«Για πόσο θα ασχολείσαι με τους χιμπαντζήδες; Μέχρι να πεθάνω». Σε αυτή τη σύντομη ερωταπάντηση συνοψίζεται όλο το έργο ζωής της ανθρωπολόγου Τζέιν Γκούντολ, που θεωρείται ως μια από τους σημαντικότερους επιστήμονες του 20ού αιώνα και που είχα την τιμή να συνομιλήσω μαζί της για τη HuffPost Greece. Πρωτευοντολόγος, ακτιβίστρια και Πρέσβειρα Ειρήνης του ΟΗΕ, ακούραστη στα 83 της χρόνια, συνεχίζει να γυρίζει τον κόσμο (ταξιδεύει περίπου 300 μέρες το χρόνο), μιλώντας για τη δουλειά της και τα περιβαλλοντολογικά της ενδιαφέροντα. Ξεκίνησε τη μελέτη της πάνω στους χιμπαντζήδες το 1960 στην Αφρική, σε ηλικία 26 ετών, ανατρέποντας τα όσα πίστευε ο κόσμος ως τότε, αποδεικνύοντας πως τα ζώα έχουν συναισθήματα και «προσωπικότητες» ή πως οι χιμπαντζήδες για παράδειγμα, έφτιαχναν και χρησιμοποιούσαν εργαλεία. Τον Οκτώβριο μάλιστα κυκλοφόρησε από το National Geographic το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Jane», με σκηνές από τις πρώτες ημέρες της ζωής της στην Αφρική έως και σήμερα, σε μουσική Philip Glass.
Το 1991, η Δρ. Γκούντολ, μαζί με μια ομάδα 12 μαθητών στην Τανζανία, ιδρύουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Roots & Shoots», που σκοπό έχει να ενθαρρύνει παιδιά και νέους να βρουν πρακτικές λύσεις σε προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνία (πλέον εφαρμόζεται σε πάνω από 140 χώρες), ενώ πριν λίγο καιρό το πρόγραμμα «ήρθε» και στην Ελλάδα (rootsandshoots.gr) με Πρόεδρο και συν-ιδρύτρια τη «δικιά μας» Άννα Κατωγυρίτη που με τη σειρά της μας εξήγησε τους στόχους και την αποστολή του «Roots and Shoots Greece» και μας εκμυστηρεύτηκε ότι η Δρ. Γκούντολ θα επισκεφθεί την Ελλάδα την επόμενη χρονιά.
Δρ. Γκούντολ, είστε αναμφισβήτητα μία από τις σπουδαιότερες επιστήμονες του αιώνα μας. Πολλοί σας θαυμάζουν και εμπνέονται από εσάς, σας βλέπουν σαν πρότυπο. Πώς βλέπετε τον εαυτό σας;
Ως έναν επιπλέον άνθρωπο. Έναν άνθρωπο που έχει δεχθεί δύο δώρα: υγεία και ικανότητα να επικοινωνεί μέσα από τη γραφή και τις διαλέξεις. Νιώθω υποχρεωμένη να χρησιμοποιήσω αυτά τα δώρα. Πλέον είναι σα να έχω δύο πλευρές. Τη μία, του ανθρώπου που κάθεται στο δωμάτιο της στη Μεγάλη Βρετανία στη διάρκεια ενός σύντομου διαλείμματος μεταξύ ταξιδιών. Ένα κανονικό άτομο. Και την άλλη, ενός ατόμου που είναι ίνδαλμα περιβαλλοντολογικής διάσωσης, διαμορφωμένο κυρίως από το National Geographic, την τηλεόραση και τα ΜΜΕ. Χρειάζεται συνεχώς να προσπαθώ να συμβαδίσω με αυτή την «άλλη» Jane!
