Ένα χρόνο πριν, ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν εμφανίστηκε επί σκηνής στην περιφέρεια του Κουρσκ της Ρωσίας για τα 80 χρόνια από μια από τις μεγαλύτερες νίκες του Κόκκινου Στρατού στον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο- τη μάχη του Κουρσκ το 1943. Σήμερα, 81 χρόνια μετά τη μάχη, το Κουρσκ είναι ξανά στην επικαιρότητα, αλλά για άλλο λόγο.
Ουκρανικές δυνάμεις προέβησαν σε μια κεραυνοβόλα εισβολή στην περιφέρεια, καταλαμβάνοντας χωριά, πιάνοντας εκατοντάδες αιχμαλώτους και αναγκάζοντας τις ρωσικές αρχές να διατάξουν την απομάκρυνση δεκάδων χιλιάδων πολιτών. Η Ρωσία πιάστηκε εντελώς απροετοίμαστη και λέγεται πως στέλνει κληρωτούς να πολεμήσουν κάποιες από τις πιο εμπειροπόλεμες μονάδες της Ουκρανίας.
Μέχρι τώρα ο Πούτιν υποβαθμίζει την ουκρανική εισβολή, ωστόσο δυόμισι χρόνια μετά την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, τα πράγματα στη Ρωσία φαίνονται πιο ανήσυχα. Ο ίδιος ο Ρώσος πρόεδρος δεν φαινόταν να νιώθει άνετα σε συνάντηση σχετικά με το Κουρσκ με κορυφαία στελέχη του χώρου της ασφαλείας που προβλήθηκε στην τηλεόραση. Ο πρόεδρος και οι αξιωματούχοι αναφέρθηκαν στα «γεγονότα στην περιφέρεια του Κουρσκ» ως «κατάσταση» ή «πρόκληση». Τα κρατικά ΜΜΕ ακολούθησαν τη γραμμή του Κρεμλίνου, δείχνοντας εκτοπισμένους σε ουρές για λήψη αρωγής ή δωρητές αίματος, σαν τα γεγονότα στο Κουρσκ να ήταν μια ανθρωπιστική καταστροφή και όχι η μεγαλύτερη επίθεση στη Ρωσία από τον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι σήμερα.
Στα 24 χρόνια του στην εξουσία ο Πούτιν παρουσιάζεται ως ο μόνος που μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια και σταθερότητα της Ρωσίας, μα η εικόνα του αυτή έχει πληγεί. Ρωσικές πόλεις έχουν δεχτεί επιθέσεις με πυροβολικό και drones- την Τετάρτη έλαβε χώρα ουκρανική επίθεση με δεκάδες drones. Επίσης, υπενθυμίζεται η ανταρσία της μισθοφορικής Wagner του Γεβγκένι Πριγκόζιν πέρυσι, καθώς και η τρομοκρατική επίθεση ενόπλων στη Μόσχα τον Μάρτιο, όπου σκοτώθηκαν 145 άτομα.
Το Κρεμλίνο έχει προβεί σε ευρείας κλίμακας εκκαθαρίσεις αξιωματούχων του υπουργείου Άμυνας, με πολλούς να κατηγορούνται για διαφθορά. Επίσης, αξιωματικοί των ενόπλων δυνάμεων έχουν συλληφθεί για απάτες, μεταξύ των οποίων ο αντισυνταγματάρχης Κωνσταντίν Φρόλοφ, παρασημοφορημένος αξιωματικός των αερομεταφερόμενων δυνάμεων. «Θα προτιμούσα να είμαι στο Κουρσκ...παρά εδώ» είπε ενώ τον πήγαιναν με χειροπέδες σε αστυνομικό τμήμα της Μόσχας.
Σε μια άλλη εξέλιξη που θυμίζει ότι τα πράγματα στη Ρωσία μπορούν να μεταβληθούν γρήγορα, οι αρχές άρχισαν έρευνες σε βάρος άλλων αξιωματούχων και επιδιώκουν την κατάσχεση ακινήτων από κάποιους από τους πλουσιότερους ανθρώπους της χώρας σε μια περιοχή έξω από τη Μόσχα, κοντά σε σπίτι του Πούτιν. Η κρατική τηλεόραση αποτελεί σημαντικό πυλώνα της στήριξης προς τον Πούτιν παρά δυσμενείς εξελίξεις όπως η εισβολή στο Κουρσκ, ωστόσο είναι δυσκολότερο να αξιολογηθεί η στάση των ελίτ της Ρωσίας.
Ο Πούτιν βασίζεται πολύ στη στήριξη/ αποδοχή από πλευράς των ελίτ, λέει η Εκατερίνα Σούλμαν, του Carnegie Russia Eurasia Center στο Βερολίνο. «Αυτό που υπολογίζουν στα κεφάλια τους 24 ώρες το 24ωρο, 7 ημέρες την εβδομάδα, είναι αν το status quo είναι προς το συμφέρον τους ή όχι» είπε η ίδια.
Από τότε που άρχισε ο πόλεμος τα πράγματα για τις ελίτ αυτές – τον εσώτερο κύκλο του Πούτιν, κορυφαίους γραφειο κράτες, στελέχη των χώρων της ασφάλειας και των ενόπλων δυνάμεω και επιχειρηματίες- έχουν χειροτερέψει. Πολλοί έχουν πλουτίσει λόγω του πολέμου, αλλά έχουν λιγότερα μέρη για να πάνε να ξοδέψουν τα κέρδη τους λόγω των δυτικών κυρώσεων.
Αυτό που αναρωτιούνται για τον Πούτιν, κατά τη Σούλμαν, είναι «αν ο γέρος είναι ακόμα “asset” ή πρόβλημα (liability)».
