Όταν το 2014 η Κνέσετ αποφάσισε να αυξήσει το ελάχιστο εκλογικό μέτρο εισόδου των κομμάτων στο κοινοβούλιο από 2% στo 3,25% που ισχύει μέχρι σήμερα, τα αραβικά πολιτικά κόμματα Hadash, Ra’am-Ta’al και Balad αποφάσισαν να συσπειρωθούν και να συμμετέχουν στις εκλογές της 17.3.2015 υπό τον σχηματισμό «Ενιαίος Αραβικός Συνδυασμός», διατηρώντας παράλληλα την οργανωτική τους αυτοτέλεια και ιδεολογική τους ταυτότητα. Ουσιαστικά, για την αραβική πολιτική σκηνή στο Ισραήλ, ο σχηματισμός του «Ενιαίου Αραβικού Συνδυασμού» υπήρξε μία αναγκαιότητα, προκειμένου η αραβική μειονότητα (20% του πληθυσμού της χώρας) να διατηρήσει την δική της φωνή στο κοινοβούλιο, παρά τις ιδεολογικές διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στα τέσσερα αυτά κόμματα που τον απάρτιζαν.
Στις εκλογές του 2015 ο «Ενιαίος Αραβικός Συνδυασμός» αποτέλεσε το τρίτο σε δύναμη πολιτικό κόμμα στην Κνέσετ, καταλαμβάνοντας 13 έδρες (10,6%, 446.583 ψήφοι), καταφέρνοντας να συσπειρώσει ετερόκλητες ψήφους από τις κατά τόπους αραβικές τοπικές κοινωνίες, οι οποίες έθεσαν την κοινή καταγωγή, θρησκεία και κουλτούρα υπεράνω οιωνδήποτε άλλων μικροπολιτικών κριτηρίων. Όσον αφορά την μετεκλογική συμπεριφορά του «Ενιαίου Αραβικού Συνδυασμού», του πρώτου στην ιστορία του ισραηλινού κοινοβουλευτισμού ενιαίου αραβικού κόμματος, δεν υπήρχαν εκπλήξεις: Ήταν εξ αρχής ξεκάθαρο από την ιδρυτική του διακήρυξη και τις δηλώσεις των ηγετικών του στελεχών, ότι ακόμα και στην απίθανη περίπτωση που θα του υποβαλλόταν πρόταση να συμμετάσχει σε κυβέρνηση συνασπισμού και να συγκατοικήσει με τα κόμματα του λεγόμενου «εβραϊκού/σιωνιστικού τόξου» (σ.σ. έτσι αποκαλούνται τα εβραϊκά κόμματα στον αραβικό δημόσιο λόγο) , ο «Ενιαίος Αραβικός Συνδυασμός» θα απέρριπτε ένα τέτοιο ενδεχόμενο χωρίς δεύτερη συζήτηση.
Αναμφίβολα, η πιθανότητα συγκατοίκησης αραβικών και εβραϊκών κομμάτων σε μία ισραηλινή κυβέρνηση συνασπισμού το 2015 , ήταν αδύνατη και οι αιτίες ήταν προφανείς. Αυτό όμως δεν σήμαινε ότι η συνύπαρξη των τριών αραβικών κομμάτων του «Ενιαίου Αραβικού Συνδυασμού» θα ήταν ευκολότερη. Για την μακροημέρευση του πολυκομματικού αυτού σχηματισμού, θα έπρεπε να υπερκερασθούν εξαιρετικά σημαντικές διαφορές – ιδεολογικές, κοινωνικές και θρησκευτικές.
Θεσμικός ”κορμός” του «Ενιαίου Συνδυασμού» μοιραίως αποτέλεσε το μεγαλύτερο κόμμα, το αριστερό κόμμα Hadash, το οποίο προσέλκυε την εκλογική του δύναμη από την δικοινοτική πόλη της Χάιφα, την «κόκκινη πόλη», όπως συνηθίζεται να αποκαλείται στο Ισραήλ, καταδεικνύοντας την παραδοσιακά αριστερόστροφη ιδεολογική τάση της πλειοψηφίας των μονίμων κατοίκων της, Εβραίων και Αράβων. Η ιστορική πορεία του Hadash αποδείκνυε ότι είναι δυνατή η συμπόρευση Εβραίων και Αράβων αριστερών διανοουμένων, με τον επί σειρά ετών εβραϊκής καταγωγής βουλευτή του Ντοβ Χανίν να εκπροσωπεί επαξίως τις θέσεις του κόμματός του στην Κνέσετ.
