Παρά το γεγονός ότι εδώ και περίπου πέντε αιώνες, δεσπόζει σε μια βουνοπλαγιά κοντά στη Μαδρίτη, η βασιλική Μονή του San Lorenzo de El Escorial δεν είχε ακόμη αποκαλύψει όλους τους θησαυρούς και τα μυστικά της.
Σαράντα χρόνια μετά την ένταξή της στον κατάλογο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της Unesco, το μοναδικό αυτό μνημείο, δείγμα εξουσίας, ευσέβειας και προστασίας του Φιλίππου Β′ (1527 - 1598) υποβάλλεται σε εργασίες ανακαίνισης που θα προσφέρουν τη δυνατότητα στους επισκέπτες να απολαύσουν την ηρεμία ενός μοναστηριακού αίθριου στο οποίο δεν επιτρεπόταν η πρόσβαση και να αντικρίσουν έργα ζωγραφικής που κάποτε προορίζονταν αποκλειστικά και μόνο για το βλέμμα των βασιλέων.
Το έργο αποκατάστασης διάρκειας δύο ετών, που κατέστη δυνατό με κονδύλια της ΕΕ ύψους 6,5 εκατ. ευρώ, έχει στόχο να προσελκύσει περισσότερους επισκέπτες στην εντυπωσιακή αυτή κληρονομιά της λεγόμενης «χρυσής εποχής» της Ισπανίας, που απλώνεται σε μία έκταση 33.327 τ.μ.
Το Ελ Εσκοριάλ, 35 μίλια βορειοδυτικά της Μαδρίτης, ήταν η εκπλήρωση του ονείρου του Φιλίππου Β′ να ανεγείρει ένα μοναστήρι σε μια «έρημο», μακριά από ανθρώπους και άλλα κτίσματα.
Το όραμά του, το οποίο χρειάστηκε 21 χρόνια για να ολοκληρωθεί, υλοποιήθηκε χάρη στην ευφυΐα δύο αρχιτεκτόνων: Του Juan Bautista de Toledo, ο οποίος είχε συνεργαστεί με τον Μιχαήλ Άγγελο στη Ρώμη, και, αργότερα, του Juan de Herrera, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο τις γνώσεις που είχε αποκτήσει στη μηχανική, από την εποχή που πολεμούσε στη Φλάνδρα για λογαριασμό του πατέρα του Φιλίππου, Καρόλου Ε’.
«Αυτό το μέρος ήταν μακριά από τα πάντα όταν δημιουργήθηκε- δεν ήταν μια κυριολεκτική έρημος, αλλά ήταν ένα είδος ερήμου», σημειώνει ο Luis Pérez de Prada, επικεφαλής του τμήματος κτιρίων και περιβάλλοντος του εθνικού ιδρύματος πολιτιστικής κληρονομιάς της Ισπανίας, Patrimonio Nacional. «Ήταν ένας απίστευτος άθλος, που καταδεικνύει την ικανότητα του ανθρώπου να δημιουργεί κάτι στη μέση του πουθενά».
Αν και το El Escorial δεν είναι άγνωστος προορισμός -πέρυσι υποδέχτηκε περισσότερους από 450.000 επισκέπτες -ο Pérez de Prada και οι συνεργάτες του θέλουν να προσφέρουν στον κόσμο μια νέα εμπειρία, κυριολεκτικά και μεταφορικά.
Όπως λέει, «Επαναλειτουργεί με μία πολύ βαθιά κατανόηση του τι σημαίνει ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Ισπανίας από αρχιτεκτονική και καλλιτεχνική άποψη, καθώς και του συμβολισμού που φέρει αυτό το μέρος».
Η πιο άμεση αλλαγή είναι το σημείο εισόδου: Aντί να μπαίνουν από το πλάι, οι επισκέπτες θα εισέρχονται από το Αίθριο των Βασιλέων, μια επιβλητική αυλή που δίνει αμέσως την αίσθηση της τεράστιας κλίμακας και δύναμης του συγκροτήματος.
