Αν μια ιδέα είναι αυτή που χαρακτηρίζει την Ελλάδα και την ξεχωρίζει από άλλους λαούς, αυτή δεν είναι άλλη παρά η Δημοκρατία, η οποία διαφοροποίησε τον άνθρωπο κι από υπήκοο, μέσα από την υπέροχη μήτρα της, τον έπλασε πολίτη.
Ως πολίτευμα, η Δημοκρατία απαιτεί ένα κυβερνητικό σύστημα, το οποίο, ως ύπατη εξουσία, ασκεί κανονιστική κυριαρχία προκειμένου να μορφοποιείται η λαϊκή βούληση και ταυτόχρονα να επιτελείται χωρίς κωλύματα η λειτουργία των θεσμοθετημένων εξουσιών (νομοθετική, εκτελεστική κλπ.).
Είναι θεμελιωδώς σημαντικό για το εύρυθμο του λειτουργήματος της Δημοκρατίας, πολίτευμα και κυβερνητικό σύστημα να διατηρούνται στη συνείδηση των πολιτών ως δύο έννοιες εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, όπως και πραγματικά είναι. Το δημοκρατικό πολίτευμα είναι πρωτίστως μια αέναη ιδέα ενώ το κυβερνητικό σύστημα είναι ασφυκτικά εναγκαλισμένο με το κράτος και τους πολιτικούς σχηματισμούς της εκάστοτε ιστορικής περιόδου. Κάθε αυθαίρετη κι επικίνδυνη συσχέτιση των εννοιών αυτών, η οποία δυστυχώς δεν εκλείπει από τους μικρονοϊκούς υπηκόους πολιτικών ιδεολογημάτων, θα ήταν ικανή να ακυρώσει την ουσία της Δημοκρατίας και να την μετατρέψει σε καθεστώς για λίγους, διαχειριζόμενο από λίγους.
Η Δημοκρατία, όπως έχει ποικιλοτρόπως διατυπωθεί, θεμελιώνεται στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Ίσως όμως, για τις σημερινές αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες, αυτή η θεωρητική διατύπωση να μην προσδιορίζει τον ακρογωνιαίο λίθο αυτού του τόσο σημαντικού πολιτεύματος που άλλαξε ριζικά τον κόσμο μας, με τη σαφήνεια που απαιτείται. Και τούτο γιατί πρωτίστως στηρίζεται στην ευθύνη όλων των πολιτών ανεξαιρέτως να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους απέναντί της. Τουλάχιστον αυτό απαιτούσε η Δημοκρατία που γεννήθηκε στην Αρχαία Ελλάδα, με την ενιαύσια θητεία των αρχόντων που κληρώνονταν και δεν εκλέγονταν, τη λογοδοσία μετά το τέλος της θητείας τους αλλά και την καθολική συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων.
Όπως και τότε, έτσι και σήμερα, είναι ζωτικής σημασίας οι πολίτες στο σύνολό τους να έχουν ενεργό ρόλο στη διαχείριση των κοινών υποθέσεων και στο σχεδιασμό του μέλλοντος. Διότι η Δημοκρατία, όπως και η ζωή, δεν υπάρχει απλώς, αλλά συμβαίνει! Εκβαίνει της ατομικής συνειδήσεως ενός εκάστου εκ των ανθρώπων και εμβαίνει στην κοινωνία των πολιτών. Αυτή η μετουσίωση που επιτυγχάνεται από τον άνθρωπο στον πολίτη, σημαίνει πως χωρίς ψυχολογική και συνειδησιακή βίωσή της, Δημοκρατία δεν υφίσταται. Γι’ αυτό άλλωστε, απαιτεί ενεργή συμμετοχή, κόπο και ρεαλιστική αυτοαξιολόγηση καθόσον στη Δημοκρατία η ευθύνη δεν μεταβιβάζεται.
Τα σπουδαία πράγματα στη ζωή κοστίζουν και απαιτούν μόχθο για να επιτευχθούν. Η Δημοκρατία είναι ακριβή, σαν την Άνοιξη του Ελύτη, κυρίως γιατί διατηρεί μια πολύτιμα δημιουργική και αμφίδρομη σχέση με τους ανθρώπους που τη βιώνουν ή επιθυμούν να τη βιώσουν αληθινά. Η Δημοκρατία δημιουργεί πολίτες μα και οι πολίτες δημιουργούν Δημοκρατία. Η διαρκής υπενθύμιση της εύθραυστης θνητότητάς της οφείλει να εγείρεται μέσα σε κάθε πολίτη καθημερινά και αδιάλειπτα ως μια αυτονόητη υπενθύμιση ευθύνης, περίπου όσο αυτονόητη είναι και η ανάσα που μας κρατά ζωντανούς ως όντα με συνείδηση.
Δυστυχώς όμως, η ευκολία, ενδεχομένως και η αδιαφορία, με την οποία την αντιμετωπίζουμε στη σύγχρονη Ελλάδα, οδηγεί σε λάθη και παραποιήσεις των ιδανικών και των αξιών της, καθιστώντας την υποχείριο ορισμένων ισχυρών και προβεβλημένων πολιτικών προσώπων και σχηματισμών. Η ευθύνη όμως των πολιτών παραμένει έναντί της αναλλοίωτη, έστω κι αν ξεχνούν να αναρωτηθούν πόση Δημοκρατία χάνουν περιμένοντας τους αντιπροσώπους, αιρετούς και μη, να ενεργήσουν για λογαριασμό τους!
Η Ελλάδα διαχρονικά ήταν συνυφασμένη με την ιδέα της Δημοκρατίας. Σήμερα φαίνεται πως δεν είναι! Αντιμετωπίζεται ως μια αυτονόητη και δεδομένη κατάσταση που για να υπάρξει αρκεί μια ψήφος, συνήθως καθοδηγούμενη λόγω εκπτώσεων στην ελευθερία τής σκέψης, κάθε τρία ή τέσσερα χρόνια. Έχει μετατραπεί σε μια εργαλειακή προσθήκη στη φαρέτρα πολιτικών σχηματισμών που δυστυχώς, όπως έχει αποδειχτεί στην πράξη, έμαθαν να βιοπορίζονται από αυτή.
Η λαϊκή κυριαρχία αποτελεί απλώς ένα σύνθημα γραμμένο πάνω σε ένα πουκάμισο αδειανό μα καλοσιδερωμένο, κρυμμένο προσεκτικά πίσω από γυαλιστερές γραβάτες κι ακριβά κοστούμια.
Η ποιότητα της ευθύνης των πολιτών εξαρτάται από την ποιότητα της παιδείας τους, παρακμή της μιας οδηγεί σε παρακμή της άλλης και το αντίστροφο. Η ευθύνη τους όμως είναι τόσο σημαντική για τη Δημοκρατία, η οποία δεν αρκείται σε μια ψήφο κάθε τέσσερα χρόνια, αλλά απαιτεί ενεργή, καθολική και διαρκή συμμετοχή για να υπάρχει, για να συμβαίνει, για να ρέει αδιάκοπα στο χρόνο και στην ιστορία. Όπως και οι ανάσες μας…
Κώστας Θερμογιάννης