Η 27η Ιανουαρίου έχει καθιερωθεί από το 2005 με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, ως Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος. Σήμερα είναι η 74η επέτειος της απελευθέρωσης του στρατοπέδου συγκέντρωσης Άουσβιτς από τον σοβιετικό στρατό, το 1945.
Σκιές αντιπαράθεσεις
Στη Γερμανία η διατήρηση της ιστορικής μνήμης θεωρείται καθήκον της πολιτείας. Αλλά και το ενδιαφέρον του κόσμου για τα ιστορικά γεγονότα παραμένει αμείωτο. Κάθε χρόνο οι εγκαταστάσεις των παλαιών στρατοπέδων συγκέντρωσης, καθώς και άλλοι χώροι μνήμης, καταγράφουν ρεκόρ επισκεπτών, σύμφωνα με ρεπορτάζ της Deutche Welle. Ωστόσο, εκπρόσωποι εβραϊκών οργανώσεων κάνουν λόγο για ”νέο αντισημιτισμό”. Ο Μερόν Μέντελ, διευθυντής του Κέντρου Άννα Φρανκ στη Φρανκφούρτη, υποστηρίζει ότι ”εξασθενεί η προσπάθεια για την καταπολέμηση του αντισημιτισμού”. Ο ισχυρισμός αυτός φαίνεται να επιβεβαιώνεται σε πρόσφατη έκθεση του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA), η οποία καταγράφει περισσότερα κρούσματα εχθρικής συμπεριφοράς απέναντι σε Εβραίους στη Γερμανία το 2018.
Ανησυχία για την AfD
Αυτό που προκαλεί ιδιαίτερο προβληματισμό είναι οι δηλώσεις στελεχών του ακροδεξιού κόμματος ”Εναλλακτική για τη Γερμανία” (AfD). Τον περασμένο Ιούνιο ο συμπρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας του κόμματος, Αλεξάντερ Γκάουλαντ, ισχυριζόταν ότι ”ο Χίτλερ και οι ναζί δεν είναι παρά μία κουτσουλιά σε μία επιτυχημένη γερμανική ιστορία, που αριθμεί περισσότερα από 1.000 χρόνια”. Όσο για τον επικεφαλής της AfD στη Θουριγγία, Μπιορν Χέκε, υποστηρίζει ότι ”απαιτείται στροφή 180 μοιρών στον τρόπο με τον οποίο προσλαμβάνουμε την ιστορία”. Από την πλευρά του, ο ιστορικός Βόλφγκανγκ Μπεντς δεν θεωρεί ότι ο αντισημιτισμός έχει γίνει και πάλι ”του συρμού”, καθώς, όπως επισημαίνει, οι ισχυρισμοί των Γκάουλαντ και Χέκε είχαν προκαλέσει αισθητή αγανάκτηση στη γερμανική κοινή γνώμη. Αλλά ποιός είναι, σε τελική ανάλυση, ο ”ενδεδειγμένος” τρόπος για να θυμόμαστε την ιστορία;
Μέχρι τη δεκαετία του ’60 οι φρικαλεότητες του πολέμου καλύπτονταν από πέπλο σιωπής. Κανείς δεν ήθελε να αναλογιστεί τα εγκλήματα, τις ενοχές, τις παραλείψεις του παρελθόντος. Αλλά η γενιά του ’68, η γενιά της αμφισβήτησης, άρχισε να θέτει ερωτήματα για τις φρικαλεότητες του πολέμου. Σχεδόν δέκα χρόνια αργότερα προβλήθηκε στην τότε Δυτική Γερμανία η δραματική αμερικανική σειρά ”Το Ολοκαύτωμα”. Περισσότεροι από 20 εκατομμύρια τηλεθεατές είχαν καθηλωθεί στις οθόνες τους, η τηλεθέαση πλησίαζε το 40%. Ήταν η πρώτη φορά που η τηλεοπτική αφήγηση δεν εστίαζε στους θύτες, αλλά στα θύματα των στρατοπέδων συγκέντρωσης. ”Ήταν μία τηλεοπτική σειρά που δημιούργησε εκείνη την εποχή, για πρώτη φορά, ένα είδος συγκροτημένης συλλογικής μνήμης για το Ολοκαύτωμα στη Γερμανία”, υποστηρίζει ο Βέρνερ Γιούνγκ, διευθυντής του Κέντρου Τεκμηρίωσης του Εθνικοσοσιαλισμού στην Κολωνία. Λίγο αργότερα η γερμανική Ομοσπονδιακή Βουλή αποφάσιζε, με ισχνή πλειοψηφία, ότι τα εγκλήματα των ναζί δεν υπόκεινται σε παραγραφή. Αλλά υπήρχαν και έντονες αντιδράσεις. Ο διευθυντής του τηλεοπτικού σταθμού WDR, Γκύντερ Ρόρμπαχ, δεχόταν απειλές για τη ζωή του. Άγνωστοι κατέστρεψαν πομπούς του σταθμού σε ένδειξη διαμαρτυρίας. Κάποιοι ισχυρίζονταν ότι η προβολή της σειράς ”υποκινεί μίση” στη γερμανική κοινωνία, ενώ άλλοι διαμαρτυρόμενοι, αριστερής πολιτικής κατεύθυνσης, επέκριναν το τηλεοπτικό προϊόν με διαφορετικά κριτήρια, θεωρώντας ότι απλώς παραπέμπει σε χολυγουντιανό μελόδραμα. Τη δική του άποψη για την αξία της ιστορικής μνήμης κατέθεσε ο συγγραφέας Μάρτιν Βάλσερ το 1998, προκαλώντας και εκείνος θύελλα αντιδράσεων. Κατά την άποψή του, εκδηλώνεται μία ”εργαλειοποίηση του Άουσβιτς”, ενώ η συνεχής υπενθύμιση της ηθικής ευθύνης του Ολοκαυτώματος θα έχει αντίθετο αποτέλεσμα από το επιδιωκόμενο.
