Ο πληθωρισμός έχει εισέλθει για τα καλά στην καθημερινότητα μας. Άπειρες αναλύσεις έχουν διατυπωθεί για το αν είναι πληθωρισμός ζήτησης ή προσφοράς, αν εξαρτάται από γεωπολιτικούς και κλιματολογικούς παράγοντες ή κρύβει και φαινόμενα αισχροκέρδειας. Η δική μου συνεισφορά στη συζήτηση θα βασίζεται σε μια διαφορετική οπτική του φαινομένου, αυτή της δημιουργικής καταστροφής.
Θεωρώ ότι η ακρίβεια, στην παρούσα περίοδο, κινητοποιεί ένα μηχανισμό τεχνικής καινοτομίας στη διαδικασία παραγωγής που θα ανατρέψει την υπάρχουσα κατάσταση στην αγορά. Δεν μπορεί κάποιος να υποστηρίζει ότι οι παραγωγοί θα μπορέσουν να επιβιώσουν για καιρό πουλώντας ακριβότερα προϊόντα σε ένα παγκόσμιο κοινό του οποίου τα διαθέσιμα προς κατανάλωση εισοδήματα συρρικνώνονται, λόγω πληθωρισμού. Η λύση θα έρθει μέσω της διόρθωσης του κόστους της παραγωγής και της επιστροφής των τιμών στα επίπεδα που ο μέσος καταναλωτής μπορεί να υποστηρίξει.
Για να καταλάβουμε τον μηχανισμό που θα δημιουργηθεί ας αναφέρουμε ένα πραγματικό παράδειγμα από τη σχετικά σύγχρονη ιστορία.
Ας δούμε την περίπτωση της υφαντουργίας στην περίοδο της βιομηχανικής επανάστασης που συνέβη στην Βρετανία του 18ου αιώνα. Την περίοδο εκείνη η Μεγάλη Βρετανία είχε αρχίσει να βρίσκεται στο απόγειο της δύναμης της. Επρόκειτο για μια αποικιοκρατική δύναμη που ήλεγχε το παγκόσμιο εμπόριο. Η χώρα λάμβανε πλέον σημαντικά αυξημένες εισροές κεφαλαίων. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα από τη μία τη σημαντική βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης του μέσου Βρετανού πολίτη και από την άλλη την αύξηση του κόστους ζωής και συνεπακόλουθα του εργατικού κόστους στην παραγωγή των βρετανικών προϊόντων. Η βρετανική υφαντουργία πρωταγωνιστούσε την περίοδο εκείνη στην οικονομία της Βρετανίας και ήταν ο κλάδος που άμεσα έπρεπε να προσαρμοσθεί στον ανταγωνισμό. Η παραγωγή των βρετανικών υφασμάτων στηριζόταν σε ένα δίκτυο οικοτεχνιών. Τόσο το κλώσιμο όσο και η ύφανση εκτελούταν από τεχνίτες και τεχνίτριες (κυρίως γυναίκες) με χειροκίνητο αργαλειό και ανέμη. Η παραγωγή βασιζόταν σε δίκτυα συνεταιριστικά και κάθε εργάτρια παρήγαγε συγκεκριμένη ποσότητα υφάσματος. Τα ακριβά υφάσματα κατευθύνονταν στην Ευρώπη και τα πιο φθηνά στις νέες αποικίες και ιδιαίτερα στην Αμερικανική Ήπειρο.
Η αύξηση του κόστους ζωής και η συνεπακόλουθη αύξηση του εργατικού κόστους δημιούργησε σημαντικό μειονέκτημα για τα βρετανικά υφαντά. Στη Νότια Ευρώπη, στη Γαλλία και ακόμα και στην Ινδία και σε άλλες χώρες το φθηνό εργατικό δυναμικό εξασφάλιζε ένα διαρκές πλεονέκτημα στο διεθνές εμπόριο, για τα ανταγωνιστικά των βρετανικών προϊόντα. Η λύση για τους Βρετανούς ήρθε μέσω της βιομηχανοποίησης. Η επένδυση σε ακριβά μηχανήματα δεν συνέφερε στη Γαλλία και στις υπόλοιπες χώρες, γιατί η απόσβεση της επένδυσης δεν εξασφαλιζόταν, μιας και το φθηνό εργατικό δυναμικό πάντα θα υπερτερούσε σε απόδοση έναντι των μηχανών.
