Είναι πολύ εύκολο να ξεχάσουμε πόσο σημαντικά είναι τα φάρμακα και τα εμβόλια για την παγκόσμια υγεία, ιδίως όταν μία επιδημία ξεσπά πολύ μακριά από τη χώρα μας, όπως ο Έμπολα ή ο κίτρινος πυρετός. Όταν όμως η απειλή χτυπά την πόρτα μας, όπως τώρα με την COVID-19, οι ελπίδες όλων έχουν στραφεί στο εμβόλιο που θα προστατεύσει τον πληθυσμό από τον ιό.
Ο εμβολιασμός αποτελεί μία επείγουσα αντίδραση κόντρα στην εξάπλωση μιας επιδημίας, ακόμη και στην εξαφάνισή της. Η ανοσοποίηση προλαμβάνει 2-3 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο.
Ωστόσο, οι πολύ υψηλές τιμές των εμβολίων, οι περιορισμοί στις εισαγωγές και τα υλικοτεχνικά ζητήματα (πχ δυσκολία στη διατήρηση της ψυχρής αλυσίδας) είναι μερικοί από τους λόγους για τους οποίους 1 στα 5 παιδιά και πολλοί ενήλικες σε όλο τον κόσμο δεν εμβολιάζονται έναντι πολύ επικίνδυνων ασθενειών.
Η πνευμονία, για παράδειγμα, παραμένει η πρώτη αιτία θανάτου παιδιών κάτω των πέντε ετών παγκοσμίως, αλλά μπορεί εύκολα να προληφθεί με το εμβόλιο κατά του πνευμονιόκοκκου. Για χρόνια, το εμβόλιο αυτό ήταν απρόσιτο για εκατομμύρια παιδιά που το είχαν ανάγκη, λόγω της πολύ υψηλής τιμής του.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η τιμή καταλόγου για το εμβόλιο έφτανε τα 540 δολάρια ανά παιδί.
Στη Γαλλία, μια άλλη χώρα υψηλού εισοδήματος, τα 189 δολάρια για το ίδιο εμβόλιο.
Η τιμή στα φαρμακεία στην Ελλάδα είναι περίπου 150 ευρώ (168 δολάρια) ανά παιδί.
Το 2016 η Εκστρατεία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την Πρόσβαση σε Βασικά Φάρμακα, η οποία έχει σαν στόχο να καταπολεμήσει τα εμπόδια αυτά, συμπεριλαμβανομένων και των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, κατάφερε να εξασφαλίσει από τις δύο φαρμακευτικές εταιρείες που παράγουν το εμβόλιο τη μείωση της τιμής του στα 9 δολάρια (για τις τρεις δόσεις) ανά παιδί για τις αναπτυσσόμενες χώρες και τις ανθρωπιστικές οργανώσεις.
Το 2019 χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την Ελλάδα o «Ανθρωπιστικός Μηχανισμός», το πρόγραμμα δηλαδή που προσφέρει το εμβόλιο σε αυτή την ειδική μειωμένη τιμή, με αποτέλεσμα οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα να εμβολιάσουν παιδιά προσφύγων και να τα προστατεύσουν από την πρώτη αιτία θανάτου παγκοσμίως.
Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα καλούν να ληφθούν άμεσα μέτρα για να αντιμετωπιστεί «η εκτίναξη του κόστους των παιδικών εμβολίων, που έχει αυξηθεί κατά 2.700% την τελευταία δεκαπενταετία -από 1,38 δολάρια το 2001 σε 38,8 δολάρια σήμερα».
Όπως αναφέρει η οργάνωση, «οι ανθρωπιστικές οργανώσεις, δεν είναι σε θέση να αγοράσουν τα εμβόλια στη χαμηλότερη τιμή, η οποία είναι διαθέσιμη μόνο στις πιο φτωχές χώρες του κόσμου, μέσω της Παγκόσμιας Συμμαχίας για τα Εμβόλια και την Ανοσοποίηση (GAVI)» και απευθύνουν έκκληση στις φαρμακευτικές εταιρίες για μείωση της τιμής των εμβολίων.
