«Σε πολλές περιπτώσεις οι ψευδείς ειδήσεις εμφανίζονται και στα λεγόμενα legacy media...τίθεται λοιπόν εύλογα το ερώτημα αν έχουμε περιπτώσεις παραπληροφόρησης (misinformation) ή και σκόπιμης παραπληροφόρησης - προπαγάνδας (disinformation and propaganda)» στην Ελλάδα, σημειώνει, μιλώντας στη HuffPost Greece, ο Δρ. Ευάγγελος Λάμπρου, συγγραφέας του «Ψευδείς Ειδήσεις στην Ελλάδα: Η Εικόνα της Παραπληροφόρησης και Νέα Μοντέλα Επαλήθευσης» (Εκδόσεις Μπαρμπουνάκης, 2025)- προσθέτοντας πως, σε συνδυασμό με την απώλεια της εμπιστοσύνης των πολιτών στα παραδοσιακά ΜΜΕ και το μιντιακό σύστημα, προκύπτει ένα σημαντικό αδιέξοδο.
Fake news, ψευδείς ειδήσεις, παραπληροφόρηση, προπαγάνδα, hoaxes, επιχειρήσεις επηρεασμού, alternative facts, πληροφοριακός πόλεμος κλπ: Όροι που χρησιμοποιούνται συχνά- πυκνά σήμερα για να περιγραφεί η κατάσταση που επικρατεί στη δημόσια σφαίρα της εποχής της παντοκρατορίας του Ίντερνετ και των social media, όπου η πληροφορία κυκλοφορεί ταχύτατα, είτε είναι πραγματική είτε όχι. Με την ταχύτατη εξέλιξη της τεχνολογίας (περιλαμβανομένων των αλμάτων της Τεχνητής Νοημοσύνης) να πάει το θέμα στο επόμενο επίπεδο πριν κοινωνίες και κυβερνήσεις προλάβουν να ολοκληρώσουν καν το προηγούμενο, το τοπίο της παραπληροφόρησης γίνεται όλο και πιο «ομιχλώδης»- και ως εκ τούτου κάθε προσπάθεια «χαρτογράφησής» του καθίσταται εξαιρετικά σημαντική.
Ο γράφων γνωρίζει προσωπικά τον κ. Λάμπρου από τα φοιτητικά χρόνια, στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Αυτή τη στιγμή είναι διδάσκων στο Τμήμα Ψηφιακών Μέσων και Επικοινωνίας του Ιονίου Πανεπιστημίου, με ειδίκευση στην Επικοινωνία, τη Διαδικτυακή Δημοσιογραφία, την Πολιτική Επικοινωνία και τη Διαχείριση Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης. Το ερευνητικό του έργο εστιάζει στην αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και των ψευδών ειδήσεων μέσω πληθοποριστικών στρατηγικών και τεχνητής νοημοσύνης. Είναι επίσης κάτοχος Μεταπτυχιακού Διπλώματος στη Διοίκηση Μέσων Επικοινωνίας από το Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Διδάκτορας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Η διδακτορική του διατριβή, με τίτλο «Νέα επικοινωνιακά μοντέλα επαλήθευσης των ειδήσεων με βάση τον πληθοπορισμό», διερευνά καινοτόμες προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης στη δημόσια σφαίρα.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Yβριδικός πόλεμος, fake news και κυβερνοεπιθέσεις: Οι υβριδικές απειλές του 21ου αιώνα και η Ελλάδα
Υβριδικές απειλές, υβριδικός πόλεμος: Πώς αντιμετωπίζονται, τι κάνει η Ελλάδα
Στο πλαίσιο του βιβλίου του, ο κ. Λάμπρου εξερευνά το φαινόμενο των fake news και της παραπληροφόρησης στην Ελλάδα, εντοπίζοντας τους τρόπους έκφρασής του, τις πηγές του και τα πιθανά αντίμετρα- μεταξύ των οποίων, όπως σημειώνει ο ίδιος, μπορεί να είναι και η ίδια η Τεχνητή Νοημοσύνη, η οποία στα μάτια πολλών φαντάζει μάλλον σαν απειλή- λειτουργώντας έτσι ως ένας από τους «καλούς Εξολοθρευτές» των ομώνυμων ταινιών επιστημονικής φαντασίας, που είναι πιστοί στους ανθρώπους βοηθώντας τους να αντιμετωπίσουν τους «κακούς» ομοίους τους.
