Την περασμένη Κυριακή, Κυριακή των Βαΐων (το Πάσχα των δυτικών) έλαβα ευχετήριο μήνυμα από αμερικανίδα συνάδελφο, η οποία είναι και Προτεστάντης πάστορας: «Είθε να ζούμε με ελπίδα». Απόρησα προς στιγμήν πώς να διαχειρισθώ με τακτ αυτή την αναχρονία (όπως θα την αποκαλούσαν ορισμένοι κριτικοί της λογοτεχνίας). Μετά από λίγο δισταγμό έστειλα την εξής ηλεκτρονική απάντηση: «Χριστός ανέστη! Ενώ στην Ανατολή ετοιμαζόμαστε να εορτάσουμε την Εβδομάδα των Παθών, γνωρίζουμε ότι ο Χριστός είναι παντοτινά αναστημένος».
Ακαριαίως εκσφενδοντίστηκε το μήνυμά μου μέσα από τους ψηφιακούς αιθέρες. Σε λίγο ήλθε η ανταπάντηση: «Πολύ σωστά! Δες τι λέει ο Παύλος στην Προς Ρωμαίους Επιστολή 6:9». Ανέτρεξα στο χωρίο: «Χριστὸς ἐγερθεὶς ἐκ νεκρῶν οὐκέτι ἀποθνήσκει, θάνατος αὐτοῦ οὐκέτι κυριεύει» (‘Ο Χριστός αναστηθείς εκ νεκρών δεν πεθαίνει πλέον˙ ο θάνατος δεν έχει πλέον εξουσίαν επ’ αυτού και δεν μπορεί να τον κυριεύσει’). Λίγο σαν τον τον αφελή κύριο Γιορδάνη (Monsieur Jourdain) στην κωμωδία-μπαλέτο του Μολιέρου, ο οποίος εξεπλάγη όταν συνειδητοποίησε ότι επί σαράντα και πλέον χρόνια μιλούσε σε πεζό λόγο, χάρηκα όταν επιβεβαιώθηκε αυτό που διαισθανόμουν.
Ο Απόστολος Παύλος εκήρυττε τον Χριστόν «ἐσταυρωμένον, ᾿Ιουδαίοις μὲν σκάνδαλον, ῞Ελλησι δὲ μωρίαν” (Α´ Κορινθ. 1: 23). Η σταύρωση και η συνεπακόλουθη ανάσταση ήταν (και είναι όντως) “σκάνδαλον” με την έννοια του “προσκόμματος ή εμποδίου”.
Κατά κυριολεξίαν “σκάνδαλον” είναι μια παγίδα (για παράδειγμα, για πουλιά και άλλα ζώα) η οποία ακινητοποιεί το θήραμα, γραπώνοντάς το από το πόδι. (Εξού και “σκανδάλη”: ήταν ο μοχλός της παγίδας). Η κατά κυριολεξίαν ανάσταση του Χριστού—μετά την εις Άδου κάθοδον― μπορούσε να λογισθεί, επομένως, ως μεταφορική παγίδα η οποία προσέκρουε (και προσκρούει) στη λογική και την προσβάλλει.
Από την πρώτη στιγμή η χριστιανική διανόηση διαισθάνθηκε ότι υπήρχε ένα παράλληλο με τον Χριστόν: ήταν ο αθηναίος Σωκράτης. Η ιστορία της ρητής σύγκρισης των δύο ιστορικών αυτών μορφών εκτείνεται από την εποχή του φιλοσόφου και απολογητή Αγίου Ιουστίνου Μάρτυρος (πέθανε περί το 160) έως τις ημέρες μας. (Το άρθρο του αείμνηστου κριτικού της λογοτεχνίας George Steiner, The Scandal of Revelation, το 1993 αποτελεί μία από τις οξυδερκέστερες συγκρίσεις του Σωκράτη με τον Ιησού Χριστό).
Στον διάλογο «Φαίδων» ο Πλάτων δραματοποιεί τις τελευταίες ώρες και την θανάτωση της «αλογόμυγας της Αθήνας». Αν διαβάσουμε ιδίως τον διάλογο αυτόν και τον μονόλογο της «Απολογίας του Σωκράτους» του Πλάτωνος, καταλαβαίνουμε ότι ο Ιουστίνος δεν είχε άδικο διακρίνοντας ορισμένα παράλληλα μεταξύ Χριστού και Σωκράτους. Ενάμισυ περίπου αιώνα μετά τη Σταύρωση, ακολούθησε συνειδητά την πλατωνική «Απολογία». Απευθυνόμενος στον αυτοκράτορα Αντωνίνο Πίο και τους δύο θετούς γιους του, συνέγραψε την επιλεγομένη Α´ Απολογία του υπέρ των Χριστιανών. Εκεί παρετήρησε ότι ο Σωκράτης ήταν, τουλάχιστον εν μέρει, Χριστιανός χωρίς να το γνωρίζει—ήταν προ Χριστού Χριστιανός.
Η εναλλακτική θανατική ποινή στην κλασική Αθήνα ήταν η σταύρωση (κάτι που ίσως γνώριζε ο Ιουστίνος). Αντί της σταύρωσης ο Σωκράτης είχε την πολυτέλεια να πιεί το κώνειο, το οποίο ήταν πανάκριβο. Τα τελευταία του λόγια ήσαν:
“ὦ Κρίτων… τῷ Ἀσκληπιῷ ὀφείλομεν ἀλεκτρυόνα: ἀλλὰ ἀπόδοτε καὶ μὴ ἀμελήσητε” (Φαίδων 118c 5-6), δηλ. “Κρίτων, στον Ασκληπιό χρωστάμε ένα κόκορα. Να εξοφλήσετε το χρέος αυτό και μην το αμελήσετε». Διέταξε μια αιματηρή θυσία προς τον νεοφερμένο στην Αθήνα θεό της ίασης Ασκληπιό, ο οποίος ήταν αρχικά θνητός, κεραυνοβολήθηκε εκδικητικά (κατά μία εκδοχή του μύθου) από τον Δία γιατί ανέσταινε τους πεθαμένους αλλά εν συνεχεία θεοποιποιήθηκε.
Ο Σωκράτης δεν αναστήθηκε μετά τον θάνατόν του. Και ο Χριστός; Το “σκάνδαλον” και η “μωρία” του Σταυρού και της Ανάσταστης εξαλείφονται αν συνειδητοποιήσουμε τη μοναδικότητα του Χριστού όπως την διατυπώνει ο Ιουστίνος στην (θεωρουμένη από πολλούς Β´) Απολογία του: “Ενώ ο Σωκράτης δεν έπεισε κανένα να πεθάνει εν ονόματι της διδασκαλίας του, ο Χριστός, επειδή… δεν ήταν μια απλή κατασκευή του ανθρώπινου ορθολογισμού, έπεισε όχι μόνο φιλοσόφους και ειδικούς στη διαλεκτική, αλλά και εργάτες και εντελώς απλούς ανθρώπους να περιφρονήσουν την τιμή, τον φόβο και τον θάνατο” για τη διδασκαλία του (10.7). Ποιος ειδωλολάτρης, άλλωστε, θυσίασε τη ζωή του για τον Ασκληπιό;