Άλλα σημαντικά στοιχεία του επανασχεδιασμού αφορούν στις ανενεργές αίθουσες ζωγραφικής και αρχιτεκτονικής, οι οποίες επαναλειτουργούν αναδιοργανωμένες.
Η πινακοθήκη, η οποία έκλεισε πριν από επτά χρόνια, θα διαμορφωθεί σε εννέα αίθουσες και θα παρουσιάζει τις προτιμήσεις, τις παραγγελίες και τις αγορές τεσσάρων μοναρχών: του Φιλίππου Β‘, του Φιλίππου Δ‘, του Καρόλου Β’ και της Ισαβέλλας Β’.
Μεταξύ των 99 ιταλικών, ισπανικών, φλαμανδικών, γαλλικών και γερμανικών ζωγραφικών έργων τέχνης -πολλά από τους οποία δεν είχαν εκτεθεί ποτέ στο παρελθόν για το κοινό- περιλαμβάνονται έργα των Τιτσιάνο, Ελ Γκρέκο, Βελάσκεθ, Τιντορέτο, Φρανθίσκο ντε Θουρμπαράν και Χουάν Φερνάντες ντε Ναβαρέτε.
Σχεδόν οι μισές αίθουσες θα παραχωρηθούν σε έργα από τη συλλογή του Φιλίππου Β′ για να αντικατοπτρίσουν την πολιτιστική του επιρροή.
«Ο Φίλιππος Β′ είναι το πρόσωπο που θέτει τα θεμέλια των ισπανικών βασιλικών συλλογών», εξηγεί η Carmen García Frías, επιμελήτρια έργων ζωγραφικής στο Patrimonio Nacional. «Λίγοι μονάρχες είχαν ένα ολοκαίνουργιο παλάτι όπως αυτό, στο οποίο μπορούσαν να εκθέσουν τις ιδέες τους και να συγκεντρώσουν μαζί τόσο ωραία έργα θρησκευτικής τέχνης».
Σε περίοπτη θέση θα βρίσκεται το έργο του Φλαμανδού Ρόχιερ φαν ντερ Βάιντεν Calvary που έχει αποκατασταθεί, φιλοτεχνημένο μεταξύ 1457 και 1464 για το Τάγμα των Καρθουσιανών στο Scheut, στα περίχωρα των Βρυξελλών, και αγοράστηκε από τον Φίλιππο Β′ τη δεκαετία του 1550. Ο García Frías το χαρακτηρίζει ως «ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας ζωγραφικής».
Σχεδόν το ένα τρίτο των κονδυλίων της ΕΕ - 2 εκατ. ευρώ - θα διατεθεί για την αναβάθμιση του κτιρίου και τη βιωσιμότητά του με την τοποθέτηση φωτισμού LED, την εγκατάσταση τεσσάρων σημείων φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και τη χρήση ηλιακών συλλεκτών για την τροφοδοσία των εργαστηρίων του Patrimonio Nacional.
Η ανακαινισμένη Μονή θα ανοίξει τις πύλες της σε 18 μήνες.
Για τον Pérez de Prada, ωστόσο, η σημασία του μοναστηριού υπερβαίνει το όραμα ενός ισχυρού μονάρχη -στον καιρό του η Ισπανία έφτασε στο αποκορύφωμα της ισχύος της. «Είναι ένα μέρος όπου μπορείτε να δείτε την εξέλιξη της τέχνης και της αρχιτεκτονικής να κάνει ένα σημαντικό άλμα κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης. Μας δείχνει επίσης πώς ήταν η κοινωνία -και ο κόσμος- εκείνη την εποχή: οι θρησκευτικοί πόλεμοι- η αντιμεταρρύθμιση. Όλα αυτά αντικατοπτρίζονται εδώ».
Με πληροφορίες από Guardian