Με τη σύσταση του «Ενιαίου Αραβικού Συνδυασμού» όμως, το Hadash ήταν υποχρεωμένο να συμβιβαστεί αφ’ ενός με τον καθαρά εθνικιστικό και οξύ δημόσιο λόγο του κόμματος Balad – σημαίνοντα στελέχη του οποίου κατά τα τελευταία χρόνια έχουν εμπλακεί σε ποινικές διώξεις για ενέργειες που αντίκεινται στην ασφάλεια της χώρας – και αφ’ ετέρου με τα κόμματα Ra’am και Ta’al, που εν πολλοίς εκφράζουν τις πολιτικές θέσεις των ισλαμιστικών κινημάτων του Βορείου και του Νοτίου Ισραήλ. Ενώ στην ιδρυτική διακήρυξη τονίζονταν όλα τα κοινά στοιχεία που πράγματι ενώνουν και εκφράζουν την συντριπτική πλειοψηφία της αραβικής μειονότητας του Ισραήλ (ισονομία Εβραίων-Αράβων, προώθηση της παλαιστινιακής ταυτότητας στο τοπικό αραβικό εκπαιδευτικό σύστημα, αποχώρηση του Ισραήλ από την Ανατολική Ιερουσαλήμ και την Δυτική Όχθη, εκκένωση των εβραϊκών εποικισμών, δημιουργία παλαιστινιακού ανεξάρτητου κράτους και επιστροφή στα σύνορα προ του Πολέμου του 1967 κ.λ.π.), στα χρόνια που μεσολάβησαν από τις εκλογές του 2015 έως σήμερα, φάνηκε ολοένα και περισσότερο ότι τελικά, ο οξύς πολιτικός λόγος των βουλευτών που προέρχονταν από το εθνικιστικό Balad ”χρωμάτισε” επικοινωνιακά τον «Ενιαίο Αραβικό Συνδυασμό».
Έτσι, οι ”κρυφές ατζέντες” των κομμάτων που συμμετείχαν στον ενιαίο τρικομματικό σχηματισμό, υπερκέρασαν τον σκοπό που το δικοινοτικό Hadash είχε κατά νου: Τη σταδιακή ομαλή ενσωμάτωση του αραβικού μουσουλμανικού στοιχείου στην ισραηλινή κοινωνία και την λείανση των διαφορών σε ενδοϊσραηλινό επίπεδο, διαφυλάσσοντας παράλληλα την εθνική-παλαιστινιακή-μουσουλμανική ταυτότητα της συντριπτικής πλειοψηφίας της αραβικής μειονότητας του 20% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Αυτό ήταν άλλωστε και το κύριο στίγμα της προεκλογικής του καμπάνιας το 2015. Κατά πόσον βέβαια, ένας τέτοιος μεγαλεπήβολος στόχος θα μπορούσε θα μπορούσε να εφαρμοσθεί στην πράξη - και δη στην δεδομένη ισραηλινή πραγματικότητα – όταν εξ αρχής δηλώνεται ότι ο «Ενιαίος Αραβικός Συνδυασμός» δεν πρόκειται ποτέ να συγκατοικήσει στην κυβέρνηση με τα υπόλοιπα (εβραϊκά) κόμματα – αποτελεί ερώτημα προς διερεύνηση.
Από την διάσπαση στην επανασυνένωση
Οι υπόκωφες διαφορές που αναπτύσσονταν μεταξύ των τριών αραβικών κομμάτων οδήγησαν στην διάλυση του «Ενιαίου Αραβικού Συνδυασμού», παραμονές των εκλογών της 9ης Απριλίου 2019. Σε εκείνην την εκλογική αναμέτρηση, τα αραβικά κόμματα κατήλθαν αυτόνομα, συγκεντρώνοντας συνολικά 10 έδρες. Με άλλα λόγια, στις εκλογές της 9ης Απριλίου 2019, η αραβική παρουσία στην Κνέσετ συρρικνώθηκε κατά 3 έδρες – τη στιγμή που ο «Ενιαίος Αραβικός Συνδυασμός» στις εκλογές του 2015 είχε καταλάβει 13 έδρες. Σε πραγματικούς αριθμούς, στις εκλογές της 9ης Απριλίου 2019, σε σχέση με τις εκλογές του 2015, 109.475 ψηφοφόροι εγκατέλειψαν τον «Ενιαίο Αραβικό Συνδυασμό» - αριθμός διόλου ευκαταφρόνητος.
