Πριν από λίγες ημέρες οι 27 ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πλην Ηνωμένου Βασιλείου) υπέγραψαν στο Σιμπίου της Ρουμανίας μία διακήρυξη 10 σημείων για το μέλλον του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Πρόκειται για ένα κείμενο με πρακτικούς στόχους και συγκρατημένο οραματισμό. Περισσότερο, πρόκειται για μία ατζέντα δράσης, αναγκαία για την επιβίωση και την πρόοδο της Ευρώπης, που σήμερα περνά βαθιά και πολύπλευρη κρίση.
Μετά τις αρχικές επικλήσεις στις πολιτευματικές αρχές της δημοκρατίας και της ελευθερίας, που διέπουν την Ένωση, οι ηγέτες αναφέρονται στο αγαθό της ειρήνης, που κερδήθηκε ύστερα από ποταμούς αίματος που χύθηκαν στη γηραιά ήπειρο για αιώνες και διατηρείται επί 70 και πλέον χρόνια μέχρι σήμερα. Η ενότητα αποτελεί, χωρίς αμφιβολία, τον βασικό στόχο του κειμένου και την ουσιαστική ανάγκη για την οποία αυτό καταρτίστηκε, ενόψει ιδίως των ευρωεκλογών της 26ης Μαΐου.
Οι ηγέτες αναφέρουν στα 10 σημεία:
· Θα υπερασπιστούμε μία Ευρώπη - από την ανατολή στη δύση και από το βορρά στο νότο. Τριάντα χρόνια πριν, εκατομμύρια άνθρωποι πολέμησαν για την ελευθερία τους και για την ενότητα και γκρέμισαν το Σιδηρούν Παραπέτασμα που είχε διχοτομήσει την Ευρώπη για δεκαετίες. Δεν υπάρχει χώρος για διαιρέσεις που είναι αντίθετες στο συλλογικό μας συμφέρον.
· Θα παραμείνουμε ενωμένοι, ό,τι κι αν συμβεί. Θα δείξουμε αλληλεγγύη σε δύσκολες περιόδους και θα παραμείνουμε πάντα ενωμένοι. Μπορούμε να μιλήσουμε με μία φωνή και θα το πράξουμε.
· Πάντα θα αναζητούμε κοινές λύσεις, ακούγοντας ο ένας τον άλλο με πνεύμα κατανόησης και σεβασμού.
· Θα συνεχίσουμε να προστατεύουμε τον τρόπο ζωής μας, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Τα αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα και οι θεμελιώδεις ελευθερίες όλων των Ευρωπαίων αποκτήθηκαν με σκληρούς αγώνες και ποτέ δεν θα θεωρηθούν δεδομένα. Θα υπερασπιστούμε τις κοινές μας αξίες και αρχές που είναι κατοχυρωμένες στις Συνθήκες.
· Θα φέρουμε αποτελέσματα εκεί όπου έχει μεγαλύτερη σημασία. Η Ευρώπη θα συνεχίσει να έχει μεγάλη παρουσία στα μεγάλα θέματα. Θα συνεχίσουμε να ακούμε τις ανησυχίες και τις ελπίδες όλων των Ευρωπαίων, φέρνοντας την Ένωση πιο κοντά στους πολίτες μας, και θα ενεργήσουμε αντίστοιχα, με φιλοδοξία και αποφασιστικότητα.
· Θα τηρούμε πάντα την αρχή της δίκαιης μεταχείρισης, είτε πρόκειται για την αγορά εργασίας, την κοινωνική μέριμνα, την οικονομία είτε πρόκειται για την ψηφιακή μετάβαση. Θα μειώσουμε περαιτέρω τις ανισότητες μεταξύ μας και θα βοηθούμε πάντα τους πιο ευάλωτους στην Ευρώπη, βάζοντας τους πολίτες πάνω από την πολιτική.
· Θα εφοδιαστούμε με τα μέσα που αντιστοιχούν στις φιλοδοξίες μας. Θα προσφέρουμε στην Ένωση τα μέσα που χρειάζεται για να επιτύχει τους στόχους της και να φέρει εις πέρας τις πολιτικές της.
· Θα διαφυλάξουμε το μέλλον για τις επόμενες γενιές Ευρωπαίων. Θα επενδύσουμε στους νέους και θα οικοδομήσουμε μια Ένωση έτοιμη για το μέλλον, ικανή να αντιμετωπίσει τις πιο πιεστικές προκλήσεις του 21ου αιώνα.
· Θα προστατεύουμε τους πολίτες μας και θα τους κρατήσουμε ασφαλείς επενδύοντας στην ήπια και την σκληρή δύναμή μας και συνεργαζόμενοι με τους διεθνείς μας εταίρους.
· Η Ευρώπη θα αποτελέσει έναν υπεύθυνο παγκόσμιο ηγέτη. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε σήμερα μας επηρεάζουν όλους. Θα συνεχίσουμε να συνεργαζόμαστε με τους εταίρους μας στον κόσμο για να διατηρήσουμε και να αναπτύξουμε την διεθνή τάξη βάσει κανόνων, να εκμεταλλευθούμε με τον καλύτερο τρόπο νέες εμπορικές ευκαιρίες και να αντιμετωπίσουμε από κοινού παγκόσμια ζητήματα όπως η διαφύλαξη του περιβάλλοντός μας και η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Αφού σημειώσουμε την πραγματικότητα του διακηρυκτικού και προφανώς μη νομικά δεσμευτικού χαρακτήρα του κειμένου, μπορούμε να προχωρήσουμε σε ορισμένες επισημάνσεις.
