μαζί. Αν έχουμε ένα ραδιοφωνάκι στο δωμάτιο που γεννιέται ένα παιδί, σε απόσταση ενός μέτρου, ο μαγνήτης στο μεγάφωνό του είναι εκατομμύρια φορές πιο ισχυρός πάνω στο μωρό από τα μαγνητικά πεδία όλων των πλανητών μαζί. Τα φώτα του μαιευτηρίου έχουν εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη ηλεκτρομαγνητική επίδραση πάνω στο νεογέννητο μωρό από ό,τι όλοι οι πλανήτες μαζί.

Και κάτι άλλο: οι αστρολόγοι υπολογίζουν την επίδραση που λένε ότι έχει ο Πλούτωνας, παρ’ όλο που ο Πλούτωνας βρίσκεται σε απόσταση 5 δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων. Κι όμως πολύ πλησιέστερα υπάρχει ο Δίας και οι 4 μεγάλοι του δορυφόροι, που είναι πολύ μεγαλύτεροι από τον απομακρυσμένο Πλούτωνα. Άρα αν θεωρήσουμε ότι υπάρχουν επιδράσεις από τα ουράνια σώματα, οι δορυφόροι του Δία θάπρεπε να υπολογίζονται από τους αστρολόγους κι όχι ο Πλούτωνας. Άλλο παράδειγμα: αν η Γη μας σμικρυνθεί στο μέγεθος ενός κερασιού και τοποθετηθεί στην πλατεία Συντάγματος, τότε το μέγεθος του Δία, θα έχει το μέγεθος μίας μπάλας του μπάσκετ και θα βρίσκεται στο Χίλτον. Ποια σημασία έχει λοιπόν, όταν ολόκληρη η Γη είναι ένα κερασάκι στο Σύνταγμα, αν ένας άνθρωπος γεννήθηκε στην Πάτρα ή στη Νέα Υόρκη (παράμετρο που οι αστρολόγοι θεωρούν σημαντική) σε σχέση με τις υποτιθέμενες «δυνάμεις» που ασκούνται από την μπάλα του μπάσκετ που βρίσκεται στο Χίλτον;

Γι’ αυτό λεω ότι δεν υπάρχει καμία, μα απολύτως καμία, επίδραση των άστρων ή των πλανητών πάνω στη Γη και φυσικά πάνω στην εξέλιξη της ζωής του καθενός μας. Φυσικά υπάρχουν ορισμένα φαινόμενα όπως π.χ. οι παλίρροιες στις θάλασσες, πάνω στα οποία πατούν μερικοί τσαρλατάνοι για να πουν ότι: ο άνθρωπος που είναι 60-70% νερό, γιατί να μην δέχεται κι αυτός επίδραση από τον ουρανό; Ε, πάρτε ένα καζάνι με το νερό που έχει το σώμα μου κι αν δείτε το καζάνι να έχει παλίρροια επειδή επηρεάστηκε από τα άστρα, ελάτε να μου το πείτε κι εμένα! Οπότε το βασικό σημείο που πρέπει να γνωρίζει κάποιος σχετικά με τις αστρολογικές δοξασίες είναι ένα: τα προβλήματα που καθένας από ‘μάς έχει δεν λύνονται «δια μαγείας» ή με «από μηχανής θεούς», γιατί απλούστατα τα άστρα, οι πλανήτες και τα ζώδια (12 ή 13 ή 24 ή όποιον άλλον αριθμό θέλετε) δεν επηρεάζουν στο παραμικρό τη ζωή μας και τη μοίρα μας. Όπως καταλαβαίνετε, λοιπόν, όσα λένε οι αστρολόγοι δεν είναι παρά «φύκια για μεταξωτές κορδέλες». Μόνο η γνώση και η ενημέρωση, μπορεί να καταπολεμήσει μία τέτοια κατάντια, κι εμείς παρ’ όλες τις απογοητεύσεις προσπαθούμε ακόμη!

-Για ποιόν λόγο τόσες δεκαετίες ο Άνθρωπος δε ξαναπήγε στη Σελήνη; Γιατί ξαφνικά αναζωπυρώθηκε το ενδιαφέρον; Είναι πολιτική, business, αναζήτηση νέων πόρων;

Η απάντηση είναι απλή: κανείς μέχρι τώρα δεν ήταν διατεθειμένος να κάνει τις απαραίτητες επενδύσεις! Στη δεκαετία του 1960 η αμερικανική κυβέρνηση διέθετε 5,7 τοις εκατό του ετήσιου προϋπολογισμού της για να επιτευχθεί ο στόχος του προέδρου Τζον Κένεντυ για την ασφαλή αποστολή ενός ανθρώπου στη Σελήνη και την επιστροφή του στη Γη. Σήμερα το ποσό αυτό έχει περιοριστεί στο 0,8 τοις εκατό. Βέβαια, ο στόχος εκείνος είχε ως κινητήρια δύναμη τον ανταγωνισμό των Ηνωμένων Πολιτειών με την τότε Σοβιετική Ένωση, ενώ σήμερα ένας τέτοιος ανταγωνισμός δεν υπάρχει. Τουλάχιστον προς το παρόν, γιατί δεν πρέπει να ξεχνάμε την γοργά αναπτυσσόμενη διαστημική παρουσία της Κίνας, αλλά και του ιδιωτικού παράγοντα, σαν τον Ίλον Μασκ, γιατί όντως υπάρχει το δέλεαρ του κέρδους.