Ωστόσο, οι 10 αραβικές έδρες συνέχιζαν να αποτελούν την τρίτη σε δύναμη άτυπη κοινοβουλευτική ομάδα, εθνικά και θρησκευτικά διακριτή, στην 120μελη Κνέσετ. Το γεγονός αυτό, από μόνο του, συνέβαλε στο να ανανεωθούν οι δίαυλοι επικοινωνίας μεταξύ των αραβικών κομμάτων και να συστήσουν εκ νέου τον «Ενιαίο Αραβικό Συνδυασμό», ο οποίος και κατέρχεται ξανά ως ενιαίος πολιτικός σχηματισμός στις επικείμενες βουλευτικές εκλογές της 17ης Σεπτεμβρίου 2019. Την επανασύνδεση των αραβικών κομμάτων προφανώς διευκόλυνε το γεγονός της αλλαγής ηγεσίας του εθνικιστικού Balad, σε συνδυασμό με την (φερόμενη ως) εθελούσια αποχώρηση συγκεκριμένων βουλευτών του, που είχαν προκαλέσει το κοινό αίσθημα, όσο μόνο της εβραϊκής ισραηλινής γνώμης, αλλά – απ’ ό,τι φαίνεται – και ένα σημαντικό τμήμα της αραβικής μειονότητας στο Ισραήλ.
Η πολιτική ατζέντα της αραβικής μειονότητας του Ισραήλ
Στις επικείμενες εκλογές, το στοίχημα που καλείται να κερδίσει ο «Ενιαίος Αραβικός Συνδυασμός» είναι η ανάκτηση των ”χαμένων” αραβικών ψήφων και η επανάληψη της εκλογικής επιτυχίας του 2015, κατακτώντας και πάλι την τρίτη θέση στην Κνέσετ. Είναι πολύ νωρίς ακόμα να εκτιμηθεί κατά πόσον το «Ενιαίος Αραβικός Συνδυασμός» θα μπορέσει ποτέ να μετεξελιχθεί σε ενιαίο πολιτικό κόμμα. Οι κοινωνικές και ιδεολογικές διαφορές σε τοπικό επίπεδο φαίνονται αγεφύρωτες εντός της αραβικής μειονότητας στο Ισραήλ και είναι εξαιρετικά δύσκολο να καλλιεργηθεί μία κοινή συνισταμένη, όσο δεν επιλύεται η χρόνια αραβοϊσραηλινή διένεξη.
Η 22α Αυγούστου 2019 θα μπορούσε να αποτελέσει μία ημέρα ιστορικής σημασίας για την θέση των αραβικών κομμάτων στο ισραηλινό πολιτικό σύστημα. Η ευρείας κυκλοφορίας εφημερίδα Yediot Aharonot στο πρωτοσέλιδο εκείνης της μέρας έφερε τον επικεφαλής του «Ενιαίου Αραβικού Συνδυασμού», Άιμαν Ούντε, να δηλώνει πρόθυμος να συμμετάσχει σε μία κεντροαριστερή κυβέρνηση συνασπισμού που θα προέκυπτε μετά τις επικείμενες εκλογές.
Όπως ήταν φυσικό, οι επικρίσεις εκ μέρους του Λικούντ και της Δεξιάς τόνισαν αμέσως το γεγονός ότι το «Γαλανόλευκο» ”είναι έτοιμο να φέρει τους Άραβες στην εξουσία”. Παράλληλα όμως, ούτε οι εβραϊκές αριστερές δυνάμεις φάνηκαν ενθουσιασμένες με το ενδεχόμενο να συμπράξουν σε μία κυβέρνηση συνασπισμού με τους Άραβες μειονοτικούς. Ο βουλευτής του «Γαλανόλευκου» και στρατηγός εν αποστρατεία Γκάμπι Ασκενάζι, απέρριψε αμέσως κάτι τέτοιο, λέγοντας ότι το κόμμα του δεν πρόκειται να συνεργασθεί με πολιτικές δυνάμεις που δεν δέχονται την εβραϊκής-δημοκρατικής φυσιογνωμία του ισραηλινού κράτους. Σιβυλλικές ήταν οι δηλώσεις του ηγέτη των «Εργατικών», Αμίρ Πέρετς, ο οποίος ναι μεν αποτίμησε τις δηλώσεις Ούντε ως ένα «θετικό βήμα, ούτως ώστε οι Άραβες πολίτες της χώρας να αναπτύξουν το ”αίσθημα του ανήκειν” στο πολιτικό σύστημα του Ισραήλ», αλλά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ακόμα και εάν ο Άιμαν Ούντε θα ήθελε να συμμετάσχει σε μία κυβέρνηση συνασπισμού, το εθνικιστικό κόμμα Balad δεν θα του το επέτρεπε. Η «Δημοκρατική Παράταξη», θέλοντας να αποφύγει να εκφράσει μία καθαρή άποψη, προέβη στην διαπίστωση (λαμβάνοντας υπ’όψιν κυρίως την αντίδραση του «Γαλανόλευκου») ότι ”υπάρχει πολύς δρόμος ακόμα” μέχρι Άραβες και Εβραίοι Υπουργοί να κάθονται δίπλα-δίπλα στα κυβερνητικά έδρανα.
