Με την αυξανόμενη αστικοποίηση να ανέρχεται στο 55% του παγκόσμιου πληθυσμού – ενώ αυτό το ποσοστό εκτιμάται ότι θα φτάσει στο 68% το 2050 [ UN World Urbanization Prospects, The 2018 Revision (May 2018): Our World in Data Urbanization (Sept 2018) ], η προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα αποτελεί ένα δύσκολο ταξίδι. Oι πόλεις αντιμετωπίζουν δημογραφικές, οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές προκλήσεις, ενώ καλούνται να θέσουν νέους στόχους, επαναπροσδιορίζοντας τη λειτουργία και τη σχεδίαση τους.
Τι ρόλο παίζει σε αυτό το «ταξίδι» ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η προσπάθεια μιας πόλης να γίνει «έξυπνη»;
Έχουμε δει να αναδύεται συχνά η φράση «έξυπνη» πόλη. Η έννοια της καλύπτει ένα ευρύ φάσμα στρατηγικών μέτρων που αποσκοπούν στην ενίσχυση του βιοτικού επιπέδου, στην παροχή και διαχείριση δημόσιων υπηρεσιών και στην ανάπτυξη μιας βιώσιμης οικονομίας με τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών. Μάλιστα από το 2012, ο Boyd Cohen, ένας καταξιωμένος Αμερικανός επαγγελματίας, ερευνητής και συγγραφέας, ο οποίος ειδικεύεται σε θέματα καινοτομίας, κλιματικής αλλαγής και βιωσιμότητας, έδωσε τη δική του εικόνα εξέλιξης των «έξυπνων» πόλεων, περιγράφοντας τρεις «γενιές»:
Tην Smart Cities 1.0: το όραμα κολοσσών εταιρειών τεχνολογίας για τη δημιουργία καινοτόμων πόλεων.
Την Smart Cities 2.0: το όραμα κυβερνήσεων και πόλεων, για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής με τη χρήση της τεχνολογίας.
Την Smart Cities 3.0: ένα ανθρωποκεντρικό όραμα που βασίζεται στη συνδημιουργία μιας «senseable» πόλης, μιας πόλης που εστιάζει πρώτα στις ανάγκες των πολιτών της, βρίσκοντας τις πιο κατάλληλες λύσεις μέσω των νέων τεχνολογιών.
Γιατί είναι αναγκαίο και πως μπορούμε να εστιάσουμε στη δημιουργία μιας 3ης γενιάς «έξυπνης» πόλης; Βασική προϋπόθεση αποτελεί η χρήση και σωστή αξιοποίηση ενός μεγάλου όγκου πληροφορίας, είτε πρόκειται για δεδομένα σχετικά με την κίνηση στους δρόμους, την ποιότητα περιβαλλοντικών στοιχείων όπως το νερό και ο αέρας, τα δρομολόγια των τρένων ή την κινητικότητα των πολιτών. Τα ανοιχτά δεδομένα μπορούν να βοηθήσουν όλους να αλληλεπιδρούν καλύτερα με την πόλη τους. Κρατώντας τις υποδομές ανοιχτές, μπορεί να εξασφαλιστεί η κουλτούρα μιας πόλης που δοκιμάζει, δημιουργεί και εξελίσσεται. Μάλιστα, υπάρχουν αναρίθμητα δεδομένα τα οποία οι ενδιαφερόμενοι – δήμος, κυβέρνηση, πανεπιστήμια, ιδιώτες και κάτοικοι – μπορούν να τα αξιοποιήσουν για να βελτιώσουν διαδικασίες. Αυτό ακριβώς συμβαίνει και με την περίπτωση της Αθήνας.
Σύμφωνα με το όραμα για τον ψηφιακό μετασχηματισμό του δήμου Αθηναίων, που εκφράζεται στον πρώτο Ψηφιακό Οδικό Χάρτη (Digital Roadmap, 2018), η Αθήνα έχει ως πρωταρχικό στόχο να «αφουγκράζεται» πραγματικά τις ανάγκες των πολιτών και να αναζητά τους πλέον κατάλληλους τρόπους για να λύσει τα καθημερινά προβλήματα. Πώς; Mε έργα και πρωτοβουλίες που αποσκοπούν στην αναβάθμιση της ψηφιακής υποδομής της πόλης και στη βελτίωση των υπηρεσιών της, με προϋπολογισμό 15 εκατομμύρια ευρώ. Με βασικό γνώμονα την τεχνολογία, κάποια από αυτά τα έργα είναι το LoRaWan δίκτυο (Long Range Wide Area Network), το ανοιχτό WiFi στο κέντρο της πόλης, η εφαρμογή για την ελεγχόμενη στάθμευση, ο έξυπνος φωτισμός σε διάφορα σημεία του Εμπορικού Τριγώνου ή οι ΙοΤ πλατφόρμες για την κινητικότητα μέσα στην πόλη και τη διαχείριση των πράσινων χώρων, όπως ο Εθνικός Κήπος.