HuffPost Greece: Για αρχή, πώς προέκυψε το βιβλίο; Πόσα χρόνια έχετε ασχοληθεί με το θέμα της παραπληροφόρησης και των fake news και σε τι πλαίσιο;
Δρ. Ευάγγελος Λάμπρου: Ασχολούμαι ακαδημαϊκά με θέματα επικοινωνίας σχεδόν μια δεκαετία τώρα ως διδάσκων και ερευνητής, και με το ζήτημα της παραπληροφόρησης και των fake news ενδελεχώς μια πενταετία. Το βιβλίο «Ψευδείς Ειδήσεις στην Ελλάδα: Η Εικόνα της Παραπληροφόρησης και Νέα Μοντέλα Επαλήθευσης που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Μπαρμπουνάκης» βασίζεται στην διδακτορική μου διατριβή που εκπόνησα στο Τμήμα Ψηφιακών Μέσων και Επικοινωνίας του Ιονίου Πανεπιστημίου με επιβλέποντα τον επίκουρο καθηγητή κ. Αντωνόπουλο Νίκο.
Η διατριβή αυτή προήλθε από την ανάγκη να κατανοήσουμε βαθύτερα τις ρίζες και τις επιπτώσεις της παραπληροφόρησης στην Ελλάδα, να την χαρτογραφήσουμε και να προτείνουμε πρακτικές λύσεις και μοντέλα για την αντιμετώπισή της. Η συγγραφή του βιβλίου εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ακαδημαϊκών δραστηριοτήτων μου που έχουν ως κεντρικό άξονα την ανάλυση της ψηφιακής επικοινωνίας, τον πολιτικό λόγο, τη λειτουργία της δημόσιας σφαίρας, την επαλήθευση των γεγονότων και την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
Το βιβλίο χαρτογραφεί την παραπληροφόρηση στην Ελλάδα από πού και από ποιες πηγές προέρχεται ενώ επικεντρώνεται στην πρόταση νέων εργαλείων και μεθόδων που ενισχύουν την ακρίβεια και τη διαφάνεια στη δημοσιογραφία και την ψηφιακή επικοινωνία, με στόχο τη δημιουργία ενός πιο ενημερωμένου και κριτικά σκεπτόμενου κοινού. Πρόκειται για ένα βιβλίο αρκετά επιστημονικό το οποίο όμως απευθύνεται και στον επαγγελματία της ενημέρωσης αλλά και σε κάθε σκεπτόμενο πολίτη με κοινωνικές ανησυχίες.
Ψευδείς ειδήσεις υπήρχαν στη σφαίρα του δημοσίου διαλόγου ανέκαθεν, ωστόσο η «έκρηξη» του φαινομένου προέκυψε τα τελευταία χρόνια. Που την τοποθετείτε χρονικά και που την αποδίδετε;
Η «έκρηξη» του φαινομένου των ψευδών ειδήσεων, ή των fake news, πραγματικά εντάθηκε και έγινε σημαντικά πιο ορατή τα τελευταία χρόνια, ειδικότερα από το 2016 και μετά. Αυτό συνέπεσε με παγκόσμια γεγονότα όπως οι Αμερικανικές Προεδρικές Εκλογές του 2016, κατά τη διάρκεια των οποίων η χρήση και η επίδραση των ψευδών ειδήσεων στη δημόσια σφαίρα και στη διαμόρφωση της πολιτικής γνώμης έγινε έντονα αισθητή.
Την «έκρηξη» αυτού του φαινομένου μπορούμε να την αποδώσουμε σε διάφορους παράγοντες όπως την σχεδόν καθολική ψηφιοποίηση της επικοινωνίας. Η μετάβαση στην ψηφιακή εποχή έχει επιτρέψει την ταχύτερη διάδοση των πληροφοριών, έγκυρων ή μη. Τα κοινωνικά δίκτυα, οι διαδικτυακές πλατφόρμες και άλλα ψηφιακά μέσα έχουν διευκολύνει την παραγωγή και κοινοποίηση περιεχομένου με χαμηλό κόστος και μεγάλη εμβέλεια.