Ο Άιμαν Ούντε, το ίδιο πρωί, - αφού μάλιστα πληροφορήθηκε από τα ΜΜΕ την οργισμένη αντίδραση του εθνικιστικού Balad - διευκρίνισε με δήλωσή του, ότι δεν αποδόθηκαν επακριβώς τα λεγόμενά του στο κύριο άρθρο της εφημερίδας, που αποτελούσε άλλωστε περίληψη ολόκληρου του κειμένου της συνέντευξής του, και που επρόκειτο να δημοσιευθεί στο φύλλο της επόμενης ημέρας. Ο Ούντε, στη σχετική δήλωσή του που δόθηκε αυθημερόν στην δημοσιότητα, ουσιαστικά ξεκαθάρισε τα αιτήματα της αραβικής προεκλογικής ατζέντας.
Σύμφωνα με την ως άνω δήλωσή του, που δόθηκε στη δημοσιότητα στις 22.8.2019, ο «Ενιαίος Αραβικός Συνδυασμός» ”θα ήταν έτοιμος να συμμετέχει σε μία κυβέρνηση συνασπισμού” μόνο εφόσον θα πληρούνταν οι εξής προϋποθέσεις:
«1. Όταν θα έχει τερματισθεί η κατοχή και θα αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις για τη σύσταση ανεξάρτητου παλαιστινιακού κράτους με κοινώς αποδεκτά σύνορα με το Ισραήλ.
2. Όταν οι Άραβες πολίτες του Ισραήλ δεν θα λογίζονται ως πολίτες β’ κατηγορίας – και για να συμβεί αυτό θα πρέπει προηγουμένως α. Να καταργηθεί ο λεγόμενος ”Νόμος του Έθνους”, β. Να επεκταθούν τα όρια των αραβικών Δήμων και Κοινοτήτων και να αρθούν άμεσα τα μέτρα κατεδάφισης αυθαιρέτων κτισμάτων γ. Να εφαρμοσθεί αποτελεσματικό σχέδιο αντιμετώπισης και πρόληψης της βίας και της εγκληματικότητας στην αραβική κοινωνία, δ. Να συσταθεί αραβική πόλη, αραβικό νοσοκομείο και αραβικό πανεπιστήμιο με κρατική μέριμνα και χρηματοδότηση, ε. Να αυξηθούν οι πιστώσεις προς την αραβική τοπική αυτοδιοίκηση.
3. Να ληφθούν νομοθετικά μέτρα κοινωνικής δικαιοσύνης υπέρ όλων των ευπαθών κοινωνικών ομάδων του αραβικού και του εβραϊκού πληθυσμού».
Κατόπιν των ανωτέρω, συμπεραίνεται ότι, και σε αυτήν την εκλογική αναμέτρηση, τα αραβικά μειονοτικά κόμματα θα ακολουθήσουν την ίδια μετεκλογική συμπεριφορά της ”μη-συμμετοχής” στην διακυβέρνηση της χώρας, περιοριζόμενα αποκλειστικά στις δυνατότητες που τους παρέχει ο θεσμικός κοινοβουλευτικός έλεγχος.
Είναι πλέον ξεκάθαρο, ότι στο Ισραήλ υπάρχει ένα αραβικό πολιτικό υποσύστημα, με αιτήματα παντελώς διαφορετικά από εκείνα που απασχολούν τον μέσο ισραηλινό ψηφοφόρο εβραϊκής καταγωγής, αναγόμενα κυρίως στο άλυτο Παλαιστινιακό πρόβλημα και σε ζητήματα καθαρά μειονοτικού χαρακτήρα που άπτονται κυρίως θεμάτων της τοπικής αυτοδιοίκησης. Γι’ αυτό και ο «Ενιαίος Αραβικός Συνδυασμός», ειδικά σε αυτές τις εκλογές, θα κληθεί να πείσει τους Άραβες πολίτες του Ισραήλ να πεισθούν να προσέλθουν στις κάλπες με την ίδια μαζικότητα, που ψηφίζουν στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Και αυτό, υπό τις παρούσες συνθήκες, δεν είναι καθόλου αυτονόητο.
Ο Δρ. Γαβριήλ Χαρίτος είναι ερευνητής του Ινστιτούτου Μπεν-Γκουριόν , Πανεπιστήμιο Μπεν - Γκουριόν , Ισραήλ και Senior Fellow, Κυπριακό Κέντρο Ευρωπαϊκών και Διεθνών Υποθέσεων , Πανεπιστήμιο Λευκωσίας.
Καθημερινή ανάλυση από τον Δρ. Γαβριήλ Χαρίτο για τις επερχόμενες εκλογές στο Ισραήλ στο Φάκελος Εκλογές στο Ισραήλ 2019