Γράφουν η Ειρήνη Μπαλωμένου και ο Γιάννης Καραμήτσιος
Τι είναι το ESG
Η έννοια των κριτηρίων Αειφορίας (ESG - Environmental, Social, Governance) έχει αρχίσει να καθιερώνεται στην επιχειρηματική και χρηματοοικονομική κοινότητα της Ελλάδας. Αντιπροσωπεύει έναν προηγμένο τρόπο προσέγγισης των επενδυτικών αποφάσεων, λαμβάνοντας υπόψη όχι μόνο τα οικονομικά κριτήρια, αλλά και τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις, όπως και τα θέματα διακυβέρνησης των εταιρικών δραστηριοτήτων.
Η περιβαλλοντική διάσταση αφορά κυρίως την ενέργεια, την τουριστική βιομηχανία και τη γεωργία. Εστιάζει στη μείωση των εκπομπών αερίου τού θερμοκηπίου, την προώθηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, την κυκλική οικονομία και την εν γένει βελτίωση της βιωσιμότητας των εταιρικών δραστηριοτήτων.
Η εταιρική κοινωνική ευθύνη εκδηλώνεται σε προγράμματα κοινωνικής ανάπτυξης και συνοχής, όπως εκπαιδευτικά προγράμματα, πρωτοβουλίες για την υποστήριξη της κοινότητας και προγράμματα υποστήριξης τού εργατικού δυναμικού.
Ο τομέας της διακυβέρνησης στοχεύει στη διαφάνεια κατά τη λήψη αποφάσεων. Επίσης βελτιώνει τη διαχείριση του ρίσκου και τις σχέσεις με τους μετόχους και τα άλλα ενδιαφερόμενα μέρη, ώστε οι εταιρείες να απολαμβάνουν την εμπιστοσύνη των επενδυτών και της αγοράς.
Το ESG, πλέον, δεν συνιστά απλά έναν τρόπο για τις εταιρείες να προσελκύσουν επενδυτές ή να συμμορφωθούν με κανονιστικά πλαίσια. Αποτελεί μια νέα φιλοσοφία που ενσωματώνεται στην καθημερινή λειτουργία και την εταιρική κουλτούρα των εταιρειών.
Η διαδικασία εφαρμογής των κριτηρίων
Η εφαρμογή των κριτηρίων ESG στην Ελλάδα προϋποθέτει μια ολοκληρωμένη προσέγγιση από τις εταιρείες.
Αρχικά, αυτές αναλύουν τον τρόπο με τον οποίο η δραστηριότητά τους επηρεάζει το περιβάλλον, την κοινωνία και τη διακυβέρνηση. Πραγματοποιούν αξιολόγηση των κινδύνων και ευκαιριών που σχετίζονται με τα κριτήρια. Στη συνέχεια θέτουν στρατηγικούς στόχους ESG που αντανακλούν τις αξίες και τις προτεραιότητές τους. Ενσωματώνουν τα ESG κριτήρια στη λήψη αποφάσεων και στην καθημερινή λειτουργία της εταιρείας, ενώ προωθούν την καινοτομία και την ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών. Αναπτύσσουν μετρήσιμους δείκτες επίδοσης για την παρακολούθηση των στόχων τους και αναφέρουν την πρόοδο τους σε σχέση με τα κριτήρια σε ετήσιες εκθέσεις.
Ωστόσο θα πρέπει να δοθεί περισσότερη βάση στην ενίσχυση της διαφάνειας και της επικοινωνίας μεταξύ της εταιρείας και των ενδιαφερομένων μερών, στην εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση των εργαζομένων σχετικά με την αξία και την εφαρμογή των κριτηρίων ESG, στην ανάπτυξη πιο αποτελεσματικών μηχανισμών για την παρακολούθηση και τη δημοσίευση των ESG δεδομένων, όπως και στην ενίσχυση των σχέσεων με τοπικές κοινότητες και οργανώσεις για την ανάπτυξη κοινωνικά υπεύθυνων πρωτοβουλιών.
Η Οδηγίες ΕΕ για την εταιρική ευθύνη
Η Οδηγία 2022/2464 τής Ευρωπαϊκής Ένωσης «CSRD» (Corporate Sustainability Reporting Directive) αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στον έλεγχο και τη διαφάνεια των κριτηρίων ESG στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών. Από το 2024 και έπειτα, υποχρεώνει ένα συγκεκριμένο εύρος εταιρειών να υποβάλλουν ετήσιους Απολογισμούς Bιώσιμης Aνάπτυξης.