Επισκεφθήκατε την Ελλάδα πριν ένα χρόνο. Ποια εντύπωση σας άφησε;
Ήταν η δεύτερή μου επίσκεψη στην Ελλάδα, και οι δύο ήταν πολύ σύντομες και ποτέ δε βγήκα εκτός Αθήνας. Από το ξενοδοχείο μου έβλεπα το Σύνταγμα και είχα μια μαγευτική θέα της Ακρόπολης. Όμορφα χρώματα, η δύση του ήλιου. Βρήκα τους ανθρώπους ζεστούς και φιλικούς και οι νεαροί άνθρωποι που συνάντησα ήταν πολύ ενθουσιασμένοι που ήμουν εκεί. Έμαθα πολλά για τις οικονομικές δυσκολίες που έφεραν πολύ κόσμο σε βαθιά απόγνωση Στεναχωρήθηκα πολύ που τόσοι πολλοί άνθρωποι μετανάστευσαν επειδή δε μπορούσαν να βρουν δουλειά ή να τα βγάλουν πέρα στην ίδια τους τη χώρα. Κι όμως γνώρισα τόσους ανθρώπους που προσφέρονταν να βοηθήσουν τους συνανθρώπους τους και τα ζώα, παρότι είχαν να αντιμετωπίσουν τα δικά τους προβλήματα.
Υπάρχει κάποια στιγμή στην καριέρα σας που θα θέλατε να ξαναζήσετε; Ή κάποια που θα θέλατε να ξεχάσετε;
Το 1960, όταν μια ομάδα χιμπαντζήδων που βρισκόταν στο Εθνικό Πάρκο Γκόμπε (Gombe) μου επέτρεψε να κάτσω κοντά τους. Αφού με κοίταξαν συνέχισαν να χτενίζονται, να τρώνε και να παίζουν. Για πολλούς μήνες πριν από εκείνη τη στιγμή εξαφανίζονταν στο δάσος κάθε φορά που με έβλεπαν.
Θα ήθελα να ξεχάσω τη στιγμή το 1974, όταν ένας μαθητής μου ήρθε τρέχοντας στο σπίτι μου στο Γκόμπε στη μέση της νύχτας και μου είπε ότι 4 μαθητές μου είχαν βίαια απαχθεί από μια ομάδα επαναστατών. Τους είχαν βάλει σε μια βάρκα και τους οδήγησαν στη λίμνη Ταγκανίκα (αργότερα μάθαμε ότι επρόκειτο για μια ομάδα επαναστατών από τη Δημοκρατία του Κογκό, απέναντι απο τη λίμνη από το Gombe). Εν τέλει επέστρεψαν σώοι και αβλαβείς, μετά την καταβολή λύτρων.
Κατά τη διάρκεια της επίσκεψής σας στην Ελλάδα είχατε την ευκαιρία να συναντηθείτε με ομάδες εθελοντών που ασχολούνται με το προσφυγικό. Πώς μπορεί το «Root & Shoots Greece» να συνεργαστεί με ελληνικά ιδρύματα ώστε να βελτιώσουν την εικόνα που αφορά την προσφυγική κρίση;
Ήμουν πολύ χαρούμενη που συναντήθηκα με μερικούς από τους αφοσιωμένους ανθρώπους που εργάζονται για να βοηθήσουν τους πρόσφυγες με διάφορους τρόπους. Το Ινστιτούτο Τζέιν Γκούντολ (“the Jane Goοdall Insitute”) έχει εγκαθιδρύσει ομάδες Roots & Shoots σε διάφορους καταυλισμούς προσφύγων στην Τανζανία. Έχουμε στοιχεία που δείχνουν πως το Roots & Shoots πραγματικά κάνει τη διαφορά στις ζωές πολλών παιδιών.