Για παράδειγμα, το Σεπτέμβριο του 1999 το σήμα που φορούσε στη στολή του ο αστροναύτης Τζέιμς Ιρβιν όταν περπάτησε στη Σελήνη, στη διάρκεια της αποστολής του Απόλλωνα 15 το καλοκαίρι του 1971, αγοράστηκε σε πλειστηριασμό στο ποσό των 300.000 δολαρίων. Όπως φαίνεται η αγορά δείχνει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για ό,τι έχει σχέση με το Διάστημα. Ήδη υπολογίζεται ότι υπερβαίνει τα 120 δισεκατομμύρια ευρώ. Πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον για οτιδήποτε σχετίζεται με το Διάστημα και την παρουσία του ανθρώπου σε αυτό. Έτσι, εάν τα σχέδια που ανακοίνωσε πρόσφατα ο Πρόεδρος Τραμπ πράγματι γίνουν πραγματικότητα στα επόμενα δέκα χρόνια, τότε κάποια μέρα πάνω στη Σελήνη θα δημιουργηθούν μεγάλοι επιστημονικοί σταθμοί απ’ όπου θα καταφέρουμε να παρακολουθήσουμε λεπτομερώς την εξελικτική ιστορία του Ηλιακού Συστήματος που φυλάγεται ζηλότυπα στο έδαφος και στα σεληνιακά πετρώματα.

Και από τους ίδιους αυτούς σταθμούς νέα όργανα και μεγάλα τηλεσκόπια θα μπορέσουν επίσης να εξερευνήσουν τα μυστικά του απύθμενου Σύμπαντος , και να μας αποκαλύψουν και την δική μας ιστορία στο παρελθόν, και ίσως ακόμη και στο μέλλον. Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η δημιουργία μας αποικίας στην επιφάνεια της Σελήνης δεν είναι κάτι το εύκολο, γιατί η Σελήνη δεν είναι κανένας παράδεισος. Στην επιφάνειά της δεν υπάρχει ούτε ατμόσφαιρα ούτε νερό. Η περίοδος περιστροφής της είναι τόσο μεγάλη ώστε η ημέρα και η νύχτα της να διαρκούν η κάθε μία επί δύο συνεχείς εβδομάδες. Με δίχως νερό που να απορροφά τη θερμότητα και χωρίς αέρα που να την διασκορπίζει, η θερμοκρασία την ημέρα μπορεί να φτάσει τους 100 βαθμούς Κελσίου και την νύχτα τους 150 βαθμούς Κελσίου κάτω από το μηδέν. Επιπλέον χωρίς την προστατευτική ασπίδα μιας ατμόσφαιρας η επιφάνεια της Σελήνης είναι εκτεθειμένη στις διάφορες επικίνδυνες ακτινοβολίες του Ήλιου, και τον συνεχή βομβαρδισμό των μετεωριτών. Τα στοιχεία αυτά ίσως να σας φανούν τρομερά και επικίνδυνα για τη σεληνιακή μας αποικία. Κανείς όμως δεν υποστηρίζει ότι η αποικία μας αυτή θα πρέπει να εγκατασταθεί εξ ολοκλήρου στην εκτεθειμένη σεληνιακή επιφάνεια, αλλά μάλλον κάτω απ’ αυτήν.

Μ’ αυτόν τον τρόπο όλες σχεδόν οι αντιξοότητες εξαφανίζονται. Γιατί κάτω από την επιφάνεια η θερμοκρασία παραμένει σταθερή και σε λογικά όρια, ενώ τα πετρώματα του σεληνιακού φλοιού θα προστατεύουν άνετα την αποικία αυτή από τον βομβαρδισμό χιλιάδων μικρών και μεγάλων μετεωριτών. Τι θα γίνει όμως με την έλλειψη νερού και αναπνεύσιμης ατμόσφαιρας; Ο άνθρωπος βλέπετε χρειάζεται απόλυτα τα δύο αυτά στοιχεία για να επιζήσει. Αλλά και σ’ αυτό το πρόβλημα υπάρχουν διάφορες εναλλακτικές λύσεις. Το μόνο που θα χρειαστούν είναι μεγάλες ποσότητες ενέργειας.

Κάτι που υπάρχει άφθονο στη Σελήνη από μια σχεδόν ανεξάντλητη πηγή, τον Ήλιο, ο οποίος ακτινοβολεί στο γύρω διάστημα 400 δισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων κιλοβατώρες ενέργειας κάθε δευτερόλεπτο. Η σεληνιακή αποικία λοιπόν θα μπορέσει να συλλέξει μεγάλες ποσότητες ενέργειας με ειδικούς ηλιακούς συσσωρευτές. τεράστια αυτή ηλιακή ενέργεια θα μπορέσει να μετατραπεί σε ηλεκτρική ενέργεια με την οποία θα είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται αρχικά το ίδιο νερό και το ίδιο οξυγόνο που μεταφέρθηκε από τη Γη και τα οποία θα αποσπώνται από τα απόβλητα προϊόντα του ανθρώπινου μεταβολισμού. Επιπλέον τα υλικά που θα παραμένουν μετά την απόσπαση αυτή θα χρησιμεύουν σαν λίπασμα στα ειδικά θερμοκήπια που θα προμηθεύουν στους αποίκους την τροφή τους. Αλλά και οι ίδιοι οι άποικοι θα μπορέσουν αργότερα να προμηθευτούν τα αναγκαία αυτά αέρια από τα χημικά στοιχεία των σεληνιακών πετρωμάτων.