Καθιερώνει την εναρμόνιση των προτύπων αναφοράς σε επίπεδο ΕΕ. Αυτή η επέκταση περιλαμβάνει πληροφορίες για τις επιδόσεις της εταιρείας σε θέματα όπως οι εκπομπές αερίων, οι πρακτικές εργασίας, η προστασία του περιβάλλοντος, η εταιρική διακυβέρνηση κ.α. Τα αποτελέσματα που θα παρουσιάζονται, θα πρέπει πλέον, να είναι μετρήσιμα.
H Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε επίσης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο μια πρόταση Οδηγίας CSDDD (Corporate sustainability due diligence Directive, δηλαδή Οδηγία για την εταιρική δέουσα επιμέλεια όσον αφορά τη βιωσιμότητα). Αυτό συνέβη επειδή οι τεχνολογικές εξελίξεις και οι αυξημένες απαιτήσεις σε θέματα απορρήτου δεδομένων ανέδειξαν την ανάγκη για μια πιο εξελιγμένη προσέγγιση. Η CSDDD αποτελεί απάντηση σε αυτή την ανάγκη, εστιάζοντας στη διαχείριση και προστασία των προσωπικών δεδομένων των ενδιαφερομένων μερών, αλλά και στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ των εργαζομένων, μετόχων, πελατών και της επιχείρησης. Επίσης, οι εταιρείες θα πραγματοποιούν αξιολόγηση επιπτώσεων στο περιβάλλον, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την αλυσίδα αξίας/εφοδιασμού (π.χ. προμηθευτές).
Η εφαρμογή στην Ελλάδα
Η νομοθεσία και η ιδιωτική πρωτοβουλία ως προς το ESG κάνουν βήματα και στην Ελλάδα, αν και σχετικά αργά, σύμφωνα με ανάλυση του Ηλία Νικολαίδη στη Διανέοση τον Δεκέμβριο του 2023[1]. Τα συνταξιοδοτικά ταμεία, οι τράπεζες και άλλοι θεσμικοί επενδυτές αρχίζουν να υιοθετούν τα ESG κριτήρια. Το Χρηματιστήριο Αθηνών εξέδωσε το 2019 ”Οδηγό Δημοσιοποίησης Πληροφοριών ESG” για τις εισηγμένες εταιρείες. Το 2021 δημιούργησε τον νέο δείκτη ATHEX ESG που παρακολουθεί την απόδοση των εισηγμένων που υιοθετούν αυτά τα κριτήρια. Επιπλέον, η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (HDB) έχει αναπτύξει πλατφόρμα καταγραφής του ESG αποτυπώματος των επιχειρήσεων.
Στη συνέχεια, ένα σημαντικό βήμα έγινε με το Υπερταμείο, δηλαδή το Εθνικό Επενδυτικό Ταμείο που διαχειρίζεται τη δημόσια περιουσία τής χώρας με 18 θυγατρικές εταιρείες. Για πρώτη φορά, όλες οι θυγατρικές, με έτος αναφοράς το 2022, δημοσίευσαν ολοκληρωμένες εκθέσεις βιώσιμης ανάπτυξης, ενώ έως τώρα δημοσίευαν μόνο οικονομικές εκθέσεις[2].
Από το 2023, η Ελλάδα έγινε η πρώτη χώρα παγκοσμίως στην οποία καθιερώθηκαν βραβεία ESG για ναυτιλιακές εταιρείες, σε διάφορους τομείς (κλιματική πολιτική, οικολογική αποδοτικότητα, υγεία και ασφάλεια, συμβολή στην κοινωνία κ.α.). Η πρωτοβουλία οργανώθηκε από το Ναυτικό Επιμελητήριο Ελλάδας και το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής[3]. Θεσμοί όπως αυτοί ανεβάζουν τον κύρος της ελληνικής ναυτιλίας, αλλά επίσης αναβαθμίζουν τη χώρα ως έναν ιδιαίτερο μέλος τού διεθνούς κινήματος για τη βιωσιμότητα.