Αρχικά, πρέπει να σημειωθεί ότι η διακήρυξη συνιστά επί της ουσίας ομόφωνη επιλογή του ενός από τους πέντε δρόμους που είχε προτείνει πριν από περίπου ένα χρόνο ο Ζαν-Κλωντ Γιουνκέρ. Όλα δείχνουν πως στα υψηλά κλιμάκια των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων έχει επιλεγεί ο δρόμος του ρεαλισμού. Ο δρόμος αυτός συνίσταται αφενός στην ενίσχυση της συνεργασίας των κρατών μελών σε ορισμένα μόνο ζητήματα (ευρώ, τραπεζική ένωση, ασφάλεια, άμυνα, περιβάλλον-ενέργεια, μετανάστευση), με σκοπό την ουσιαστική στοιχειοθέτηση πραγματικών κοινών πολιτικών για τους οικείους τομείς.
Περαιτέρω, είναι φανερό ότι – τουλάχιστον σε επίπεδο διαπιστώσεων – έχει γίνει κτήμα όλων ο ταυτοτικός χαρακτήρας της κρίσης την οποία διέρχεται η Ευρώπη. Ως ανάγκη, συνεπώς, διακηρύττεται η διαφύλαξη της ευρωπαϊκής «ταυτότητας», δηλαδή του ευρωπαϊκού τρόπου ζωής, της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου, της ειρηνικής συνύπαρξης και της ισότιμης ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας όλων των πολιτών.
Δεν είναι υπερβολή να τονισθεί ότι ίσως για πρώτη φορά μετά από χρόνια βλέπουμε σε διακηρυκτικό κείμενο τόσο έντονη την παρουσία των όρων «ενότητα» και «ευημερία», συνδυασμένους με τέτοιο τρόπο ώστε να μαρτυρούν θετικές επιρροές από τα γνωστά αμερικανικά συνταγματικά κείμενα.
Το κείμενο μιλά ακόμη για «μέσα» με τα οποία θα ενισχυθούν οι φιλοδοξίες της Ένωσης, καθώς και για επένδυση τόσο στην «ήπια» όσο και στη «σκληρή» δύναμή της. Δεν χρειάζεται να διαβάσουμε πολύ... πίσω από τις γραμμές προκειμένου να διαβλέψουμε ότι πρόκειται για σαφέστατη νύξη περί δημιουργίας ευρωπαϊκού στρατού. Κάλλιο αργά, παρά ποτέ θα έλεγε κανείς.
Εν κατακλείδι, η Ευρωπαϊκή Ένωση μέχρι σήμερα διήνυσε με θαυμαστό τρόπο μία μεγάλη διαδρομή ειρήνης και οικονομικής συνεργασίας, πρωτόγνωρη στα παγκόσμια χρονικά. Τα τελευταία χρόνια υστέρησε φανερά στην πρόληψη των δημοσιονομικών κινδύνων, ενώ παράλληλα αναδείχθηκαν πολλά προβλήματα από τη μη θεμελίωση μίας ουσιαστικής συνεργασίας στην άμυνα, την ασφάλεια, τη μεταναστευτική και την ενεργειακή πολιτική.
Στο γνωστό “point of no return”, στο οποίο βρισκόμαστε και για το οποίο πολύς λόγος έχει γίνει εδώ και αρκετά χρόνια, η Ένωση πρέπει να αντιληφθεί ότι δεν αρκεί πια (στην πραγματικότητα ποτέ δεν αρκούσε) η ισχύς του δικαίου της. Το manu military - η δημιουργία στρατού - αποκλειστικά ευρωπαϊκώς χρηματοδοτούμενου - είναι πιο αναγκαία από ποτέ. Η προστασία των εξωτερικών συνόρων ταυτίζεται με τη διαφύλαξη της ευρωπαϊκής ταυτότητας.
Παράλληλα, η ενεργειακή πολιτική με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή ενεργειακή αυτονομία συναρτάται άμεσα με μία περαιτέρω εμβάθυνση της οικονομικής συνεργασίας.
Τέλος, η ανάπτυξη και η ευημερία περνούν μέσα από την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης και τη σαφή αναδιάρθρωση της δημοσιονομικής διακυβέρνησης, με στόχο την ενιαία οικονομική πολιτική και την απορρόφηση των συχνών εθνικών δημοσιονομικών κραδασμών.
Με τη διακήρυξη του Σιμπίου έγινε ένα πρώτο βήμα προς τη συνειδητοποίηση των σοβαρών προβλημάτων. Το εγγύτατο μέλλον θα δείξει εάν επρόκειτο πραγματικά περί μίας γενναίας πολιτικής βούλησης ή περί άλλου ενός θεωρητικού ευχολογίου.