-Τι προσδοκούν, ελπίζουν, να μάθουν οι επιστήμονες από την Έσχατη Θούλη;

Βασικά θέλουμε να μάθουμε περισσότερα για την γέννηση του Ηλιακού μας Συστήματος, γιατί τα αντικείμενα εκεί έξω είναι τα λείψανα που απέμειναν από εκείνη την διαδικασία που το δημιούργησε πριν από πέντε δισεκατομμύρια χρόνια. Γι’ αυτό άλλωστε δόθηκε ήδη εντολή στο Διαστημικό Τηλεσκόπιο Χαμπλ να ψάξει να βρει εάν υπάρχει και κάποιο άλλο αντικείμενο της περιοχής στην τροχιά της διαστημοσυσκευής έτσι ώστε να μπορέσει να το συναντήσει και να μελετήσει κι αυτό από κοντά. Το «Νέοι Ορίζοντες» δηλαδή έχει μελετήσει ήδη τον Πλούτωνα και το μεγάλο του δορυφόρο τον Χάροντα, τώρα την Έσχατη Θούλη, και ίσως σύντομα κι ένα τέταρτο αντικείμενο που θα προσθέσουν στις γνώσεις μας για το πλανητικό μας σύστημα.

«Θα έχουν βρει οι μελλοντικοί επιστήμονες κάποιον τρόπο να μετακινηθούμε από το δικό μας Σύμπαν σε κάποιο άλλο;»

-Κι ενώ βρίσκομαι στη Θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης, φτάνω στο σημείο που γράφετε «... χρειαζόμαστε την ύπαρξη επτά πρόσθετων διαστάσεων και … εάν η θεωρία αυτή αληθεύει ζούμε σε ένα σύμπαν έντεκα διαστάσεων». Όπου εκεί πια, χάνομαι.

Το σημείο αυτό βρίσκεται στον Πρόλογο όπου κάπου υπάρχει και μία παρένθεση, μία παρότρυνση, «μην ανησυχείς, αγαπητέ αναγνώστη, ως προς το τι καταλαβαίνεις ή δεν καταλαβαίνεις, οι απαντήσεις θα σου έρθουν μετά».

Σ’ αυτόν τον Πρόλογο κάνω μία Επισκόπηση της σύγχρονης Κοσμολογίας σε 3.000 λέξεις. Τι να πρωτοπείς; Αλλά, αυτή η Επισκόπηση γίνεται ένα είδος «οδικού χάρτη» για τα τρία επόμενα Μέρη του βιβλίου, τα οποία περιλαμβάνουν τις επιμέρους ενότητες, τα 12 κεφάλαια του βιβλίου. Εκεί υπάρχουν περιγραφές για την Κβαντομηχανική, τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, τη Νευτώνεια Φυσική, τη Θεωρία των Υπερχορδών, τη Θεωρία των Παράλληλων Συμπάντων, τα βασικά στοιχεία, τα οποία πρέπει να δώσεις στον αναγνώστη μέχρι να φτάσει στο τελευταίο Μέρος, που περιγράφει τη Θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης. Μέχρι τότε, μέχρι να φτάσει εκεί, έχει το υπόβαθρο, τη βάση, στα πρώτα δύο Μέρη, ώστε να κατανοήσει τι λέω στο Τρίτο Μέρος.

Και φυσικά φτάνουμε στην αποκάλυψη του ποιο είναι αυτό το υπέροχο Σύμπαν, πλέον ξεφεύγουμε από τον μικρόκοσμο –γιατί η Μεγάλη Έκρηξη είναι ο μικρόκοσμος…. Εκεί, μέσα στα 3 με 10 πρώτα λεπτά της ύπαρξης του Σύμπαντος έγιναν τα πάντα. Από κει κι έπειτα ήταν… λεπτομέρειες. Σε 10 λεπτά έγιναν τα πάντα. Το Σύμπαν στο οποίο υπάρχουμε δημιουργήθηκε σε 10 λεπτά.

-Εννοείτε δέκα λεπτά κατά κυριολεξία; Όπως τα μετράμε;

Ναι, δέκα λεπτά όπως τα μετράμε. Και μάλιστα, τα πιο σημαντικά από όλα έγιναν στο πρώτο δευτερόλεπτο.

-Γράφετε ότι πλέον είμαστε σίγουροι για τις πρώτες στιγμές της δημιουργίας του Σύμπαντος. Αυτό είναι μία τεράστια επιστημονική κατάκτηση.

Ναι. Υπάρχουν ξέρετε, συνάδελφοι οι οποίοι διαφωνούν με ορισμένα πράγματα –ίσως και δικαιολογημένα- ως προς το πώς τα αποδίδει μία θεωρία και πώς τα αποδίδει μία άλλη. Αλλά, οι θεωρίες δεν είναι τίποτα παραπάνω από θεωρίες μέχρις ότου αποδειχθούν.

Για παράδειγμα, φτιάξαμε μία καταπληκτική θεωρία, τη Θεωρία του λεγόμενου Standard Model, του Καθιερωμένου Προτύπου, που είναι το αποδεκτό μοντέλο της Φυσικής. Περιλαμβάνει τις τρεις από τις τέσσερις δυνάμεις ή αλληλεπιδράσεις, τις θεμελιώδεις δυνάμεις που λέγαμε όταν ήμαστε πιτσιρικάδες, την ηλεκτρομαγνητική, καθώς και την ισχυρή και την ασθενή στο εσωτερικό του ατόμου, τις επεξηγήσεις -τα σωματίδια, τις αλληλεπιδράσεις κλπ-, αλλά δεν περιλαμβάνει τη βαρύτητα.

