Από 5 έως 9 Οκτωβρίου 2022 βρισκόμουν στην Ρόδο. Σήμερα θέλω να σάς μεταδώσω κάποιες από τις εμπειρίες μου. Και – σάς βεβαιώνω – δεν είναι μόνο για ειδικούς.
Ήταν το 5ο Διεθνές Συνέδριο Ποιμαντικής της Υγείας το οποίο διοργανώθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ένας θεσμός που δικαιώθηκε στην πράξη, με ψυχή του τον π. Σταύρο Κοφινά, κληρικό και ψυχολόγο. Το γενικό θέμα ήταν «Φροντίζοντας για την Ανθρωπότητα σήμερα μεριμνούμε για την Ανθρωπότητα του αύριο».
Δυστυχώς δεν έμαθε ο κόσμος ευρύτερα κάτι γι’ αυτό. Επρόκειτο για μια ακόμη από εκείνες τις εκδηλώσεις όπου αποκαλύπτονται ο μόχθος και η αυτοθυσία κάποιων ανθρώπων, και για τις οποίες δεν βρίσκεται φιλόξενος χώρος στα κανάλια και στους ιστότοπους, εκεί όπου πάντα είναι ευπρόσδεκτες οι εμετικές λεπτομέρειες των ριάλιτυ, των σεξουαλικών κακοποιήσεων, και των ανούσιων κομματικών διαξιφισμών.
Αλλά είναι ακόμη πιο δύσκολο να βρεθεί χώρος στη δημοσιότητα όταν οι πρωτεργάτες του καλού είναι άνθρωποι της Εκκλησίας. Στο συνέδριο συνέρρευσαν Ορθόδοξοι κληρικοί και λαϊκοί από όλες τις ηπείρους (!) οι οποίοι υπηρετούν την σωματική και ψυχική υγεία των συνανθρώπων τους, για να ανταλλάξουν εμπειρίες και απόψεις.
Έτσι λοιπόν είχε κανείς την ευκαιρία να ακούσει στο συνέδριο εξαιρετικές εισηγήσεις για το πόσο παρανοημένος είναι ο Χριστιανισμός και πόσο στρεβλή η εικόνα του Θεού σε πολλούς, όπως επίσης και θεολογικούς προβληματισμούς για την κοινωνική διχόνοια την οποία πυροδότησε η πανδημία, ή για την βιοπολιτική. Ακόμη είχε την ευκαιρία να μάθει για την Βελγική Ορθόδοξη ενορία που φιλοξένησε και ενσωμάτωσε Ουκρανούς πρόσφυγες, ή για τους ιερείς εκείνους οι οποίοι συμπαραστέκονται σε ανθρώπους που υποφέρουν από ψυχικό τραύμα.
Οι συμμετέχοντες είχαν την ευλογία να συναντήσουν κληρικούς γιατρούς από την Αθήνα (χειρούργο, ακτινοθεραπευτή, αναισθησιολόγο), μοναχή παθολόγο από την Κρήτη, ιερέα παιδοψυχίατρο από την Αυστραλία, έναν πρώην αγιορείτη που έκανε διδακτορικό στις σχέσεις Θεολογίας και Ψυχανάλυσης, έναν Ιταλό καθηγητή φαρμακολογίας που χειροτονήθηκε ιερέας, καθώς και πολλούς αφανείς κληρικούς που υπηρετούν τους ασθενείς των νοσοκομείων. Παρέθεσα κάποια ενδεικτικά παραδείγματα για να φανεί η ζωντάνια και η δημιουργικότητα του εκκλησιαστικού χώρου σε όσους έχουν πέσει θύματα στερεοτύπων.
Ας θυμηθούμε εδώ την πρωτοποριακή μονάδα ανακουφιστικής φροντίδας την οποία δημιούργησε και λειτουργεί μια εκκλησιαστική μητρόπολη. Την από πολλών ετών διδασκαλία μαθημάτων Ψυχολογίας στους φοιτητές των Θεολογικών Σχολών και Εκκλησιαστικών Ακαδημιών, την ίδια ώρα που καμία αντίστοιχη ευαισθητοποίηση στο θρησκευτικό φαινόμενο δεν λαμβάνουν οι φοιτητές Ψυχολογίας και οι ειδικευόμενοι Ψυχίατροι! Η Εκκλησία εδώ αποδείχθηκε λιγότερο φοβική και πιο ανοιχτή από τους επιστημονικούς χώρους…
Στο συνέδριο έγιναν ξεκάθαρες απόψεις οι οποίες στηρίζουν την δημόσια υγεία με την ευρύτερη έννοια: εκφράσθηκε η απέχθεια προς τον φανατισμό, τονίσθηκε η σημασία της γυναίκας και η αντιχριστιανικότητα του σεξισμού, και επικράτησε διάχυτη καταδίκη της καπηλείας της θρησκείας από την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η εκτεταμένη θεματική του συνεδρίου κατανοείται καλύτερα αν αναλογισθούμε ότι προβληματικές δημόσιες στάσεις καταλήγουν σε ποικιλόμορφη φθορά της υγείας: για παράδειγμα, ο εθνικισμός και ο σεξισμός έχουν στο τέλος της διαδρομής τους θύματα που θα χρειασθούν γιατρούς και ψυχολόγους…
Έγινε αναφορά και στους πάμπολλους γιατρούς Αγίους της Εκκλησίας, μια γραμμή που αρχίζει από τον Ευαγγελιστή Λουκά του 1ου αιώνα μΧ και καταλήγει (προς το παρόν) στον Ρώσο χειρούργο Λουκά του 20ού αιώνα! Είναι φανερό πως η σύζευξη αρετής και επιστήμης ως διακονίας λέει πολλά για τον χαρακτήρα της Χριστιανικής πίστης και για την δύναμή της να εμπνέει. Αυτό άλλωστε γίνεται αντιληπτό από όποιον είχε τη χαρά να γνωρίσει πραγματικούς ανθρώπους (και όχι καρικατούρες τις οποίες φαντάζονται τα ΜΜΕ) που αναλώνονται στην συμπαράσταση προς πονεμένους.
