Οι Ρωμαίοι διακρίνονταν για πολλές αρετές: ήταν πολιτισμένοι, μορφωμένοι, οργανωμένοι και πανίσχυροι. Αν και είναι διάσημοι για τις επιδόσεις τους στην εκπαίδευση, την τάξη, την άρδευση, τις υποδομές και τη δημόσια υγεία, μια νέα μελέτη αποκαλύπτει κάτι που δεν τα κατάφεραν τόσο καλά.
Όπως φαίνεται, οι Ρωμαίοι φέρουν την ευθύνη για την «εκτεταμένη πνευματική παρακμή» στην Ευρώπη, και αυτό οφείλεται στις τεράστιες ποσότητες μολύβδου που εξορύχθηκαν κατά τη διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Η εκτεταμένη ανάπτυξη της εξόρυξης και επεξεργασίας μετάλλων φαίνεται να αύξησε δραματικά τα επίπεδα μολύβδου στην ατμόσφαιρα κατά την ακμή της αυτοκρατορίας, με αποτέλεσμα μια εκτιμώμενη πτώση του δείκτη νοημοσύνης κατά 2 έως 3 μονάδες.
«Είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι μπορέσαμε να ποσοτικοποιήσουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση πάνω από την Ευρώπη πριν από σχεδόν 2.000 χρόνια και να αξιολογήσουμε τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία του αρχαίου ρωμαϊκού πολιτισμού», δήλωσε ο Dr Joseph McConnell από το Ινστιτούτο Ερευνών της Ερήμου στη Νεβάδα.
«Τα ευρήματά μας καταδεικνύουν ότι οι ανθρωπογενείς εκπομπές από βιομηχανικές δραστηριότητες είχαν ως αποτέλεσμα εκτεταμένες βλάβες στην ανθρώπινη υγεία για πάνω από δύο χιλιετίες, πράγμα αρκετά σημαντικό, κατά την άποψή μου», πρόσθεσε.
Παρά το γεγονός ότι οι Ρωμαίοι γιατροί είχαν επίγνωση των κινδύνων από τη δηλητηρίαση με μόλυβδο, το μέταλλο συνέχιζε να χρησιμοποιείται εκτεταμένα σε σωλήνες νερού και μαγειρικά σκεύη, ενώ περιλαμβανόταν σε φάρμακα, καλλυντικά και παιχνίδια. Επιπλέον, οι Ρωμαίοι προσέθεταν σιρόπι με μόλυβδο στο κρασί τους, για να το διατηρήσουν και να το κάνουν πιο γλυκό.
Ενώ η αριστοκρατία δηλητηριαζόταν από τα μολυσμένα φαγητά, ποτά και φάρμακα, ο υπόλοιπος πληθυσμός εισέπνεε μόλυβδο από τα εκτεταμένα ορυχεία και τα εργοστάσια τήξης της αυτοκρατορίας, καθώς το μόλυβδο ήταν υποπροϊόν των διαδικασιών διύλισης αργύρου και χρυσού.
Για να μελετήσουν τα επίπεδα ρύπανσης από μόλυβδο στην ατμόσφαιρα κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, ο McConnell και μια διεθνής ομάδα ερευνητών ανέλυσαν πυρήνες πάγου από την Αρκτική. Οι πυρήνες αυτοί παρείχαν δεδομένα για τις συγκεντρώσεις μολύβδου στην ατμόσφαιρα από το 500 π.Χ. έως το 600 μ.Χ., όπως αναφέρει ο Guardian.
Στη μελέτη που δημοσιεύθηκε νωρίς τον Ιανουάριο στο περιοδικό PNAS, οι ερευνητές περιγράφουν μια απότομη αύξηση της ρύπανσης από μόλυβδο γύρω στο 15 π.Χ. Τα επίπεδα μολύβδου παρέμειναν υψηλά μέχρι την παρακμή της Pax Romana, μια περίοδος 200 ετών ειρήνης και ευημερίας που έληξε το 180 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, ο McConnell εκτιμά ότι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία απελευθέρωσε στην ατμόσφαιρα περισσότερους από μισό εκατομμύριο τόνους μολύβδου.
Για να εκτιμήσουν τον αντίκτυπο αυτής της ρύπανσης, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν ατμοσφαιρικά μοντέλα για να παρακολουθήσουν τη διάδοση του μολύβδου στην Ευρώπη. Στη συνέχεια, αξιοποίησαν σύγχρονες μελέτες για να υπολογίσουν την ποσότητα του νευροτοξικού μετάλλου που συσσωρεύτηκε στα παιδιά και την επίδρασή του στον δείκτη νοημοσύνης τους.
Κατά μέσο όρο, τα επίπεδα μολύβδου στο αίμα των παιδιών κατά την ακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας φαίνεται να είχαν αυξηθεί κατά 2,4 μικρογραμμάρια ανά δεκάγραμμο, όπως διαπίστωσαν οι ερευνητές. Αυτό πιθανότατα οδήγησε σε μείωση του IQ τους κατά 2,5 έως 3 μονάδες. Αν συνυπολογιστεί ο μόλυβδος υποβάθρου, τα επίπεδα μολύβδου στο αίμα των παιδιών ίσως να έφταναν τα 3,5 μικρογραμμάρια ανά δεκάλιτρο.
Υπολογίζεται ότι η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είχε πάνω από 80 εκατομμύρια κατοίκους στο αποκορύφωμά της, γεγονός που σημαίνει ότι περίπου το ένα τέταρτο του παγκόσμιου πληθυσμού θα μπορούσε να είχε εκτεθεί στη μόλυνση από μόλυβδο που προκλήθηκε από την εξόρυξη και τη τήξη. Οι συνέπειες της δηλητηρίασης από μόλυβδο ενδέχεται να ήταν τόσο σοβαρές που μερικοί ερευνητές αναρωτιούνται αν αυτή η ρύπανση συνέβαλε στην πτώση της αυτοκρατορίας.
«Η μείωση του δείκτη νοημοσύνης κατά 2,5 έως 3 μονάδες μπορεί να μην ακούγεται σημαντική, αλλά επηρεάζει τον συνολικό πληθυσμό και θα διαρκούσε για τα περίπου 180 χρόνια της Pax Romana», επισημαίνει ο McConnell. «Αφήνω στους επιδημιολόγους, ιστορικούς και αρχαιολόγους να κρίνουν αν τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης από μόλυβδο και οι επιπτώσεις στην υγεία ήταν αρκετά για να διαμορφώσουν την ιστορία».
Μετά την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τα επίπεδα ρύπανσης από μόλυβδο μειώθηκαν, ωστόσο αυξήθηκαν ξανά κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα και εκτοξεύτηκαν τον 20ό αιώνα λόγω της βιομηχανικής επανάστασης και της καύσης ορυκτών καυσίμων, περιλαμβανομένων των μολυβδούχων καυσίμων για τα οχήματα.
Μια μελέτη του 2021 από τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ κατέγραψε μείωση των επιπέδων μολύβδου στο αίμα των παιδιών ηλικίας 1-5 ετών από 15,2 σε 0,83 μικρογραμμάρια ανά δεκάγραμμο, μεταξύ τέλους δεκαετίας 1970 και 2016, καθώς απαγορεύτηκαν τα μολυβδούχα καύσιμα.