Σε αυτή τη θεώρηση του Καθιερωμένου Προτύπου ψάχναμε να βρούμε ένα περίφημο σωματίδιο, που ονομάστηκε σωματίδιο Higgs, καθώς πήρε το όνομα του Peter Higgs ο οποίος το βρήκε το 1964 και έδωσε έναν μηχανισμό, για το πώς όλα τα σωματίδια της ύλης και των αλληλεπιδράσεων παίρνουν τη μάζα τους. Το ηλεκτρόνιο έχει μία δεδομένη μάζα, αλλά πώς την παίρνει, πώς την απόκτησε; Βασικό ερώτημα. Ο Higgs λοιπόν περιέγραψε έναν μηχανισμό και είπε τον τρόπο ότι όλα τα σωματίδια κολυμπάνε σε μία παχύρρευστη θάλασσα κ.ο.κ. Αυτό επεξηγείται στο βιβλίο. Κι έτσι έχουμε λοιπόν, σήμερα ένα Standard Model το οποίο είναι πλήρες, αλλά το οποίο δεν περιλαμβάνει την Βαρύτητα! Τη βαρύτητα, πού θα τη βάλουμε; Η βαρύτητα σημειωτέον είναι πολύ πιο αδύναμη από την ηλεκτρομαγνητική δύναμη. Πόσο αδύνατη; Χίλια τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων τρισεκατομμύρια φορές μικρότερης έντασης από την ηλεκτρομαγνητική. Μπορώ να σηκώσω το ποτήρι αυτό ενάντια στη βαρύτητα της Γης και μπορώ να το κάνω εύκολα. Είναι πολύ αδύναμη.

Οπότε πρέπει να ενωθεί το Standard Model με τη βαρύτητα. Με ποιόν τρόπο; Υπάρχουν θεωρίες. Υπάρχει η Θεωρία των Υπερχορδών, για παράδειγμα. Η οποία ξεκίνησε τη δεκαετία του ’60 -όλα ξεκίνησαν τη δεκαετία του ’60 (γέλια)-, που επίσης εξηγείται στο βιβλίο και μας λέει ότι για να μπορέσει να ενωθεί το Standard Model με τη Κβαντομηχανική, να φτιάξουμε αυτό που λέμε κβαντική βαρύτητα, θα πρέπει να έχουμε στα χέρια μας μία θεώρηση του Σύμπαντος στην οποία δεν αρκούν οι τέσσερις διαστάσεις -τρεις χωρικές και μία χρονική.

Τη χρονική τη χρειαζόμαστε έτσι κι αλλιώς, αλλά χρειαζόμαστε και επτά επιπλέον διαστάσεις –χωρικές διαστάσεις- οι οποίες όμως επτά, η έκτη και η έβδομη είναι συμπακτωμένες. Και αυτές οι έξι διαστάσεις τελικά –επτά, αλλά έξι, στην ουσία- βρίσκονται τόσο πακτωμένες (κυριολεκτικά) ώστε να υπάρχουν σε ολόκληρο το Σύμπαν, σε κάθε χωροχρονικό σημείο, αλλά που για να διασπαθεί αυτό το «πακέτο» των επτά διαστάσεων θα χρειαστεί τόση ενέργεια όση και η γέννηση του Σύμπαντος, της Μεγάλης Έκρηξης. Όπερ άτοπον -δεν πρόκειται να γίνει.

Υπάρχουν λοιπόν, αυτές οι θεωρήσεις υπερσυμμετρίας που μιλάνε όχι μόνο για χορδές -ότι δηλαδή τα σωματίδια όλα αποτελούνται από χορδές, είτε ελεύθερες είτε σε κύκλο- ή, η τελευταία εκτίμηση ότι, αυτές οι χορδές μετακινούνται και αφού μετακινούνται σχηματίζουν μεμβράνες –φανταστείτε μία σαπουνόφουσκα που δεν είναι απλά ένας κύκλος αλλά μία μεμβράνη. Αυτές οι μεμβράνες λοιπόν, υπάρχουν παντού, ίσως να υπάρχουν αυτή τη στιγμή δίπλα μας παράλληλα σύμπαντα και ίσως να συγκρουστούν αυτές οι μεμβράνες κι αν συγκρουστούν παύουμε να υπάρχουμε –ακαριαία- και δημιουργείται άλλο σύμπαν. Κι όχι απλώς ένα σύμπαν, αλλά τόσα σύμπαντα όσα η μονάδα ακολουθούμενη από 506 μηδενικά. Όλα αυτά όμως επεξηγούνται στο βιβλίο.

Και φτάνουμε λοιπόν, στη γέννηση του Σύμπαντος, στο πρώτο τρισεκατομμυριοστό του τρισεκατομμυριοστού του τρισεκατομμυριοστού του πρώτου δευτερολέπτου, όπου ξεκινά στην ουσία η γέννηση του Σύμπαντος, αλλά δεν πάω πίσω από τον χρόνο μηδέν. Γιατί, εκεί δεν ξέρω τι γίνεται. Σε αυτό το σημείο πλέον καταρρέουν οι νόμοι της Φυσικής, δεν έχουμε επεξήγηση του τι συμβαίνει εκεί πέρα. Η γλώσσα μας είναι τα Μαθηματικά. Μόνο έτσι μπορείς να προχωρήσεις.

-Να διατυπώσεις τη Φυσική.

Ακριβώς, η γλώσσα της επιστήμης είναι τα Μαθηματικά. Όταν λοιπόν, καλούμαστε να κάνουμε επίλυση εξισώσεων, ας το πούμε έτσι, της Γενικής Σχετικότητας, στο μικροσκοπικό εκείνο σημείο όπου υπάρχει ό,τι πιο μικρό, το τρισεκατομμυριοστό του τρισεκατομμυριοστού του τρισεκατομμυριοστού του πρώτου δευτερολέπτου, εκεί πλέον αναγκαζόμαστε να κάνουμε διαιρέσεις με το μηδέν. Στα Μαθηματικά όμως, δεν μπορείς να διαιρέσεις με το μηδέν. Που σημαίνει ότι σε αυτό το σημείο σηκώνουμε τα χέρια ψηλά και προσπαθούμε με αυτές τις νέες θεωρήσεις, οι οποίες δεν είναι αποδεδειγμένες, αλλά δείχνουν πολλά υποσχόμενες, να επεξηγήσουμε πράγματα τα οποία δεν μπορούμε μέχρι τώρα να επεξηγήσουμε.