Ελπίζουμε ότι το ελληνικό παράρτημα θα μπορέσει να συνεργαστεί με οργανισμούς που θα θελήσουν να κάνουν γνωστό ένα τέτοιο πρόγραμμα στους νέους που βοηθούν. Τα μέλη του Roots & Shoots Greece θα ήταν πολύ χαρούμενα να εκπαιδεύσουν το προσωπικό και τους εθελοντές τους και να προτείνουν πρότζεκτ που θα εμπνεύσουν τους νέους ανθρώπους που αναγκάστηκαν να αφήσουν τα σπίτια τους και τη χώρα στην οποία ζούσαν. Με το μήνυμα «Κάθε άτομο μετράει και μπορεί να κάνει τη διαφορά», η διεθνής κοινότητα του Roots & Shoots, δημιουργεί ένα πιο θετικό περιβάλλον όπου τα παιδιά θα νιώθουν ότι έχουν κάποιον έλεγχο στη ζωή τους, αντί να νιώθουν αβοήθητα και αδύναμα.
Ποια σημαντική συμβουλή θα δίνατε στους νέους ανθρώπους στην Ελλάδα;
Πως ουσιώδη πρότζεκτ μπορούν να πραγματοποιηθούν με ελάχιστο ή μηδαμινό κόστος. Πρότζεκτ όπως το καθάρισμα μίας παραλίας, η συγκέντρωση κινητών τηλεφώνων για ανακύκλωση, ο εθελοντισμός σε κέντρα διάσωσης ζώων, η καλλιέργεια βιολογικών λαχανικών, η παιδεία πάνω σε θέματα άγριας πανίδας- και τόσες άλλες πρωτοβουλίες- βοηθούν τους νέους να νιώσουν μέρος της λύσης στα παγκόσμια προβλήματα. Βρισκόμαστε πλέον σε πάνω από 100 χώρες και χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook , παρέχεται μια αίσθηση αλληλεγγύης.
Μαζί μπορούμε να αλλάξουμε τον κόσμο και να τον κάνουμε ένα καλύτερο μέρος για τους ανθρώπους, τα ζώα και το περιβάλλον. Πολλές εταιρείες είναι διατεθειμένες να κάνουν μικρές (κάποιες φορές μεγάλες) δωρεές για να χρηματοδοτήσουν πρότζεκτ που είναι καλά προετοιμασμένα και έχουν την προοπτική να είναι χρήσιμα. Τώρα, περισσότερο από ποτέ, η Ελλάδα και ο κόσμος χρειάζονται νέους που είναι ικανοί να λύνουν προβλήματα με την ενέργεια, τη δέσμευση και την αφοσίωσή τους. Η ομάδα των εθελοντών του Roots & Shoots στην Ελλάδα είναι εκπληκτική και έτοιμη να βοηθήσει οποιονδήποτε ενδιαφέρεται να ξεκινήσει ένα γκρουπ ή/και ένα πρότζεκτ...
Κάποιο μήνυμα για τους αναγνώστες της HuffPost Greece;
Μερικές φορές οι άνθρωποι νιώθουν αβοήθητοι και απεγνωσμένοι όταν σκέφτονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σημερινός κόσμος. Τέτοια συναισθήματα οδηγούν στη μη-δράση, στην απάθεια. Το πιο σημαντικό μήνυμα που έχω να δώσω είναι ότι ο καθένας από μας είναι εδώ για ένα σκοπό και κάθε μέρα επηρεάζουμε τον πλανήτη. Το είδος της επιρροής θα διαφοροποιείται ανάλογα τις συνθήκες, όλοι όμως μπορούμε να πάρουμε μικρές ηθικές αποφάσεις για το πώς να κατευθύνουμε τη ζωή μας. Συλλογικά, όταν εκατομμύρια άνθρωποι αρχίσουν να σκέφτονται τις συνέπειες των αποφάσεών τους για τις επόμενες γενιές και να παίρνουν αποφάσεις με γνώμονα την ηθική, τότε θα μπορούμε να κινήσουμε τον κόσμο και τον πλανήτη μας προς τη σωστή κατεύθυνση.
Ποιο μότο χρησιμοποιείτε στη ζωή σας;
Τη φράση που χρησιμοποιούσε η γιαγιά μου από τη Βίβλο: «ὡς αἱ ἡμέραι σου ἡ ἰσχύς σου». Ήταν η αγαπημένη της.