Επίσης σημαντικές αλλαγές έχουν λάβει χώρα στην πρόσβαση και κατανάλωση πληροφορίας: Οι χρήστες του ίντερνετ και των κοινωνικών μέσων συχνά αναζητούν και καταναλώνουν πληροφορίες που επιβεβαιώνουν τις προϋπάρχουσες πεποιθήσεις τους, φαινόμενο γνωστό ως «echo chamber» ή «filter bubble». Αυτό ευνοεί την εξάπλωση ψευδών ειδήσεων, καθώς οι αληθείς ειδήσεις συχνά αγνοούνται ή απορρίπτονται.
Βέβαια σε καμία περίπτωση οι αιτίες δεν είναι αποκλειστικά αυτές. Ανέκαθεν υπήρχαν οι πολιτικές και οικονομικές επιδιώξεις: Σε πολλές περιπτώσεις, οι ψευδείς ειδήσεις διαδίδονται για να υποστηρίξουν ιδιαίτερα πολιτικά ή οικονομικά συμφέροντα, αξιοποιώντας τις δυνατότητες των ψηφιακών αλλά και των παραδοσιακών μέσων για την επίτευξη ευρείας επιρροής. Πρέπει να αναφέρουμε εδώ ότι η αντίληψη και η στάση των ανθρώπων απέναντι στα παραδοσιακά μέσα και τις πηγές ενημέρωσης έχει αλλάξει, ειδικότερα στην Ελλάδα: Η δυσπιστία προς τα παραδοσιακά μέσα και η αυξανόμενη επιρροή των προσωπικοτήτων των κοινωνικών δικτύων (influencers) επηρεάζουν σημαντικά τη διάδοση πληροφοριών.
Βέβαια έχει παίξει το ρόλο της και η οικονομική κρίση και τα οικονομικά μοντέλα λειτουργίας πολλών ΜΜΕ που δύσκολα φέρνουν κερδοφορία. Τα περισσότερα ΜΜΕ τουλάχιστον στην Ελλάδα δεν διαθέτουν επαρκή αριθμό καλά αμειβόμενων συντακτών και δημοσιογράφων με αποτέλεσμα να μην είναι πάντοτε σε θέση να διασταυρώνουν κάθε πληροφορία που δημοσιεύεται. Όταν λείπουν τα χρήματα αναγκαστικά πέφτει και η ποιότητα. Κι όταν πολλές φορές κάποια μέσα για να επιβιώσουν ταυτίζονται με συγκεκριμένα πολιτικά, επιχειρηματικά ή άλλα συμφέροντα στρέφουν την κοινωνία σε ανεύθυνες πηγές ενημέρωσης σε ένα φαύλο κύκλο.
Μια αφύπνιση για το θέμα υπάρχει, αλλά το φαινόμενο εξακολουθεί να υφίσταται δυναμικά. Πώς βλέπετε την εξέλιξή του, ειδικά στον απόηχο της ανόδου των εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης;
Η Τεχνητή Νοημοσύνη έρχεται να βάλει δύσκολους γρίφους σε όλους/ες όσοι/ες ασχολούνται με την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης. Κύριος μοχλός ανησυχίας είναι ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να παράγει πιο πολλές, πιο καλοφτιαγμένες και πιο δύσκολα εντοπίσιμες περιπτώσεις παραπληροφόρησης. Ιδιαίτερα χαρακτηριστική περίπτωση είναι εκείνη των λεγόμενων deep fakes τα οποία θεωρείται ότι πολύ σύντομα δε θα είναι καθόλου εύκολα αναγνωρίσιμα ακόμη και από πεπειραμένους χρήστες.
Αυτό βέβαια δεν είναι το μόνο πρόβλημα.Τα ίδια τα chatbots τεχνητής νοημοσύνης σε πολλές περιπτώσεις δίνουν εσφαλμένες πληροφορίες-απαντήσεις σε μια λογική να απαντήσουν οπωσδήποτε σε αυτό που ζητάει ο χρήστης. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «hallucination effect».