Η Κοσμολογία είναι μία καταπληκτική επιστήμη, αλλά δεν έχει πολλά αποδεικτικά στοιχεία. Έχουμε για παράδειγμα, την ύπαρξη της μικροκυματικής ακτινοβολίας. Η οποία μετρήθηκε. Έχουμε το πρώτο πορτραίτο το Σύμπαντος 380.000 χρόνια μετά τη γέννηση του, όταν «καθάρισε» η κοσμική ομίχλη -υπήρχε μεγάλη θερμότητα και όταν έπεσε η θερμοκρασία στους 3.000 βαθμούς Κελσίου μπορέσαμε και αποτυπώσαμε αυτό το πορτραίτο. Αυτά αποτελούν αποδεικτικά στοιχεία ότι αυτή η θεώρηση έχει βάση. Κι έχουμε επίσης και το τι συνέβη στο πρώτο δευτερόλεπτο από τα πειράματα που γίνονται στο CERN και στους άλλους επιταχυντές των σωματιδίων.

-Πυκνογραμμένο βιβλίο.

Ναι, σε κάποια σημεία ίσως ο αναγνώστης χρειάζεται να επανέλθει και δεύτερη φορά, αλλά δεν είναι ακατανόητο, δίνει στοιχεία με τα οποία τον καθοδηγεί για τη συνέχεια. Εντάξει, δεν είναι λαϊκό μυθιστόρημα…

-Πότε το Σύμπαν θα ενηλικιωθεί;

Σε τρισεκατομμύρια χρόνια από σήμερα.

-Κι όταν ενηλικιωθεί τι θα συμβεί στη Γη;

Η Γη θα έχει πεθάνει προ πολλού. Η αρχή του τελευταίου κεφαλαίου του Επιλόγου του βιβλίου είναι πώς θα πεθάνει η Γη.

-«Η διαδικασία του τέλους του Σύμπαντος θα αρχίσει με το τέλος του δικού μας πλανήτη», γράφετε.

Ναι. Απλό. Πριν μιλήσουμε για κάτι που θα γίνει σε τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων χρόνια, ας δούμε τι θα γίνει στα επόμενα 5 - 7 δισεκατομμύρια χρόνια (που ως χρόνος είναι ένα τίποτα). Σε 5 - 7 δισεκατομμύρια χρόνια η Γη θα πεθάνει. Και γνωρίζουμε όλες τις διαδικασίες που θα ακολουθήσουν. Από κει και πέρα αρχίζουν τα δύσκολα. Θεωρώ μεγάλο επίτευγμα το ότι μπόρεσα να το περιγράψω, παρότι στόχος μου δεν ήταν να περιγράψω τον θάνατο του Σύμπαντος, το βιβλίο δεν έχει τίτλο Η γέννηση και ο θάνατος του Σύμπαντος. Το βιβλίο επί της ουσίας είναι τι ξέρουμε μέχρι τώρα. Εδώ και τώρα. Και το τελευταίο κεφάλαιο το έγραψα απλώς για να μην αφήσω το ερώτημα του τέλους του Σύμπαντος τελείως αναπάντητο.

-Το βιβλίο αρχίζει με μία Άνοιξη και μία ωραία νεότητα….

Ούτε καν άνοιξη, ό,τι γράφει ο υπότιτλος «τα πρώτα βήματα». Αλλά ο τίτλος Η άνοιξη του Σύμπαντος έχει μία μελωδικότητα. Μου άρεσε.

-Στο τέλος του βιβλίου (επειδή έκλεψα και το διάβασα), γράφετε για τη μελλοντική γεωγραφία της Γης και περιγράφετε συνθήκες, οι οποίες παρότι δεν θα είναι παρόντα ούτε τα τρισέγγονα των δισεγγόνων μας, είναι σοκαριστικές.

Θα είναι τόσο αργή διαδικασία, που δεν θα γινόταν αντιληπτό.

-Διαβάζω: Σε 50 εκατ. χρόνια η Μεσόγειος θα εξαφανισθεί, η Αφρική θα έχει συγκρουσθεί με την Ευρώπη….

Αυτά είναι αποδεδειγμένα…

-…. Αφήνοντας πίσω της μεγάλες και μικρές λίμνες που αποτελούσαν κάποτε το Ιόνιο και το Αιγαίο. Η Αγγλία θα μετακινηθεί προς τον Βόρειο Πόλο κλπ. Σε 150 εκατ. χρόνια θα αρχίσει η εξαφάνιση του Ατλαντικού, η Ανταρκτική θα συγκρουσθεί με την Αυστραλία, σε 250 εκατ. χρόνια…

… Θα σχηματιστεί μία νέα ήπειρος παρόμοια με την Παγγαία. Επαναλαμβάνω, αυτά είναι αποδεδειγμένα. Με λεπτομέρειες, επιπροσθέτως. Βλέπουμε την κίνηση αυτή και τη βλέπουμε εδώ και ένα δισεκατομμύριο χρόνια. Δεν είναι κάτι που βγάλαμε από το μυαλό μας. Εάν δείτε την εξελικτική πορεία της Γης και των τεκτονικών πλακών, θα καταλάβετε. Γιατί γίνονται οι σεισμοί; Επειδή βρισκόμαστε σε μία τεκτονική πλάκα η οποία μετακινείται πάνω στο μάγμα και έρχεται η άλλη πλάκα από την Αφρική και μας χτυπάει. Αυτές λοιπόν, οι κινήσεις έχουν καταμετρηθεί. Ξέραμε πως ξεκίνησαν στο παρελθόν, από την Παγγαία μέχρι σήμερα και βλέπουμε ότι θα συνεχισθεί αυτή η διαδικασία. Πρόκειται για πράγματα απλά.