Θα μπορούσε να ειπωθεί πως οι ελίτ της Ρωσίας είναι σε μια φάση «δυστυχούς συμμόρφωσης» είπε ο Νάιτζελ Γκουλντ Ντέιβς, του International Institute for Strategic Studies στο Λονδίνο. Είναι δυσαρεστημένες από το status quo, σημείωσε, μα ανησυχούν για το ποιος θα κέρδιζε εάν υπήρχε σύγκρουση για την ηγεσία.
Αυτό στο οποίο θα μπορούσαν να ελπίζουν, λένε οι αναλυτές, είναι η αντίδραση του Πούτιν στα γεγονότα του Κουρσκ να εντάσσεται σε ένα μοτίβο όπου αρχικά εμφανίζεται αργός στην αντίδραση σε μια κρίση πριν εν τέλει καταφέρει να επικρατήσει. Αυτό είναι κάτι που παρατηρείται από τον πρώτο καιρό του στην εξουσία ακόμα, αρχίζοντας από το ναυάγιο του πυρηνικού υποβρυχίου «Κουρσκ» πριν από 24 χρόνια: Στις 19 Αυγούστου 2000, λιγότερο από ένα χρόνο αφού έγινε πρόεδρος, το υποβρύχιο βούλιαξε στη Θάλασσα του Μπάρεντς αφού εξερράγη μια από τις τορπίλες του, με αποτέλεσμα τον θάνατο 118 ναυτικών. Στις αρχές της κρίσης ο Πούτιν συνέχιζε τις διακοπές του- κάτι που είχε προκαλέσει αποδοκιμασία- και περίμενε πέντε ημέρες πριν αποδεχτεί τις προσφορές βοήθειας από τη Δύση, που θα μπορούσαν να είχαν σώσει κάποιες ζωές. Ακόμη, ο Πούτιν είχε φανεί αργός και τον Ιούνιο του 2023, στην ανταρσία της Wagner. Μετά το τέλος της, επέτρεψε στον Πριγκόζιν να παραμείνει ελεύθερος, μα, όπως λέει η Σούλμαν, ο Πούτιν «γέλασε τελευταίος» όταν ο αρχηγός της Wagner σκοτώθηκε σε συντριβή αεροσκάφους.
Κατά την έναρξη της ουκρανικής επίθεσης, που είναι πλέον στην τρίτη της εβδομάδα, ο Πούτιν επιδίωξε να συνεχίσει κανονικά το πρόγραμμά του, και μάλιστα ταξίδεψε στο Αζερμπαϊτζάν, χωρίς αναφορές στην κρίση. Πρόσφατα αναφέρθηκε εν συντομία σε αυτήν υποσχόμενος να «πολεμήσει αυτούς που διαπράττουν εγκλήματα στην περιφέρεια του Κουρσκ». Με τους αντιφρονούντες να έχουν φιμωθεί και τα ΜΜΕ υπό τον έλεγχό του ο Πούτιν μπορεί να πάρει την «απόλυτα κυνική» απόφαση να αγνοήσει ό,τι συμβαίνει στο Κουρσκ, είπε η Σούλμαν.
Ωστόσο και πάλι ο Πούτιν μπορεί να αποδυναμωθεί ως αποτέλεσμα αυτής της «ταπείνωσης» έγραψε ο Γιουτζίν Ρούμερ, διευθυντής του Carnegie Russia and Eurasia Program. «Όλο το ρωσικό πολιτικό και στρατιωτικό κατεστημένο είναι συνεργός στον πόλεμό του και υπεύθυνο για αυτή την καταστροφή».
Όσο περισσότερο διαρκεί η ουκρανική επίθεση, πάντως, τόσο μεγαλύτερες είναι οι προκλήσεις: Η Ρωσία φαίνεται να δυσκολεύεται να βρει τις κατάλληλες δυνάμεις για να αποκρούσει τους Ουκρανούς: Παρά τις υποσχέσεις πως κληρωτοί δεν θα αποστέλλονταν στο μέτωπο, κληρωτοί αναπτύσσονται στο Κουρσκ χωρίς επαρκή εκπαίδευση, όπως ισχυρίζεται οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αναλυτές λένε επίσης πως ενεργοποιούνται εφεδρείες έτσι ώστε η Ρωσία να αποφύγει να τραβήξει δυνάμεις από το Ντονμπάς της Ουκρανίας, όπου οι δυνάμεις της Μόσχας σημειώνουν βραδεία πρόοδο.
Οι ελλείψεις σε προσωπικό έχουν αναγκάσει τις αρχές να προσπαθούν να στρατολογήσουν Ρώσους προσφέροντας μεγάλους μισθούς, καθώς και να στρατολογήσουν κατάδικους αλλά και ξένους πολίτες που βρίσκονται στη χώρα.
Όσο η Ουκρανία συνεχίζει την επίθεσή της, θα μπορούσε να γίνει δύσκολο για το Κρεμλίνο να αγνοήσει τις συνέπειες του πολέμου. Μια ερώτηση- κλειδί για τον Γκουλντ Ντέιβις είναι τι θα συμβεί εάν οι ρωσικές ελίτ καταλήξουν στο συμπέρασμα πως ο πόλεμος δεν μπορεί να κερδηθεί ή «ότι δεν θα τελειώσει ποτέ όσο ο Πούτιν είναι στην εξουσία».
Το αν η δεύτερη μάχη του Κουρσκ θα αποτελέσει και αυτή κομβικό σημείο στον πόλεμο είναι ακόμα άγνωστο- ωστόσο, κατά τη Σούλμαν, ως ένα από «μια σειρά ατυχών γεγονότων, συμβάλλει στην εντύπωση πως τα πράγματα δεν πάνε καλά».
Με πληροφορίες από Associated Press