Ας κάνουμε μια παρομοίωση με την κλασσική πλέον ταινία του Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ: Ο Τζον Κόνορ και η μητέρα του απειλούνται από τον Εξολοθρευτή και τις μηχανές που θέλουν να εξοντώσουν τους ανθρώπους. Φαίνεται μια άνιση μάχη. Ποιος μπορεί να τους προστατέψει; Ένας άλλος «καλός» αυτή τη φορά Εξολοθρευτής μια «καλή» μηχανή αφοσιωμένη σε εκείνους. Η ΤΝ μπορεί να βοηθήσει στην αυτοματοποίηση της επαλήθευσης γεγονότων και τεχνικών fact checking (πάντα σε συνεργασία με τον ανθρώπινο παράγοντα και ποτέ εντελώς μόνη και αυτόνομη) και της ανίχνευσης των ψευδών ειδήσεων μέσω της ανάλυσης μεγάλων όγκων δεδομένων, της αναγνώρισης προτύπων και της ανίχνευσης ανωμαλιών σε πηγές και περιεχόμενο. Σε κάθε περίπτωση όμως απαιτείται εγρήγορση. Η εκπαίδευση του κοινού για την κριτική σκέψη και τον ψηφιακό γραμματισμό είναι κρίσιμη. Η ενίσχυση της ικανότητας των ανθρώπων να αναγνωρίζουν αξιόπιστες πηγές και να αξιολογούν την πληροφορία που λαμβάνουν μπορεί να μειώσει την επιρροή των ψευδών ειδήσεων.
Η αντίδραση στις ψευδείς ειδήσεις απαιτεί επίσης ρυθμιστικές πολιτικές και νομοθεσία που θα εξισορροπεί την ελευθερία του λόγου με την ανάγκη προστασίας από την παραπληροφόρηση. Οι πλατφόρμες και οι δημιουργοί πολιτικών θα πρέπει να συνεργαστούν για την κατάρτιση νομοθεσιών που να εξασφαλίζουν τη διαφάνεια και την ακρίβεια των πληροφοριών χωρίς να καταπνίγουν την καινοτομία και την ελευθερία του λόγου.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Η γοητεία της συνωμοσίας: 4 ειδικοί αναλύουν το φαινόμενο της εξάπλωσης θεωριών συνωμοσίας, εν μέσω της πανδημίας
Θα μπορούσατε να παρουσιάσετε ένα αισιόδοξο, ένα «μεσαίο» και ένα απαισιόδοξο σενάριο όσον αφορά στα fake news/παραπληροφόρηση σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο;
Ωραία η ερώτηση αν και κάπως προβοκατόρικη. Το αισιόδοξο σενάριο είναι να αξιοποιηθούν οι νέες τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης με τον κατάλληλο τρόπο σε συνδυασμό με πιστοποιημένες ομάδες ελεγκτών γεγονότων, με αναγέννηση των βασικών αρχών της δημοσιογραφίας αλλά και με ενεργή συμμετοχή των πολιτών, προκειμένου οι ψευδείς ειδήσεις να περιθωριοποιηθούν. Με τον τρόπο αυτό οι όποιες ψευδείς ειδήσεις δεν θα επηρεάζουν το υγιές κομμάτι της κοινωνίας που θα ζει και θα παράγει έχοντας κατακτήσει ένα βασικό επίπεδο εμπιστοσύνης σε αυτά που μαθαίνει και ακούει. Αυτό επιτυγχάνεται με ισχυροποίηση των θεσμών, ίσως και ανεξάρτητων αρχών, με κατάλληλες νομοθεσίες, σωστή αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά κυρίως με τον γραμματισμό των πολιτών και της κοινωνίας.
Το «μεσαίο» σενάριο είναι εκείνο όπου οι ψευδείς ειδήσεις θα συνεχίσουν να υπάρχουν σε πολύ σημαντικό βαθμό, όμως οι ευφυείς πολίτες θα διαθέτουν τα κατάλληλα εργαλεία, τις πηγές και τους τρόπους για να μπορούν να αποφύγουν την παραπληροφόρηση.
