Απειλή προς τις δημοκρατίες μας αποτελεί η ανισότητα, όπως γράφει σε άρθρο του o Μάρτιν Γουλφ, επικεφαλής οικονομικός σχολιαστής των Financial Times του Λονδίνου- κάνοντας λόγο για μια άνοδο του «πλουτοκρατικού λαϊκισμού» ως πιθανής εξέλιξης.
Όπως γράφει, επικαλούμενος στοιχεία από το World Inequality Report 2018 του World Inequality Lab, ανάμεσα στο 1980 και το 2016, το 1% της ελίτ «έπιασε» το 28% της συνολικής αύξησης των πραγματικών εισοδημάτων σε ΗΠΑ, Καναδά και δυτική Ευρώπη, ενώ στο φτωχότερο 50% αντιστοιχούσε μόλις το 9%. «Ωστόσο αυτά τα σύνολα αποκρύπτουν τεράστιες διαφορές: Στη δυτική Ευρώπη, το 1% έπιασε “μόνο “ όσο το φτωχότερο 51%. Στη βόρεια Αμερική, ωστόσο, το 1% έπιασε όσο το 88%. Αυτά τα αξιοσημείωτα δεδομένα αποδεικνύουν πως η ανάπτυξη από μόνη της μας λέει πολύ λίγα- πρακτικά, στην περίπτωση των ΗΠΑ, τίποτα- σχετικά με την έκταση της βελτίωσης στην οικονομική ευημερία του πληθυσμού στο σύνολό του».
Όπως σημειώνει ο Γουλφ, η ευρύτερη εικόνα είναι αυτή μιας σύγκλισης μεταξύ των χωρών, αλλά και μιας απόκλισης στα εσωτερικά τους- αν και το δεύτερο δεν λαμβάνει χώρα με την ίδια έκταση παντού. Ως εκ τούτου, από το 1980, η ανισότητα εισοδήματος έχει αυξηθεί ταχύτατα στη βόρεια Αμερική και την Ασία, μέτρια στην Ευρώπη και έχει σταθεροποιηθεί σε πολύ υψηλό επίπεδο στη Μέση Ανατολή, την υποσαχάρια Αφρική και τη Βραζιλία. Το report επίσης υποδεικνύει πως, μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, το μερίδιο που αντιστοιχούσε στο 1% ήταν σχετικά χαμηλό (τουλάχιστον βάσει προπολεμικών κριτηρίων) στη Δύση. Ωστόσο, έκτοτε, έχει εκτοξευθεί στις αγγλόφωνες χώρες, ειδικά στις ΗΠΑ, αλλά λίγο στις Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία.
Όπως έγραφε στο «The Great Leveler» ο ιστορικός Γουόλτερ Σέιντελ, η αύξηση της ανισότητας είναι αναμενόμενη, καθώς, όπως υποστήριζε, η γεωργία και το αγροτικό κράτος κατέστησαν τις ελίτ εξαιρετικά επιτυχημένες ως προς την απορρόφηση του πλεονάσματος που δημιουργούσε η οικονομία. Για να μπορούν οι παραγωγοί να επιβιώνουν, τέθηκαν όρια- μάλιστα, πολλές φτωχές αγροτικές κοινωνίες πλησίασαν αυτά τα όρια, μεταξύ των οποίων και αυτές της Ρωμαϊκής και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. «Εν καιρώ ειρήνης, γράφει ο Σέιντελ, ισχυρά συμφέροντα χειραγωγούσαν την κοινωνία έτσι ώστε να αυξάνουν τα μερίδιά τους, και αυτά των απογόνων τους. Η δύναμη παράγει πλούτο και ο πλούτος παράγει δύναμη. Μπορεί κάτι να αλλάξει αυτή τη διαδικασία; Ναι, σύμφωνα με το βιβλίο: Οι 4 καβαλάρηδες της καταστροφής- ο πόλεμος, η επανάσταση, η πανούκλα και ο λιμός».
«Κάποιοι θα εκφράσουν την άποψη ότι το παρελθόν δεν ήταν τόσο ζοφερό όσο υποδεικνύει το βιβλίο. Όταν τα κράτη βασίζονταν στη στρατιωτική ετοιμότητα, για παράδειγμα, έπρεπε να λαμβάνουν υπόψιν την ευημερία του λαού. Αλλά, συνολικά, η ανισότητα στις παλαιές κοινωνίες ήταν συχνά συγκλονιστική» σημειώνει ο Γουλφ.