Άννα, γνώρισες την Δρ. Γκούντολ μέσα από τον εθελοντισμό κι από κει συνεργαστήκατε, κέρδισες την εμπιστοσύνη της και είσαι πλέον η πρόεδρος στο Roots & Shoots Greece. Τι χαρακτηριστικά έχει το πρόγραμμα;
Το πρόγραμμα είναι δωρεάν και δεν υπάρχουν προαπαιτούμενα. Οποιοσδήποτε έχει μία ιδέα μπορεί να ξεκινήσει ένα πρότζεκτ σχετικά με το περιβάλλον, τα ζώα και τις ανθρώπινες κοινότητες, αφού και τα τρία αυτά αλληλεπιδρούν το ένα στο άλλο. Χωρίς ένα υγιές περιβάλλον, τα ζώα και οι άνθρωποι δε μπορούν να προοδεύσουν. Χωρίς τα ζώα, τα οικοσυστήματα δεν είναι ισορροπημένα. Όταν οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν μια ποικιλία προβλημάτων (οικονομικά, υγείας, κοινωνικά προβλήματα) δε μπορούν να επικεντρωθούν στο να λύσουν τα σοβαρά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας (π.χ. κλιματική αλλαγή).
Η εγγραφή μπορεί να γίνει μέσω της ιστοσελίδας μας (http://rootsandshoots.gr/) και εκεί υπάρχει και η βάση δεδομένων με όλες τις εργασίες που γίνονται διεθνώς! Οπότε, αν κάποιος δεν γνωρίζει ακριβώς τι θα ήθελε να κάνει μπορεί να δει τι δράσεις πραγματοποιούνται σε άλλες χώρες. Οι ομάδες μπορούν να απαρτίζονται από φίλους και φίλες, αδέρφια, συμμαθητές, γονείς με τα παιδιά τους, συμφοιτητές κ.ο.κ. Εμείς προσκαλούμε οποιονδήποτε έχει μία ιδέα για το πως μπορεί η γειτονιά του να γίνει καλύτερη, να την κάνει πραγματικότητα.
Ποια είναι τα μέχρι τώρα αποτελέσματα;
Αυτό που έχουμε παρατηρήσει διεθνώς είναι πως ομάδες φίλων ή συμμαθητών έρχονται μαζί, είτε μέσα στο σχολείο είτε εκτός και πραγματικά καταφέρνουν να πραγματοποιήσουν εκπληκτικές δράσεις. Τα μέλη της ομάδας νιώθουν πως είναι μέρος μίας διεθνούς οικογένειας- αυτής του Ινστιτούτου Τζέιν Γκούντολ. Σε χώρες όπως την Αμερική και την Κίνα, μέλη από ομάδες Roots & Shoots έχουν προχωρήσει έπειτα από τη συμμετοχή τους στο πρόγραμμα στην ίδρυση μη κερδοσκοπικών οργανισμών. Το Roots & Shoots δεν είναι απλά ένα «εκπαιδευτικό πρόγραμμα». Θεωρώ πως είναι ένας τρόπος ζωής.
Τι έχεις να πεις στους αναγνώστες;
Θα ήθελα να τους προσκαλέσω να ακολουθήσουν τις δράσεις μέσω Facebook και Twitter/Ιnstagram. Είμαστε εδώ για να βοηθήσουμε οποιονδήποτε (μικρούς και μεγάλους) έχει ερωτήσεις ως προς το πρόγραμμα ή για το πως να αρχίσει μία δράση που έχει σκεφτεί. Όπως λέει και η ίδια η δρ. Γκούντολ: ο κάθε ένας από εμάς μπορεί να κάνει τη διαφορά και είναι πάνω στον κάθε ένα μας να επιλέξει τι είδους διαφορά θα κάνει στην κοινωνία του.