Αν όλα τα παραπάνω αποτελούν την «απάντηση», τότε ποια είναι η ερώτηση που αρμόζει; Εάν η Αθήνα μπορεί να γίνει «έξυπνη» πόλη; Eάν μόνο η τεχνολογία κάνει μια πόλη «έξυπνη»; Ή εάν δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες, θα έχουμε μια πόλη που εξελίσσεται μαζί με τους πολίτες της; Η απάντηση δεν είναι μόνο μία.
Βέβαια, όσα έχει κάνει ο δήμος Αθηναίων τα τελευταία χρόνια αποτελούν μια καλή βάση για την επόμενη μέρα. Οι στρατηγικές συνεργασίες, δε, δημόσιου-ιδιωτικού τομέα έχουν ενθαρρυνθεί μέσα από τη δημιουργία καινοτόμων προγραμμάτων με επίκεντρο την εκπαίδευση, την τεχνολογία, τον τουρισμό και τον πολιτισμό. Σε ένα σύγχρονο περιβάλλον, οι συνέργειες και η «ανοιχτότητα» πρέπει να είναι στο επίκεντρο ενός σχεδιασμού και αυτό είναι πλέον επιτακτική ανάγκη.
Η ενσωμάτωση πολλαπλών στοιχείων και η δύναμη πολλών φορέων – εταιρειών, εκπαιδευτικών οργανισμών, MKO κ.ά. – σε ένα ολιστικό όραμα, είναι το κατάλληλο μέσο. Είναι εκείνο το μέσο που θα φτιάξει μία ολοκληρωμένη ταυτότητα, μία πόλη που αναπνέει, παράγει ρυθμό και έχει πάνω από όλα την κοινότητα. Κάποια σημερινά παραδείγματα συνεργιών αποτελεί το Athens Digital Lab, το πρώτο early-stage incubator για τεχνολογικές λύσεις έξυπνων πόλεων όπου νέοι επιχειρηματίες δημιουργούν καινοτόμες λύσεις οι οποίες μέσω πιλοτικών εφαρμογών, δοκιμάζονται και επιλύουν καθημερινές προκλήσεις της Αθήνας, η εφαρμογή “Novoville” που προσφέρει στους πολίτες τη δυνατότητα αποστολής αιτημάτων – για τη λειτουργία της πόλης – και επίλυσης τους από το αρμόδιο τμήμα του Δήμου μέσω κινητού τηλεφώνου, το Δημοτικό MakerSpace, ένα υπερσύγχρονο εργαστήριο ψηφιακής κατασκευής το οποίο λειτουργεί ως μια ανοιχτή δομή μάθησης, πειραματισμού και δημιουργίας, ή το Start Project, ένας σύγχρονος εκπαιδευτικός κόμβος, που προσφέρει δωρεάν προγράμματα εκμάθησης πληροφορικής και ψηφιακών δεξιοτήτων στο ιστορικό κτίριο της οικίας Λέλας Καραγιάννη.
Σίγουρα έχουμε να κάνουμε πολλά ακόμη για να πούμε ότι η πόλη έχει ωριμάσει, είναι έτοιμη να δεχτεί μεγάλες επενδύσεις και έχει τις κατάλληλες υποδομές για την ανάπτυξη προηγμένων τεχνολογικών ιδεών. Για τώρα όμως, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε όσες προσπάθειες μας βοήθησαν να κάνουμε τα πρώτα μας βήματα. Δεν χρειάζεται να συγκρίνουμε την Αθήνα με το Τελ Αβίβ, τη Βαρκελώνη, τη Στοκχόλμη ή το Άμστερνταμ. Κάθε πόλη έχει διαφορετικές βάσεις, διαφορετικές πρωταρχικές ανάγκες και διαφορετικό ρυθμό ανάπτυξης.
Το «γήινο» αυτό όραμα της Αθήνας έχει ήδη σημειώσει σημαντικά αποτελέσματα. Η συμμετοχική και ρεαλιστική του βάση, ήταν και ο βασικός λόγος που η Αθήνα κέρδισε τον τίτλο της Ευρωπαϊκής Πρωτεύουσας Καινοτομίας 2018, μπροστά από πόλεις όπως η Τουλούζ (Γαλλία), το Άαρχους (Δανία), το Αμβούργο (Γερμανία) ή η Ουμέα (Σουηδία). Το μέλλον είναι σήμερα, για να διαμορφώσουμε μαζί το αύριο της Αθήνας, της πόλης που αποκαλούμε «σπίτι» μας.