Ωστόσο, η ανάγκη των Βρετανών να μειώσουν το κόστος της παραγωγής χωρίς να μειώσουν το βιοτικό επίπεδο των πολιτών τους, ώθησε σε γενναίες επενδύσεις στη μηχανουργία και κυρίως στη δημιουργία εργοστασίων. Είναι αλήθεια ότι τα πρώτα κλωστοϋφαντουργικά μηχανήματα δεν παρέδιδαν ποιοτικά αποτελέσματα και είχαν προβλήματα αξιοπιστίας. Σταδιακά, όμως, οι τεχνικές βελτιώσεις εφαρμόζονταν και δεν άργησε να έρθει η στιγμή που η Μεγάλη Βρετανία μετατράπηκε σε παραγωγικό κολοσσό.
Να σημειωθεί ότι οι τεχνικές λύσεις και οι καινοτομίες δημιουργήθηκαν από τεχνίτες και ανθρώπους της μεσαίας τάξης που δεν δίστασαν να πειραματισθούνε με νέες τεχνικές και μεθόδους παραγωγής. Η μεσαία αυτή τάξη δηλαδή, που είχε ανεβάσει το μισθολογικό κόστος και είχε δημιουργήσει το ανταγωνιστικό μειονέκτημα για τη βρετανική υφαντουργία, ήταν και αυτή εντέλει που, με τις τεχνικές καινοτομίες της, θεμελίωσε τη βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας. Αυτό συνέβη γιατί η άνοδος του βιοτικού επιπέδου δεν αφορούσε μόνο την άνοδο της αγοραστικής δύναμης του μέσου πολίτη αλλά και την καλύτερη πρόσβαση του στην εκπαίδευση. Ο μέσος βρετανός έμαθε για τις εξελίξεις στην επιστήμη και ήρθε σε επαφή με το επιστημονικό πνεύμα της εποχής. Το πάντρεμα της θεωρητικής επιστήμης με την πρακτική της βιομηχανικής παραγωγής επιτελέστηκε από ένα σύνολο τεχνιτών που πειραματίσθηκαν με τη βελτίωση των μεθόδων παραγωγής.
Σήμερα, λοιπόν, διανύουμε μια παρόμοια ίσως συνθήκη. Υπάρχουν πολλές χώρες που εδραιώθηκαν στην παγκόσμια οικονομία λόγω ακριβώς του χαμηλού εργατικού κόστους. Η συνθήκη αυτή οδήγησε στη σταδιακή αποβιομηχάνιση των δυτικών οικονομιών και παράλληλα στην εκβιομηχάνιση κυρίως των ασιατικών, σε μια αντιστροφή της τάσης που κυριάρχησε τον 17ο και 18ο αιώνα. Πλέον, ο συνδυασμός μιας σειράς παραγόντων επιφέρει την αύξηση τους κόστους ζωής σε όλον τον κόσμο και δε διαφαίνεται να υπάρχει βιώσιμη λύση για επιστροφή στην κανονικότητα πέραν της εφαρμογής καινοτομιών στην παραγωγή.
Η λύση φαίνεται να προσφέρεται πάλι μέσω της τεχνολογίας και ακριβώς μέσω ενός συστήματος που μπορεί να βοηθήσει την ανάπτυξη της καινοτομίας. Κοινώς η τεχνολογία υπάρχει ήδη ώστε να μειώσει σημαντικά το κόστος της παραγωγής. Πλέον, υπάρχει και αναπτύσσεται περεταίρω η τεχνολογία για την ανάπτυξη αυτοματοποιημένων εργοστασίων που θα παράγουν τα πάντα άμεσα με τη χρήση τρισδιάστατων εκτυπωτών (3D printing) και αυτοματοποιημένων διαδικασιών (Robotic Process Automation – RPA), συστημάτων αποθήκευσης και διανομής που θα λειτουργούν με αυτοκινούμενα οχήματα (Autonomous logistics), σύγχρονων μεθόδων καλλιέργειας για την ανάπτυξη φυτών σε ελεγχόμενο περιβάλλον (Controlled Environment Agriculture – CEA) και μεθόδων παραγωγής ενέργειας που θα είναι σημαντικά φθηνότερες από τις υπάρχουσες.