Το χειρότερο σενάριο είναι εκείνο όπου πραγματικά θα έχει χαθεί κάθε έλεγχος και εμπιστοσύνη. Τα chatbots και τα deep fakes θα αποτελούν καθημερινότητα στη δημόσια σφαίρα, η δημοσιογραφία και οι ανεξάρτητες αρχές θα έχουν σιγήσει, το περιεχόμενο θα παράγεται εντελώς αυτοματοποιημένα, η προπαγάνδα των συμφερόντων θα μαίνεται και ο κάθε πολίτης θα προσπαθεί μόνος και ψηφιακά οχυρωμένος να επιβιώσει σε μια δυστοπία βομβαρδισμού παραπληροφόρησης, στην οποία δε θα μπορεί να εμπιστευτεί ούτε την κυβέρνηση της χώρας του ούτε καν κάποιον επίσημο φορέα. Για να κάνουμε και εδώ έναν παραλληλισμό με τον κινηματογράφο κάτι σαν τον κόσμο του «Mad Max» σε επίπεδο πληροφόρησης.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Τα «τέρατα του Χίτλερ»: Η «υπερφυσική φαντασίωση» των Ναζί, η προπαγάνδα και τα μαθήματα για τον σύγχρονο κόσμο
Ας δούμε την ελληνική περίπτωση: Μπορείτε να υποδείξετε τις πιο κραυγαλέες περιπτώσεις παραπληροφόρησης/fake news στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια; (case studies)
Υπάρχουν πάρα πολλές σημαντικές περιπτώσεις τις οποίες δεν θα μπορούσα να αναφέρω συνολικά. Στο βιβλίο υπάρχουν αρκετά cases. Ωστόσο μπορώ να αναφέρω σίγουρα κάποιες οι οποίες εμφανίστηκαν σε sites ακόμα και πάλαι ποτέ έγκριτων εφημερίδων ιδιαίτερα μεγάλης κυκλοφορίας. Μια περίπτωση ας πούμε ήταν εκείνη στην οποία αναφέρθηκε ότι ελληνικό φυτικό σκεύασμα νικά τον καρκίνο και δίνει ελπίδα σε ασθενείς με συγκεκριμένες μορφές καρκίνου. Φυσικά καταρρίφθηκε, όμως σκεφτείτε πόσο εγκληματικό είναι να δίνονται ελπίδες σε συγγενείς απελπισμένων ανθρώπων που μπορεί να έκαναν τα πάντα για να βοηθήσουν τους δικούς τους.
Άλλη μια περίπτωση είναι εκείνη που ανέφερε ότι άγνωστοι βασάνισαν και έβγαλαν τα μάτια σε ένα αδέσποτο σκυλί σε μικρή επαρχιακή πόλη της Ελλάδας. Και αυτό αναπαρήχθη εκτός των άλλων και από υποτιθέμενα «έγκριτα» μέσα με μεγάλο αναγνωστικό κοινό. Φυσικά καταρρίφθηκε, όμως λίγο αργότερα ένα πραγματικό παρόμοιο περιστατικό σε άλλη επαρχιακή πόλη γνωστό χειμερινό τουριστικό θέρετρο δημιούργησε ολόκληρο κίνημα αποκλεισμού ενάντια στην περιοχή, καθώς η σκληρότητα απέναντι στα ζώα είναι ένα σοβαρό έγκλημα βάσει νομοθεσίας στον Δυτικό κόσμο και στην Ελλάδα.
Μια ακόμα περίπτωση που θα μπορούσε να αναφερθεί είναι εκείνη που αναφέρεται στην περίπτωση των ανεμογεννητριών και στο ότι είναι απάτη ως μέσο παραγωγής ενέργειας καθότι «μια ανεμογεννήτρια στο χρόνο ωφέλιμης ζωής της δεν μπορεί να παράξει την ενέργεια που χρειάστηκε για να κατασκευαστεί». Φυσικά αυτός είναι ένας ψευδής ισχυρισμός που αναπαράγεται όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και διεθνώς και έχει καταρριφθεί. Η όποια πολιτική επιλογή για την παραγωγή ενέργειας δεν μπορεί να στηρίζεται σε ψευδοεπιστημονικά στοιχεία.
Ποιοι είναι οι κυριότεροι δρώντες πίσω από τα fake news σε ελληνικό και διεθνές επίπεδο;
Η δημιουργία και διάδοση των ψευδών ειδήσεων είναι ένα φαινόμενο που δεν περιορίζεται σε μεμονωμένους δρώντες αλλά περιλαμβάνει μια σειρά από παίκτες τόσο στο ελληνικό όσο και στο διεθνές επίπεδο όπως πολιτικά κόμματα και οργανώσεις, επιχειρηματικά συμφέροντα, μεμονωμένα άτομα και ομάδες πίεσης.