Η εμπειρία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα από τα προγράμματα αντιμετώπισης επιδημιών παγκοσμίως, όπως η COVID-19, ο Έμπολα ή ο κίτρινος πυρετός αλλά και από την Εκστρατεία για την Πρόσβαση σε Βασικά Φάρμακα αποδεικνύει την αναγκαιότητα τα εμβόλια και οι θεραπείες να είναι προσβάσιμα σε όλους τους ανθρώπους και ειδικά στις αναπτυσσόμενες χώρες.
COVID-19 και προκλήσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες
Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα ανησυχούν ιδιαίτερα για την πρόσβαση σε φάρμακα, τεστ και εμβόλια για την COVID-19. Αυτό που απαιτείται είναι παγκόσμια δράση και αλληλεγγύη για να διασφαλιστεί η δίκαιη πρόσβαση όλων σε προστατευτικό εξοπλισμό, διαγνωστικά εργαλεία, θεραπείες και εμβόλια.
Ωστόσο, πολλές χώρες υιοθετούν εθνικές στρατηγικές που θα βλάψουν, αντί να ωφελήσουν όλες τις χώρες. Οι εθνικές στρατηγικές είναι αντιπαραγωγικές και επιβλαβείς.
Αυτή η πανδημία δεν θα τελειώσει ποτέ εάν δεν εξαλειφθεί από όλες τις χώρες. Επιπλέον, οι φαρμακευτικές εταιρείες έχουν διατηρήσει την συνήθη πρακτική τους αναφορικά με τον αυστηρό έλεγχο των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας (διπλώματα ευρεσιτεχνίας), ενώ επιδιώκουν μυστικές και μονοπωλιακές εμπορικές συμφωνίες που αποκλείουν πολλές αναπτυσσόμενες χώρες από το να επωφεληθούν.
Περισσότερες από τις μισές εταιρείες που πρόκειται να παράξουν το εμβόλιο έχουν ήδη δεσμευτεί μέσω συμφωνιών με πλούσια κράτη που αντιπροσωπεύουν μόλις το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Οι χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, οι οποίες θα έχουν πρόσβαση στο εμβόλιο μέσω ενός μηχανισμού που ονομάζεται COVAX, αναμένεται προς το παρόν να λάβουν περιορισμένες προμήθειες εμβολίου μέχρι το τέλος του 2021. Ωστόσο, σύμφωνα με μελέτες, 9 στους 10 ανθρώπους σε χώρες χαμηλού εισοδήματος δεν θα εμβολιαστούν το 2021.
Πολύ πρόσφατα η Pfizer και η BioNTech ανακοίνωσαν συμφωνία για την παροχή έως 40 εκατομμυρίων δόσεων του εμβολίου COVID-19 στον μηχανισμό COVAX. Ενώ αυτή η συμφωνία είναι προς τη σωστή κατεύθυνση, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αντιπροσωπεύει μόνο το 2% των δόσεων (40 εκατομμύρια από τα 2 δισεκατομμύρια) στις συμφωνίες που υπέγραψαν οι δύο εταιρείες για το 2021 και το 2022.
Η Ινδία και η Νότια Αφρική έχουν ήδη ζητήσει από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου να επιτρέψει σε όλες τις χώρες να παραιτηθούν προσωρινά από τις υποχρεώσεις επιβολής διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, εμπορικών μυστικών και άλλων τύπων πνευματικής ιδιοκτησίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας, με στόχο ο καθένας παντού να έχει πρόσβαση στη θεραπεία και στο εμβόλιο για να τερματιστεί η πανδημία.
Η Εκστρατεία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την Πρόσβαση σε Βασικά Φάρμακα έχει ήδη ξεκινήσει να υποστηρίζει αυτή την κίνηση. Μέχρι στιγμής 100 χώρες έχουν συμφωνήσει.