Μεταξύ άλλων, αυτές οι τεχνολογίες και τεχνικές θα αποτελέσουν την απάντηση των σύγχρονων δυτικών οικονομιών στο αυξημένο κόστος παραγωγής. Η εναλλακτική επιλογή για τις δυτικές οικονομίες θα πρέπει να βασισθεί στη σημαντική μείωση του βιοτικού επιπέδου των πολιτών τους ώστε να ανταγωνιστούν τις ασιατικές οικονομίες σε όρους κόστους παραγωγής. Αυτή η συνθήκη όμως επιφέρει σημαντικές παρενέργειες σε μια σύγχρονη κοινωνία και έχουν μάλιστα και χαρακτήρα διαλυτικό. Ως εκ τούτου, κρίνεται ότι οι τεχνικές καινοτομίες θα αποτελέσουν την κυρίως απάντηση των δυτικών.
Όποιος τις εφαρμόσει πρώτος και πιο αποτελεσματικά θα είναι ο νικητής στη νέα κούρσα όχι της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης (που ήδη διανύουμε και προσπερνάμε) αλλά της πέμπτης που έρχεται με ταχύτητα φωτός να εδραιωθεί. Η δύση είναι σε σαφή θέση πλεονεκτήματος για να επενδύσει σε μια τέτοια εξέλιξη. Το αν θα το πράξει θα φανεί λίαν συντόμως. Οι αλλαγές θα είναι σαρωτικές.
ΥΓ: Ως παραδείγματα της σύγχρονης τάσης στις καινοτομίες παραγωγής αναφέρονται η απόφαση των Γερμανών να εισάγουν περισσότερα ρομπότ στην παραγωγή1 για να μειώσουν το εργατικό κόστος και να καλύψουν τις ελλείψεις σε εργατικό δυναμικό που αντιμετωπίζουν, ο σχεδιασμός της Tesla να εισαγάγει μια νέα μέθοδο παραγωγής αυτοκινήτων που βασίζεται στη συναρμολόγηση έτοιμων τμημάτων (unboxed process) και αναμένεται να αλλάξει για πάντα τον τρόπο παραγωγής στην αυτοκινητοβιομηχανία2, η προετοιμασία της Apple να εκκινήσει την τρισδιάσταστη εκτύπωση στην παραγωγή των προϊόντων της3, η αυξανόμενη ζήτηση προϊόντων μαναβικής που έχουν καλλιεργηθεί με τη μέθοδο της υδροπονικής (της παραγωγής οργανικών προϊόντων χωρίς τη χρήση χώματος) που αναμένεται να ξεπεράσει ως αγορά τα 58 δις δολάρια μέχρι το 20304 και η ανάπτυξη της κάθετης γεωργίας (Vertical Farming) που αναπτύσσεται μέσα σε εγκαταλελειμμένα κτήρια εντός του αστικού ιστού με τη χρήση της τεχνολογίας φωτισμού led (σε μια αγορά που αναμένεται να ανέλθει σε περίπου 21 δις δολάρια μέχρι το 2030) και δημιουργεί την προσδοκία της επανάστασης στον τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης αγροτικών προϊόντων.
1 https://www.huffingtonpost.gr/entry/h-yermania-strefetai-sta-rompot-yia-na-kalepsei-ekatommeria-kenes-theseis-eryasias_gr_653b7c74e4b0d69ae706c86d
2 https://www.reuters.com/technology/gigacasting-20-tesla-reinvents-carmaking-with-quiet-breakthrough-2023-09-14/
3 https://www.bloomberg.com/news/articles/2023-08-30/apple-watch-series-9-apple-tests-3d-printing-in-device-production?leadSource=uverify%20wall
4 https://www.globenewswire.com/news-release/2023/10/10/2757695/0/en/Hydroponics-Market-Size-Share-to-Surpass-58-3-Billion-by-2030-Vantage-Market-Research.html