Ωστόσο η ελληνική πραγματικότητα παρουσιάζει μια σειρά εμποδίων. Σε έρευνα που διεξήγαγε η ICAP CRIF to 2023, η πλειοψηφία των εταιριών ανέφερε ότι ο βαθμός ενσωμάτωσης των κριτηρίων ESG κινείται σε μέτρια επίπεδα, ενώ μία στις τρεις ανέφερε «μικρό ή ελάχιστο βαθμό». Ανέφεραν τα εξής εμπόδια, σε σειρά βαρύτητας: ενεργειακά και άλλα κόστη για την προσαρμογή, έλλειψη κινήτρων για υιοθέτηση των κριτηρίων, μη επαρκής γνώση και κατάρτιση τής δημόσιας διοίκησης, γραφειοκρατία, όπως και έλλειψη ενημέρωσης των πολιτών[4].
Η συνέχεια
Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς, ειδικά για μια αγορά που στενάζει από πληθώρα προβλημάτων και βαρών. Τα κριτήρια ESG μερικές φορές ακούγονται ως πολυτέλεια για τις μικρομεσαίες εταιρείες που έχουν ως βασικό μέλημα την επιβίωση. Πρέπει πρώτα να αντιμετωπίσουν υψηλούς φόρους, εισφορές, ενεργειακά κόστη, λειτουργικά κόστη, εργατική νομοθεσία και βαριά γραφειοκρατία. Θα μπορούσαμε να προτείνουμε μερικές γενικές κατευθύνσεις:
- Η ελληνική Πολιτεία θα πρέπει να δώσει κίνητρα για την εφαρμογή αυτών των κριτηρίων, όπως μεταβατικές επιδοτήσεις ή φοροαπαλλαγές, αν υπάρχει το δημοσιονομικό περιθώριο και ανάλογα με την απόδοση τής εταιρείας
- Να αξιοποιήσει όλα τα χρηματοδοτικά εργαλεία της ΕΕ, και ιδιαίτερα του Ταμείου Ανάκαμψης, προς αυτή την κατεύθυνση
- Να θεσπίσει ανταγωνισμό καλής φήμης με προβεβλημένα βραβεία και σήματα για τις καλύτερες εταιρείες ανά τομέα
- Οι εταιρείες να αναγνωρίσουν τα ενδιαφερόμενα μέρη που επηρεάζουν και επηρεάζονται από την λειτουργία της.
- Να κάνουν, αρκετές από αυτές, διεξαγωγή μιας μελέτης αποκλίσεων διαφορών (gap analysis) έναντι των απαιτήσεων τής Οδηγίας CSRD για την αξιολόγηση του πλήθους των αλλαγών που θα απαιτηθούν
- Να προσδιορίσουν τα στοιχεία που επιβαρύνουν τη δραστηριότητά τους ή επιβαρύνονται από την λειτουργία τους
- Οι μέτοχοι, οι εργαζόμενοι και οι πελάτες θα πρέπει και αυτοί να στηρίξουν προς αυτή την κατεύθυνση, αυξάνοντας τις απαιτήσεις τους
- Η Πολιτεία και οι εταιρείες να οργανώσουν κοινές καμπάνιες με αυτό το θέμα, ώστε να εξασφαλίσουν την κατανόηση και συμμετοχή των πολιτών και όλων των κοινωνικών εταίρων
Πρόκειται για μια πολύ σύνθετη και μακριά διαδικασία που θα πρέπει να την επανεξετάζουμε τακτικά.
Οι απόψεις των συγγραφέων είναι αυστηρά προσωπικές και δεν εκφράζουν σε καμμία περίπτωση τους οργανισμούς για τους οποίους εργάζονται.
[1] https://www.dianeosis.org/2023/12/ta-esg-kritiria-stin-ellada-kai-ston-kosmo/
[2] https://www.capital.gr/epixeiriseis/3797785/upertameio-gia-proti-fora-oles-oi-thugatrikes-tou-dimosieuoun-ektheseis-biosimis-anaptuxis/
[3] https://www.naftikachronika.gr/2023/06/01/ta-prota-vraveia-esg-shipping-awards-gia-tin-elliniki-naftilia/
[4] https://www.businessdaily.gr/oikonomia/89320_ependyoyn-stin-biosimi-anaptyxi-kai-sto-esg-oi-ellinikes-epiheiriseis