Τί γίνεται όταν εκλείψουν οι αυτόπτες μάρτυρες;
Το ζήτημα είναι πώς μπορεί να συναντηθεί η ιστορική μνήμη των ίδιων των Εβραίων και όλων των άλλων. Στην τελευταία Χανουκά, παραδοσιακή εορτή των Εβραίων, παρεμφερή με την ορθόδοξη Γιορτή των Φώτων, ο πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας Φρανκ Βάλτερ Σταϊνμάγερ προσήλθε στους εορτασμούς που έγιναν στο Βερολίνο και εξέφρασε την ανησυχία του για το ενδεχόμενο ”να χαθεί η ιστορική μνήμη”. Δεν έλειψαν βεβαίως και οι αισιόδοξες φωνές: ”Εδώ ζούμε, εδώ θα μείνουμε”, επισημαίνει η πρώην πρόεδρος του Κεντρικού Εβραϊκού Συμβουλίου της Γερμανίας, Σαρλότ Κνόμπλοχ. ”Η ιστορική μνήμη είναι ανεξάρτητη από τους αυτόπτες μάρτυρες, επομένως όταν εκλείψουν εκείνοι δεν εκλείπει και η επίγνωση των ιστορικών δεδομένων”, εκτιμά ο ιστορικός Βέρνερ Μπεντς. Την κεντρική ομιλία για την ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος καλείται να εκφωνήσει στο γερμανικό κοινοβούλιο ο Ισραηλινός ιστορικός Σαούλ Φρίντλεντερ. ”Κάποτε θα διαβάζουμε βιβλία για το Τρίτο Ράιχ ή το Ολοκαύτωμα κατά τον ίδιον τρόπο που διαβάζουμε σήμερα τα Απομνημονεύματα περί Γαλατικού Πολέμου του Ιουλίου Καίσαρα”, είχε αποφανθεί παλαιότερα ο 86χρονος ιστορικός.
Σημεία Ομιλίας του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Παυλόπουλου
Τιμούμε σήμερα εδώ, στην Θεσσαλονίκη, την Ημέρα Μνήμης των Ελλήνων Εβραίων Μαρτύρων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος, η οποία θεσμοθετήθηκε και ορίσθηκε ως η 27η Ιανουαρίου εκάστου έτους, με ομόφωνη απόφαση της Βουλής των Ελλήνων, το 2004, κατά τις διατάξεις του ν. 3218/2004 και του εκτελεστικού του π.δ. 31/2005.
I. Με αισθήματα βαθιάς και ιερής συγκίνησης τιμούμε αυτή την Επέτειο Μνήμης στην Θεσσαλονίκη, η οποία δικαιούται αυτή την, εξίσου ιερή, τιμή περισσότερο από κάθε άλλη Πόλη μας.
II. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να μην παραβλέπουμε ούτε να υποτιμούμε τα αίτια, που προκάλεσαν την πανανθρώπινη τραγωδία του Ολοκαυτώματος. Για τούτο επιτρέψατέ μου ν’ αναφερθώ, φυσικά ενδεικτικώς, στις σκέψεις ορισμένων μεγάλων διανοητών του σχετικά πρόσφατου παρελθόντος αλλά και του παρόντος.
Η Ευρώπη, που υπήρξε η μήτρα της μεγάλης πολιτισμικής παράδοσης του Ανθρωπισμού, έχει όλα τα εχέγγυα, εφόσον τα συνοδεύει και η αναγκαία φρόνηση, να γίνει πλανητικού βεληνεκούς δύναμη υπεράσπισης της Ειρήνης, της Αλληλεγγύης, της Δημοκρατίας και της Δικαιοσύνης, μ΄ έμφαση στον πυλώνα της Κοινωνικής Δικαιοσύνης. Προς αυτή την κατεύθυνση -και συγκεκριμένα προς την κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ενοποίησης, συνακόλουθα δε της ολοκλήρωσης του Ευρωπαϊκού Οικοδομήματος- οφείλουμε να εργασθούμε όλοι μας, τιμώντας εμπράκτως την Ιερή Μνήμη όλων των Εβραίων, Ελλήνων και μη, θυμάτων του Ολοκαυτώματος.