Συχνά, ψευδείς ειδήσεις παράγονται με στόχο την επιρροή στην κοινή γνώμη ή τη διαστρέβλωση της αλήθειας για να εξυπηρετηθούν πολιτικά ή άλλα συμφέροντα, κερδίζοντας υποστήριξη ή αποδυναμώνοντας αντιπάλους. Κάποιες φορές χρησιμοποιούνται ψευδείς ειδήσεις για να χτυπηθεί ο ανταγωνισμός ή να ενισχυθεί η αγοραστική συμπεριφορά προς συγκεκριμένα προϊόντα.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι άτομα ή ομάδες με συγκεκριμένα ιδεολογικά, θρησκευτικά, ή άλλα συμφέροντα μπορεί να παράγουν ή να διαδίδουν ψευδείς ειδήσεις για να προωθήσουν τις απόψεις τους. Επίσης, έχει αποδειχτεί ότι κυβερνήσεις άλλων χωρών έχουν διεξάγει επιχειρήσεις πληροφοριών για να επηρεάσουν την πολιτική κατάσταση σε άλλες χώρες, χρησιμοποιώντας ψευδείς ειδήσεις ως εργαλείο για να διαταράξουν ή να διχάσουν τις κοινωνίες.
Υπάρχουν φυσικά και τα λεγόμενα «τρολς». Αυτοματοποιημένα λογισμικά και οργανωμένες ομάδες τρολς συχνά χρησιμοποιούνται για να διαδώσουν ψευδείς ειδήσεις στα κοινωνικά δίκτυα, ενισχύοντας την εμφάνισή τους και την αποδοχή τους από το κοινό.
Αν σας ζητούσαν να περιγράψετε τον «χάρτη» της παραπληροφόρησης στην Ελλάδα πώς θα το κάνατε; (Εννοώ κυρίως τάσεις, φαινόμενα κλπ)
Η ελληνική δημόσια σφαίρα βρίθει από περιπτώσεις μη αληθινών ιστοριών και μάλιστα από πολλές και διαφορετικές πηγές, κυρίως sites χαμηλής επισκεψιμότητας, blogs αλλά και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Αυτό που είναι αξιοσημείωτο στα αποτελέσματα των ερευνών που διεξάγαμε είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις οι ψευδείς ειδήσεις εμφανίζονται και στα λεγόμενα legacy media, δηλαδή στα παραδοσιακά καθιερωμένα μέσα. Τίθεται λοιπόν εύλογα το ερώτημα αν έχουμε περιπτώσεις παραπληροφόρησης (misinformation) ή και σκόπιμης παραπληροφόρησης - προπαγάνδας (disinformation and propaganda).
Οπωσδήποτε στα μέσα αυτά οι περιπτώσεις ψευδών ειδήσεων που εντοπίστηκαν είναι σημαντικά λιγότερες, θα περίμενε όμως κανείς να είναι «καθαρά» από περιπτώσεις μη αληθινών ιστοριών, κάτι που δε φαίνεται σε καμία περίπτωση να ισχύει. Αυτό που θα μπορούσαμε να πούμε είναι ότι βάσει ερευνών οι πολίτες στην Ελλάδα έχουν αρχίσει από καιρό να χάνουν την εμπιστοσύνη τους στα παραδοσιακά μέσα και στο μιντιακό σύστημα (σε σημαντικό βαθμό δικαιολογημένα) με αποτέλεσμα να στρέφονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή σε ανεύθυνες πηγές ενημέρωσης. Φαίνεται λοιπόν να προκύπτει ένα σημαντικό αδιέξοδο.
Σε ποιους τομείς και θεματολογίες παρατηρείται εντονότερα το φαινόμενο και ποιοι στον πληθυσμό παρουσιάζονται πιο ευάλωτοι και πιο ανθεκτικοί;
Οι φάρσες, η παραπληροφόρηση και οι ψευδείς ειδήσεις είναι τα τρία πιο συχνά είδη μη αληθινών ιστοριών, σύμφωνα με την έρευνα του βιβλίου.
Η παραπληροφόρηση και οι ψευδείς ειδήσεις κατέχουν πολύ υψηλό ποσοστό, 26% και 18%, αντίστοιχα, γεγονός που μπορεί να σημαίνει ότι η σκόπιμη εξαπάτηση του κοινού είναι ο πρωταρχικός στόχος ενός σημαντικού αριθμού μη αληθινών ιστοριών.