Είναι γεγονός ότι συχνά ασκώ κριτική στα εκκλησιαστικά κακώς κείμενα – ακόμη και η ομιλία μου στο συνέδριο διέθετε πολλή αυτοκριτική. Όμως δεν κρύβω ότι πονάω όταν παραμένει άγνωστη η ανεκτίμητη προσφορά κληρικών και λαϊκών, πολύ περισσότερο όταν επιλέγονται να αναδειχθούν οι κακές στιγμές κάποιων επειδή αυτό πουλάει πιο πολύ. Τουλάχιστον έτσι νομίζουν οι δημοσιογράφοι και αρκετός κόσμος, αλλά έχω πλέον σοβαρές αμφιβολίες: είναι τόση η συσσωρευμένη αηδία και αποθάρρυνση της κοινωνίας από τα διάχυτα εκφυλιστικά φαινόμενα ώστε με ευγνωμοσύνη θα έπαιρναν ανάσες μαθαίνοντας συμπεριφορές φιλαλληλίας και υπέρβασης.
Ας σταθούμε μια στιγμή να αναρωτηθούμε:γιατί να θέλει ένας κληρικός να υπηρετήσει σε νοσοκομείο; Εκεί θα τού λείπουν πολλές από τις χαρές της ενορίας: δεν θα τελέσει βαπτίσεις και γάμους, δεν θα συναναστρέφεται παιδιά και εφήβους στις ομάδες κατήχησης και συζήτησης, δεν θα μαθαίνει τους ευχάριστους σταθμούς ζωής των ενοριτών του. Αντ’ αυτών τι θα ακούει; Πώς αρρώστησε ή πώς τραυματίσθηκε κάποιος, ιστορίες θλιβερές πόνου και μοναξιάς, θανάτους και πένθη, αγωνίες και λιποψυχία. Γιατί λοιπόν;
Μήπως επειδή ο Χριστός δίδαξε να υπηρετούμε τους πονεμένους; Μήπως επειδή η μακραίωνη αλυσίδα των αγίων έδειξε τον δρόμο της ευσπλαγχνίας; Τελικά μήπως επειδή, σε αυτή την συγκεκριμένη πίστη, ο ίδιος ο Θεός γίνεται σαν εμάς και συμμερίζεται την ανημπόρια μας;
Και δεν είναι μόνο τα νοσοκομεία. Υπάρχουν τα γηροκομεία και τα ιδρύματα. Υπάρχουν και όλοι εκείνοι οι κληρικοί οι οποίοι ακούν επί ώρες, στην ενορία τους ή στα σπίτια, ιστορίες εγκατάλειψης, ματαιωμένης μητρότητας, τοξικομανίας, ψυχικής διαταραχής, εμπειρίας βιασμού ή κακοποίησης. Και άλλα ων ουκ εστιν αριθμός. Χώρια η οικονομική στήριξη σε ώρες κατά τις οποίες οι οικογένειες βιώνουν αδιέξοδα.
Εν τω μεταξύ η πνευματική συμπαράσταση στον πόνο είναι πλέον διαπιστωμένο, με επιστημονικές έρευνες, ότι επενεργεί ευεργετικά τόσο στην ψυχική υγεία όσο και στην σωματική ίαση. Καθώς μάλιστα οι εκκλησιαστικοί ποιμένες απαρτίζουν ένα δίκτυο αποκεντρωμένο, που παρέχει υπηρεσίες δωρεάν, φτάνουν να αποτελούν έναν αξιοπρόσεκτο μηχανισμό πρόληψης και θεραπείας.
Και όλη αυτή την προσπάθεια τήν πλαισιώνει η Ποιμαντική Επιμόρφωση των ιερέων που λαμβάνει χώρα για πάνω από μια δεκαετία. Κάθονται στα ‘θρανία’ και παρακολουθούν πιστοποιημένα προγράμματα σχετικά με τις σύγχρονες ψυχοκοινωνικές εξελίξεις.
Η αρωγή εκ μέρους των κληρικών μας συνιστά μιαν αφώτιστη μέχρι τώρα πλευρά της κοινωνικής μας ζωής. Είναι ίσως και αυτός ένας λόγος για τον οποίο η Εκκλησία, θεολογικά και ψυχαναλυτικά, προσομοιάζεται με μητέρα. Αυτονόητη, αλλά πάντα εκεί. Το ”ευχαριστώ” περιττεύει αλλά θα αποτελέσει εύκολο στόχο όταν κάτι δεν πάει καλά…