-Δηλαδή, η Γη θα καταλήξει όπως στην πρώιμη περίοδο της;

Ναι.

-Η πρώτη σκέψη είναι το pattern της ανθρώπινης ζωής: Γέννηση, ενηλικίωση, ωριμότητα και στο τέλος γήρας και οριστική επιστροφή στην αδυναμία μιας άλλης βρεφικής ηλικίας μέχρι το τέλος.

Ακριβώς. Και πάλι απ’ την αρχή. Και μιλάμε για 200 εκατ. χρόνια. Μετά όμως, η Γη έχει άλλα 5 - 6 δισεκατομμύρια χρόνια. Έχουμε και τον Ήλιο ωστόσο, σαν να λέμε, τον «μπαμπά» μας, δίπλα. Ο οποίος διογκώνεται και θα μας καταπιεί. Όπως ο θεός Κρόνος τα δικά του παιδιά.

-Αναφερόμενος στον θερμικό θάνατο του Σύμπαντος όταν η θερμοκρασία του θα έχει φτάσει στο απόλυτο μηδέν, γράφετε: «Ένα Σύμπαν άδειο από ύλη και ενέργεια […] Κι όταν η ύλη και η ενέργεια θα τελειώσουν, θα τελειώσει άραγε μαζί τους και ο χώρος και ο χρόνος;». Εάν αφαιρέσει κανείς τις διαστάσεις του χώρου και του χρόνου, τελειώνουν όλα για την ανθρώπινη ύπαρξη -την υπόσταση, άρα και αντίληψη της.

Ναι, αλλά το ερώτημα είναι, θα έχουν βρει οι μελλοντικοί επιστήμονες κάποιον τρόπο να μετακινηθούμε από το δικό μας Σύμπαν σε κάποιο άλλο; Εδώ ταιριάζει κάτι που έγραψα στο Facebook με την ευκαιρία των γενεθλίων του Άιζακ Άζιμοφ, για την επιστημονική φαντασία που προσπαθεί να επεξηγήσει -εν προκειμένω ο Άζιμοφ με το διήγημα «Η τελευταία ερώτηση». Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον, όπως και ένα άλλο διήγημα, πολύ πιο τρομακτικό αυτό, του Άρθουρ Κλαρκ, «Τα εννέα ονόματα του Θεού», από τελείως διαφορετική οπτική. Ο Άζιμοφ θέτει με την Τελευταία Ερώτηση, ακριβώς το ερώτημα που θέτετε. Φυσικά, δίνει μία εικονοκλαστική απάντηση, την οποία δεν πρόκειται να σας αποκαλύψω.

-Η απάντηση σας ενισχύει την άποψη ότι η Φυσική διατηρεί ισχυρούς δεσμούς με τη Φιλοσοφία.

Μα Φιλοσοφία είναι, Natural Philosophy.

-Άρα, η αντίστροφη μέτρηση έχει ήδη αρχίσει και ο πλανήτης πρέπει να οργανώσει την επόμενη μέρα του.

Όχι ο πλανήτης -ο πλανήτης είναι τώρα- το Σύμπαν.

-Η γνώση αυτή επηρεάζει τις προσωπικές σας αποφάσεις;

Βέβαια, σαφώς. Όλες οι εμπειρίες, οι γνώσεις που έχει ένας άνθρωπος, ακόμη και μία συνάντηση, μία συζήτηση επηρεάζουν, επόμενο είναι. Νομίζω όμως ότι μάλλον το τι θέλετε να ρωτήσετε είναι εάν αυτές οι γνώσεις που, όπως λέω, επηρεάζουν τη ζωή και την καθημερινότητα, με κάνουν πιο αισιόδοξο ή απαισιόδοξο, πιο ρομαντικό ή λιγότερο ρομαντικό.

-Ομολογώ ότι ναι, αυτό ήθελα να ρωτήσω.

Ε, λοιπόν, με κάνουν πιο αισιόδοξο και με κάνουν -εμένα, δεν μπορώ να μιλήσω για την επιστημονική κοινότητα- πιο ρομαντικό. Όταν κοιτάζω τον ουρανό, όταν βλέπω τα άστρα, τα πεφταστέρια, ο άλλος νομίζει ότι κοιτάζω πίσω από το φεγγάρι….

-… Ότι κοιτάζετε διαφορετικά από ό,τι εμείς.