Όσον αφορά στις σύγχρονες κοινωνίες, παραθέτει ως παραδείγματα περιπτώσεων τον 20ό αιώνα όπου η ανισότητα μειώθηκε τις επαναστάσεις στη Ρωσία (Σοβιετική Ένωση) και την Κίνα, καθώς και τους δύο παγκοσμίους πολέμους- ωστόσο όταν τα καθεστώτα αυτά έπεσαν ή οι μνήμες του πολέμου ξεθώριασαν, επέστρεψαν οι διαδικασίες των παλαιών, αγροτικών κρατών, με αποτέλεσμα την ανάδειξη απίστευτα πλούσιων νέων ελίτ, με πολιτική ισχύ την οποία χρησιμοποιούσαν για δικούς τους σκοπούς.
Αυτό, συνεχίζει ο Γουλφ, θα μπορούσε να σημαίνει ότι, εκτός και αν δεν συμβεί κάποια καταστροφή, έχουμε γυρίσει πάλι στην εποχή της διαρκώς αυξανόμενης ανισότητας. «Ο παγκόσμιος θερμοπυρηνικός πόλεμος θα επέφερε εξίσωση. Αλλά η καταστροφή δεν είναι πολιτική».
Παρόλα αυτά, συμπληρώνει, υπάρχουν τρεις λόγοι αισιοδοξίας: Πρώτον, οι κοινωνίες δεν είναι όσο άνισες θα μπορούσαν να είναι, καθώς οι φτωχοί, αν και φτωχοί, δεν είναι είναι στα όρια της εξαθλίωσης. Το δεύτερο είναι ότι οι χώρες υψηλού εισοδήματος δεν δεν παρουσιάζουν όλες την ίδια τάση προς την υψηλή και αυξανόμενη ανισότητα. Επίσης, ο τελευταίος λόγος είναι πως πλέον τα κράτη διαθέτουν ένα εύρος εργαλείων πολιτικής μέσω των οποίων μπορούν να αμβλύνουν την ανισότητα εισοδήματος και πλούτου, εάν το επιθυμούν.
Παρόλα αυτά, γράφει στη συνέχεια ο σχολιαστής των Financial Times, υπάρχει το μεγάλο ερώτημα κατά πόσον οι πιέσεις της ανισότητας θα συνεχίσουν να αυξάνονται, ενώ η προθυμία αντιστάθμισής τους, γενικά υποχωρεί. «Ως προς το πρώτο, είναι δύσκολο να είσαι αισιόδοξος....ως προς το δεύτερο, θα μπορούσε κάποιος να υποδείξει με αισιοδοξία την επιθυμία για ένα επίπεδο κοινωνικής αρμονίας και την υλική αφθονία των σύγχρονων οικονομιών ως λόγοι να πιστεύει κανείς ότι οι πλούσιοι ίσως να είναι έτοιμοι να μοιραστούν την αφθονία τους». Ωστόσο, σημειώνει πως οι ελίτ ίσως να γίνουν ακόμα πιο αποφασιστικές ως προς την επιδίωξη να πάρουν ό,τι μπορούν για τους εαυτούς τους, καθώς ο ατομισμός ενισχύεται και οι ιδεολογίες που προωθούν την ισότητα αποδυναμώνονται. «Κάτι τέτοιο θα αποτελούσε πολύ κακή εξέλιξη όχι απλά για την κοινωνική ειρήνη, αλλά ακόμα και για την επιβίωση των σταθερών δημοκρατιών όπου ψηφίζουν όλοι, οι οποίες αναδείχθηκαν στις σημερινές οικονομίες υψηλών εισοδημάτων τον 19ο και τον 20ό αιώνα. Μια πιθανή εξέλιξη είναι το είδος “πλουτοκρατικού λαϊκισμού” που έχει εξελιχθεί σε χαρακτηριστικό των σύγχρονων ΗΠΑ- της χώρας που, όπως θα έπρεπε να θυμόμαστε, διασφάλισε την επιβίωση της φιλελεύθερης δημοκρατίας κατά την αναταραχή του προηγούμενου αιώνα. Το μέλλον τότε θα μπορούσε να κρύβει μια σταθερή πλουτοκρατία, η οποία καταφέρνει να κρατά τις μάζες διχασμένες και υπάκουες. Η εναλλακτική θα μπορούσε να είναι η άνοδος ενός δικτάτορα, που ανεβαίνει στην εξουσία αντιτιθέμενος (υποτίθεται) σε αυτές τις ελίτ» σημειώνει ο Γουλφ, καταλήγοντας πως η άνοδος της ανισότητας, εάν δεν αντιμετωπιστεί, ίσως στο τέλος να «σκοτώσει τη δημοκρατία».