Αιωνία η Μνήμη τους.
Ανακοίνωση ΥΠΕΞ
«Η Ελλάδα ενώνει τη φωνή της με τη συνείδηση της ανθρωπότητας και τις δυνάμεις της με τα υπόλοιπα 31 μέλη της Διεθνούς Συμμαχίας Μνήμης του Ολοκαυτώματος που έχουν αναλάβει, με τη Διακήρυξη της Στοκχόλμης, την ευθύνη διατήρησης στη συλλογική μνήμη των συνανθρώπων μας που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα. Παράλληλα, επαναλαμβάνει την πάνδημη καταδίκη κάθε πράξης που αρνείται την ιστορική αλήθεια αλλά και που βεβηλώνει τη μνήμη των εκατομμυρίων θυμάτων της Shoah. Τιμούμε και δεσμευόμαστε, στη μνήμη όσων χάθηκαν και στο όνομα όσων επιβίωσαν, ότι δεν θα ξεχάσουμε ποτέ», τονίζεται σε σε ανακοίνωση του υπουργείου Εξωτερικών, με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος
Η Διεθνής Κοινότητα έχει επιλέξει την ημέρα της απελευθέρωσης, πριν από 74 χρόνια, του Άουσβιτς-Μπιρκενάου από τις συμμαχικές δυνάμεις ως συμβολική ημέρα για να τιμά τη μνήμη των εκατομμυρίων Εβραίων που εξολοθρεύθηκαν με πρωτοφανείς συστηματικές, γραφειοκρατικά οργανωμένες μεθόδους στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου και αλλού, επισημαίνει το ΥΠΕΞ και τονίζει:
«Η Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος είναι ημέρα ευθύνης, μία παγκόσμια επέτειος που επαναφέρει στη μνήμη την πιο σκοτεινή σελίδα της ευρωπαϊκής ιστορίας, η οποία αποτελεί έκτοτε βασικό στοιχείο της συλλογικής, ευρωπαϊκής μας ταυτότητας.
Οι ισραηλιτικές κοινότητες της Ελλάδος υπέφεραν ανεπανόρθωτα από τις ναζιστικές θηριωδίες που οδήγησαν σε ολοκληρωτικό σχεδόν αφανισμό τους. Η ελληνική Πολιτεία αποτίει σήμερα ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη των εκατομμυρίων συμπατριωτών μας και ξένων Εβραίων που έπεσαν θύματα του ειδεχθέστερου εγκλήματος της σύγχρονης Ιστορίας. Μαζί τους τιμούμε τους επιζήσαντες της Shoah, αναγνωρίζοντας τις ανεξίτηλες πληγές που χαράχθηκαν στα σώματα και τις ψυχές τους, αλλά και το θάρρος και την ανιδιοτελή θυσία όσων προσέτρεξαν να προστατεύσουν όσους καταδιώχθηκαν δίχως έλεος».
Ανακοίνωση ΝΔ
«Η θηριωδία του Ολοκαυτώματος υπήρξε η πιο μαύρη σελίδα στη σύγχρονη παγκόσμια ιστορία. Έξι εκατομμύρια Εβραίοι δολοφονήθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζιστών. Η πατρίδα μας πλήρωσε βαρύτατο τίμημα αφού από τους περίπου 80 χιλιάδες Έλληνες Εβραίους, μόνον 10 χιλιάδες κατόρθωσαν να επιβιώσουν. Η εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης αφανίστηκε σχεδόν στο σύνολό της.
73 χρόνια μετά τη λήξη του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, ο αντισημιτισμός αντί να έχει εξαλειφθεί βρίσκει, δυστυχώς, νέους θιασώτες. Κάποιοι εξ αυτών βεβήλωσαν πριν λίγες μέρες το μνημείο για το εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης στο Α.Π.Θ.
Η Νέα Δημοκρατία δεν θα διστάσει να συγκρουστεί μετωπικά με οποιονδήποτε επιχειρεί να αναβιώσει τις ιδέες του ολοκληρωτισμού στη χώρα μας. Και θα υπερασπιστεί τη φιλελεύθερη και δημοκρατική παράδοση της Ελλάδας, καθώς και τους θεσμούς που τη θωρακίζουν από τις δυνάμεις που την απειλούν».
(Με πληροφορίες από την Deutche Welle, το ΑΠΕ-ΜΠΕ)