Όχι, ίσα ίσα. Θα κοιτάξω για παράδειγμα, το φωτοστέφανο του φεγγαριού. Όταν είναι κρύα η νύχτα, σχηματίζεται ένα φωτοστέφανο που είναι η αντανάκλαση του φωτός που στέλνει η Σελήνη από 384.000 χλμ στην ατμόσφαιρα της Γης, η οποία ατμόσφαιρα είναι γεμάτη με κρυστάλλους, καλή ώρα σαν και σήμερα και αυτοί οι κρύσταλλοι δημιουργούν το φωτοστέφανο. Το φωτοστέφανο βλέπω και ίσως αναρωτηθεί κανείς, ναι, αλλά και το φωτοστέφανο επιστήμη είναι, σύμφωνοι όμως το λέω φωτοστέφανο, δεν λέω η άλως, δεν χρησιμοποιώ την επιστημονική ονομασία. Όταν βλέπω τα πεφταστέρια δεν βλέπω τα σωματίδια σκόνης. Με ρωτούν, κάνεις ευχή, και βέβαια, απαντώ, άμα δεν κάνω εγώ ευχή ποιος θα κάνει; Κάνω ευχή όχι επειδή πρόκειται η ευχή να γίνει πραγματικότητα λόγω του πεφταστεριού, αλλά, λαογραφικά αν θέλεις, είμαι κι εγώ άνθρωπος.

Μεγαλώνει ο ρομαντισμός όταν έχεις πίσω από τα μάτια σου τη γνώση. Συχνά, όπως και πολλοί συνάδελφοι, σκέφτομαι τους ποιητές. Ένα από τα μότο που έχω διαλέξει στο βιβλίο είναι μία φράση του Paul Dirac «στην επιστήμη προσπαθούμε με κατανοητό απ’ όλους τρόπο να πούμε στους ανθρώπους κάτι που κανείς δεν γνώριζε προηγουμένως. Στην ποίηση συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο».

Μου αρέσει να βρίσκω αντιστοιχίες στην ποίηση. Ο στίχος του Ελύτη, για παράδειγμα, «αυτός ο κόσμος ο μικρός, ο μέγας» είναι το επιστέγασμα της ανθρώπινης προσπάθειας να κατανοήσει το Σύμπαν. Τι είμαστε; Ούτε κόκκος σκόνης δεν είμαστε. Κι όμως, έχουμε κατορθώσει, μέσα σε λίγα χρόνια –πόσα, 2.000, 3.000 χρόνια;- να κατανοήσουμε ένα καταπληκτικό Σύμπαν.

«Η επιστήμη λύνει προβλήματα, μαθαίνει ανθρώπους να ψαρεύουν»

-Τι απαντάτε στην άποψη ότι οι δαπάνες για την εξερεύνηση του Διαστήματος θα μπορούσαν να έχουν λύσει προβλήματα στη Γη -σχολεία, νοσοκομεία, επισιτιστικές κρίσεις;

Ανοησίες! Το CERN που έχει ανακαλύψει όλα όσα έχει ανακαλύψει και έχει δώσει απαντήσεις σε βασικά ερωτήματα που αφορούν την ύπαρξη του Σύμπαντος, κοστίζει στο consortium, περιλαμβανομένης και της Ελλάδας, περίπου 8 δισ ευρώ. Ένα αεροπλανοφόρο κοστίζει 9 δισ ευρώ. Οι μεγάλες δαπάνες είναι για το CERN ή για τα αεροπλανοφόρα; Με αυτή την αντίληψη, εφόσον έχουμε τόσες ανάγκες στη Γη γιατί δεν καταργούμε όλα τα αεροπλανοφόρα, όλες τις αμυντικές δαπάνες και να φτιάξουμε σχολεία και νοσοκομεία; Είναι ψευδεπίγραφο το ερώτημα.

Τα χρήματα δεν δαπανώνται στο Διάστημα για τους πυραύλους και τα διαστημόπλοια, εδώ στη Γη δαπανώνται, για μισθούς, θέσεις εργασίας, έρευνα, δραστηριότητες και τελικά εφαρμογές που αφορούν την καθημερινότητα, από το ίντερνετ μέχρι την υγεία, όπως οι διαγνωστικές ιατρικές εξετάσεις.

Αυτό που δεν πρέπει να ξεχνάει κανείς και αυτό είναι το επιστέγασμα της απάντησης μου είναι ότι εάν μάθεις σε κάποιον να ψαρεύει δεν πρόκειται να πεινάσει ποτέ. Εάν του δώσεις ένα πλούσιο γεύμα, θα γεμίσει η κοιλίτσα του για ένα βράδυ, δύο βράδια, τέλος. Αλλά δεν λύνεις το πρόβλημα. Η επιστήμη λύνει προβλήματα. Η επιστήμη μαθαίνει ανθρώπους να ψαρεύουν. Με ρωτήσατε ποιες είναι οι τρεις ερωτήσεις που μου κάνουν όλοι, αυτή λοιπόν, είναι η τέταρτη.

«Από τα Ψηλά Αλώνια στο Φεγγάρι. Αναμνήσεις από το Διάστημα»

«... Ήμουν παρών σε όλες τις αποστολές του προγράμματος Apollo, από το πρώτο μέχρι το 17, που ήταν και η τελευταία αποστολή στη Σελήνη. Και λόγω του ότι ήμουν στο Αμερικανικό Πλανητάριο βρέθηκα να στέλνω ανταποκρίσεις στην Ελλάδα με αμοιβή την αεροπορική αποστολή της εφημερίδας που ερχόταν μέσα σε δύο ημέρες –είχα σε δύο ημέρες τη «Βραδυνή» στο γραμματοκιβώτιο μου. Οι Έλληνες εκεί περίμεναν πως και πώς να τους δώσω την εφημερίδα της προηγουμένης [....]

Θα καταγράψω την εμπειρία μου σε ένα βιβλίο με τίτλο «Από τα Ψηλά Αλώνια στο Φεγγάρι. Αναμνήσεις από το Διάστημα». Θα είναι σύντομο και περιεκτικό, αλλά αναγκαστικά θα έχει και στοιχεία αυτοβιογραφικά [...]