Οι φάρσες συναντώνται επίσης σε υψηλό ποσοστό (38%), υποδεικνύοντας ότι η δημόσια σφαίρα στην Ελλάδα έχει «μολυνθεί» με μη αληθινές ιστορίες σε σημαντική κλίμακα.
Σε ό,τι αφορά τις κατηγορίες των ανθρώπων που επηρεάζονται η έρευνά μου δεν προχωρά ως εκεί, όμως θεωρώ ότι αυτοί που παρουσιάζονται πιο ευάλωτοι είναι οι όψιμοι χρήστες των ΜΚΔ μεγαλύτερων ηλικιών και οι άνθρωποι με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο ή χαμηλού ψηφιακού αλφαβητισμού που δεν αντιλαμβάνονται τον τρόπο με τον οποίο μεταδίδεται ψηφιακά η πληροφορία ή ότι στο διαδίκτυο ο καθένας είναι ό,τι δηλώσει.
Ενδεχομένως το ίδιο μπορεί να ισχύει με τις νεαρότερες ηλικίες που έχουν ισχυρό τεχνολογικό υπόβαθρο όμως αγνοούν άλλα βασικά πράγματα, όπως την πολιτική οργάνωση μιας χώρας, τον τρόπο που λειτουργούν οι θεσμοί, την ιστορία κτλ. Όμως ένα πολύ σημαντικό εύρημα είναι ότι οι ψευδείς ειδήσεις πολλές φορές εμφανίζονται και σε παραδοσιακά μέσα με επιρροή και μεγάλη επισκεψιμότητα. Αυτό μπορεί να γεννήσει πολλά ερωτήματα και ερμηνείες. Περισσότερες απαντήσεις στο βιβλίο!
Κλείνοντας: Μπορεί να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο (και πώς) ή απλώς «the genie is out of the bottle» και πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό;
Σίγουρα το τζίνι είναι εκτός και θα δυσκολευτούμε πολύ να το μαζέψουμε. Το βιβλίο όμως καθότι βασίζεται στην διδακτορική μου διατριβή, δεν αποτελεί μια απλή καταγραφή και χαρτογράφηση των ψευδών ειδήσεων στην Ελλάδα αλλά προτείνει το Veri|Fusion, ένα καινοτόμο μοντέλο επικοινωνίας για την αντιμετώπιση του φαινομένου που έχει δημοσιευθεί σε διεθνές επιστημονικό περιοδικό, γεγονός που καταδεικνύει και το επίπεδο της έρευνας που πραγματοποιείται στο Τμήμα Ψηφιακών μέσων και Επικοινωνίας του Ιονίου Πανεπιστημίου. Το μοντέλο Veri|Fusion ενσωματώνει τεχνητή νοημοσύνη και στρατηγικές πληθοπορισμό για την καταπολέμηση των μη αληθινών ιστοριών – και αναζητά collaborations ή και χρηματοδότες προς υλοποίηση.
Με απλά λόγια το μοντέλο αυτό χρησιμοποιεί:
Πληθοπορισμό: Διαδικασία που ενθαρρύνει το κοινό να υποβάλλει υποψήφιες ψευδείς «ειδήσεις» για επαλήθευση.
Τεχνητή Νοημοσύνη και Chatbots: Χρήση τεχνολογιών ΑΙ, με εξειδικευμένα ΑΙ Chatbots, για το αρχικό «φιλτράρισμα» και πρόταση ειδήσεων προς ανθρώπινη αξιολόγηση.
Αξιολόγηση από Ειδικούς και Κοινό: Συνδυασμός της ανάλυσης από ειδικούς και δημοσιογράφους με τις γνώμες του κοινού για την επικύρωση ή μη των περιπτώσεων.
Κατάταξη Αξιοπιστίας: Παρακολούθηση και κατάταξη των ενημερωτικών πηγών βάσει της αξιοπιστίας τους, χρησιμοποιώντας μετρήσεις που αντανακλούν την ακρίβεια και την αξιοπιστία των ειδήσεων που παρέχουν.
Το πλήρες μοντέλο περιγράφεται αναλυτικά στο βιβλίο.