Ήμουν στην εκτόξευση του 11, δεν είχα πάει σε προηγούμενες εκτοξεύσεις. Πήγαινα στο Χιούστον -το Μπάτον Ρουζ είναι έξι ώρες μακριά από το Χιούστον, οπότε πήγαινα στο Χιούστον κατευθείαν- δεν πήγαινα στην εκτόξευση. Στην εκτόξευση όμως του 11 ήμουν εκεί. Έχω ηχητικά ντοκουμέντα, γραμμένα με ένα μαγνητόφωνο της εποχής, φωτογραφίες από τον Νόρμαν Μέιλερ, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο για τον Απόλλωνα εξαιρετικό το «MoonFire. The Epic Journey of Apollo 11», φωτογραφίες πλάι στον «Κρόνο -5» [...]

Οι δημοσιογράφοι παρακολουθούν από απόσταση περίπου 5 χλμ. Η εξέδρα βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση για λόγους ασφαλείας... Βλέπεις τις φωτιές κάτω από τον πύραυλο χωρίς να ακούς τίποτα. Απολύτως. Και αρχίζει αυτό να σηκώνεται, να σηκώνεται και στο μεταξύ έρχεται το κύμα του ήχου και σε χτυπάει στο στήθος, εννοώ με σφοδρότητα που δεν μπορώ να περιγράψω. Φαντάσου τι αντιστοίχηση έχει ο αστροναύτης που είναι καθισμένος εκεί μέσα, όπως και τι υπάρχει κάτω από το κάθισμα του. Ο πύραυλος είναι μία βόμβα. Κυριολεκτικά. Οπότε η διαπίστωση της τρομακτικής δύναμης του Κρόνου - 5 έρχεται με τον ήχο. Δεν είναι εύκολη υπόθεση να πάει ο άνθρωπος στο φεγγάρι. Αυτά τα συναισθήματα θα προσπαθήσω να περιγράψω στο βιβλίο [...]

Ξέρετε, τα σκάφη ήταν κονσερβοκούτια. Το συζητούσαμε με τον Σκοτ Κάρπεντερ, ο οποίος πέταξε μετά τον Τζον Γκλεν και επί οκτώ χρόνια κάναμε παρέα οικογενειακώς. Μου έλεγε, για παράδειγμα, το χρονόμετρο, βασικό στοιχείο στις διαστημικές αποστολές, ήταν τόσο μεγάλο που ζύγιζε δυόμισι κιλά -σκεφτείτε ότι τώρα είναι όσο το νύχι μου. Σμίκρυνση σχεδόν μηδενική. Υπό αυτήν την έννοια, το διαστημικό πρόγραμμα έκανε πραγματικότητα τις σμικρύνσεις -τα τρανζίστορ, τα ολοκληρωμένα κυκλώματα, οι εφαρμογές της σύγχρονης τεχνολογίας δεν θα γίνονταν χωρίς το διαστημικό πρόγραμμα.

Ξέρεις πόσα εκατομμύρια εφαρμογές στην καθημερινότητα μας έδωσε το διαστημικό πρόγραμμα; Δεν αναφέρομαι καν στον αξονικό και μαγνητικό τομογράφο, ας φέρω το παράδειγμα του βέλκρο, της αυτοκόλλητης ταινίας. Από το διαστημικό πρόγραμμα προέρχεται. Αναζητούσαν κάτι με το οποίο ο αστροναύτης θα μπορούσε να κολλήσει το σημειωματάριο ή το ποτήρι του -αφού μέσα στο σκάφος τα αντικείμενα «πετάνε»- και βρήκαν αυτό που σήμερα είναι μέχρι και στα αθλητικά παπούτσια...»

«Παραμένω σταθερός στα Φυσικά»

-Υπάρχουν «Μετά τα Φυσικά»;

Δεν υπάρχουν «μεταφυσικά» με την έννοια που τους δίνουμε σήμερα, ο Αριστοτέλης έγραψε το 14τομο έργο του γιατί έπρεπε να περιγράψει πράγματα τα οποία δεν μπορούσαν να ενταχθούν σε όλες τις άλλες κατηγορίες.

Ποιά είναι τα «Μετά τα Φυσικά»; Τα πιστεύω και οι δοξασίες. Σύμφωνα με τους Αριστοτελικούς μελετητές η επιστήμη (τα Φυσικά) είναι η αναζήτηση της αλήθειας και η φιλοσοφία (το Μετά τα Φυσικά) η αναζήτηση του νοήματος.

Προσωπικά παραμένω σταθερός στα φυσικά. Γιατί στα φυσικά μπορώ όχι απλώς να περιγράψω, αλλά μπορώ να αποδείξω. Εφόσον το αποδεικνύω, δεν επιδέχεται αμφισβήτησης. Ξέρετε, φιλοσοφικά είμαι επικούρειος, υιοθετώ τις αντιλήψεις του Επίκουρου που δίδασκε ότι μόνο με την παρατήρηση της φύσης και την επιστημονική γνώση θα μπορέσουν οι άνθρωποι να γλιτώσουν από την δεισιδαιμονία και τους παράλογους μεταφυσικούς φόβους.

Για παράδειγμα, εν τιμή το λέω και όποιος το πιστέψει, δεν φοβάμαι τον θάνατο. Γιατί όπως έλεγε ο Επίκουρος όταν είσαι ζωντανός δεν σε ενδιαφέρει ο θάνατος, είσαι ζωντανός. Όταν πεθάνεις, πάλι δεν σ′ ενδιαφέρει ο θάνατος γιατί δεν θα υπάρχεις. Είναι η φιλοσοφία που ασπάζομαι. Αλλά είναι κάτι εντελώς προσωπικό, που δεν μπορείς να εξηγήσεις στον άλλον.