Ωστόσο, η πρόταση αυτή δεν υποστηρίζεται από πολλά πλούσια κράτη, όπως ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Καναδάς, Βραζιλία, Αυστραλία, Νορβηγία, Ελβετία και την ΕΕ.
Για τον λόγο αυτό, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα κάνουν έκκληση να προετοιμαστούν οι κυβερνήσεις για την αναστολή ή την παράκαμψη των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας για τα ιατρικά υλικά κατά της COVID-19.
Η κατάργηση των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και άλλων εμποδίων είναι κρίσιμη προκειμένου να διασφαλιστεί ότι υπάρχουν αρκετοί προμηθευτές οι οποίοι πωλούν σε τιμές λογικές για τον καθένα, ώστε όλοι να έχουν πρόσβαση στο εμβόλιο.
«Ξέρουμε πολύ καλά από το έργο μας σε όλο τον κόσμο τι σημαίνει να μην μπορούμε να θεραπεύσουμε τους ασθενείς που φροντίζουμε επειδή ένα απαραίτητο φάρμακο είναι πολύ ακριβό ή δεν είναι διαθέσιμο» τονίζει ο Δρ Μάρσιο ντα Φονσέκα, σύμβουλος λοιμωδών νοσημάτων στην Εκστρατεία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την Πρόσβαση σε Βασικά Φάρμακα. «Στις χώρες όπου οι φαρμακευτικές εταιρείες θέτουν σε ισχύ διπλώματα ευρεσιτεχνίας, ζητάμε από τις κυβερνήσεις να λάβουν μέτρα για την παράκαμψη αυτών των μονοπωλίων, ώστε να διασφαλιστεί η προσφορά προσιτών φαρμάκων και να σωθούν περισσότερες ζωές.»
«Όταν μαίνεται μια πανδημία, δεν είναι η κατάλληλη στιγμή να δοκιμάσουν οι εταιρείες τις υψηλότερες τιμές που θα αντέξει η αγορά» λέει ο Στιν Ντεμπορχρέφε, σύμβουλος διαγνωστικών εργαλείων στην Εκστρατεία των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την Πρόσβαση σε Βασικά Φάρμακα.
Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα προειδοποιούν ότι οι υψηλές τιμές και τα μονοπώλια θα έχουν ως αποτέλεσμα να χορηγούνται με φειδώ τα φάρμακα, τα τεστ και τα εμβόλια, πράγμα που θα παρατείνει την πανδημία.
Ελπίδα για τον Έμπολα
Πρόσφατα, μια ομάδα διεθνών ανθρωπιστικών οργανώσεων με επικεφαλής τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ανακοίνωσε τη δημιουργία του πρώτου παγκόσμιου αποθέματος του εμβολίου Ervebo Ebola Zaire κατά του Έμπολα. Τα κλινικά δεδομένα έχουν αποδείξει την αποτελεσματικότητα του εμβολίου στην προστασία των ατόμων που κινδυνεύουν και στη μείωση της μετάδοσης του ιού.
«Η δημιουργία αποθέματος εμβολίων για τον Έμπολα είναι ένα πολύ θετικό βήμα. Ο εμβολιασμός είναι ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους αντιμετώπισης των επιδημιών του Έμπολα» λέει η Δρ Natalia Roberts, Επικεφαλής του Προγράμματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για τις επιδημίες. «Η ανάπτυξη ενός εμβολίου ήταν μεταξύ των βασικών καινοτομιών στην ανταπόκριση μπροστά στα πρόσφατα περιστατικά στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Ένα απόθεμα εμβολίων για τον Έμπολα μπορεί να αυξήσει τη διαφάνεια στη διαχείριση των υπαρχόντων παγκόσμιων αποθεμάτων και την έγκαιρη ανάπτυξη του εμβολίου όπου είναι πιο απαραίτητο».
Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι το εμβόλιο αυτό είναι αρκετά αποτελεσματικό, έχει δύο πολύ σημαντικά μειονεκτήματα. Το ένα και πολύ βασικό είναι η τιμή του, που υπολογίζεται ότι κυμαίνεται γύρω στα 100 δολάρια για μόνο μία δόση, τιμή απαγορευτική για πολλές χώρες.
Επίσης, απαιτεί διατήρηση της ψυχρής αλυσίδας για να μην καταστραφεί. Αυτό σημαίνει ότι το εμβόλιο αυτό – όπως και το εμβόλιο κατά της COVID-19 της Pfizer – πρέπει να αποθηκευτεί σε απίστευτα χαμηλές θερμοκρασίας στους -70 βαθμούς και στη συνέχεια για πάνω από δύο εβδομάδες στους 2-8 βαθμούς.
Αυτή η διαδικασία είναι πιθανό να παρουσιάσει σοβαρές υλικοτεχνικές προκλήσεις στη διάθεσή του σε χώρες της Δυτικής, Κεντρικής και Ανατολικής Αφρικής.
«Οι προσπάθειες για πρόοδο στον εμβολιασμό του Έμπολα πρέπει τώρα να συνεχιστούν», προσθέτει η Δρ Roberts. «Για παράδειγμα, το περιορισμένο μέγεθος του αποθέματος δεν πρέπει να περιορίζει την περαιτέρω μελέτη σχετικά με τις καταλληλότερες στρατηγικές εμβολιασμού για την καλύτερη ανταπόκριση στις επιδημίες του Έμπολα στο μέλλον.
Ομοίως, η έρευνα θα πρέπει να συνεχίσει να κάνει αυτό το εμβόλιο πιο προσαρμοσμένο στα πλαίσια στα οποία εμφανίζονται οι επιδημίες του Έμπολα, ιδίως, προχωρώντας προς ένα πιο σταθερό προϊόν που δεν απαιτεί μια περίπλοκη ψυχρή αλυσίδα για αποθήκευση και μεταφορά.
Τέλος, η δημιουργία αυτού του αποθέματος δεν θα πρέπει να εμποδίσει τη συνεχιζόμενη ανάπτυξη συμπληρωματικών εμβολίων και θεραπειών που θα συμβάλλουν περαιτέρω στη μείωση των επιπτώσεων και της θνησιμότητας που σχετίζονται με αυτήν την ασθένεια.»
Κίτρινος πυρετός: Αποτελεσματική και μικρότερη δόση του εμβολίου
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του Ερευνητικού Κέντρου των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, Epicentre, η παροχή στους ανθρώπους του 1/5 της τυπικής δόσης του εμβολίου για τον κίτρινο πυρετό είναι ασφαλής και αποτελεσματική. Η δυνατότητα μερικής δόσης σημαίνει ότι θα μπορούν να εμβολιαστούν εκατομμύρια περισσότεροι άνθρωποι κατά τη διάρκεια επιδημίας όταν υπάρχουν ελλείψεις εμβολίων.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) αναμένεται να αλλάξει τις οδηγίες του και να προτείνει τη χρήση μερικών δόσεων εμβολίου κίτρινου πυρετού κατά τη διάρκεια καταστάσεων έκτακτης ανάγκης ως αποτέλεσμα αυτών των νέων δεδομένων.
Tα άτομα που έλαβαν το 1/5 της δόσης βρέθηκαν να έχουν ανοσολογική απόκριση που θεωρήθηκε ανάλογη με αυτή της τυπικής δόσης. Χάρη σε αυτά τα αποτελέσματα, η τρέχουσα πολιτική του ΠΟΥ για κλασματικές δόσεις εμβολίων κίτρινου πυρετού σε περιόδους ελλείψεων κατά τη διάρκεια μιας επιδημίας μπορεί να επεκταθεί σε όλα τα προεπιλεγμένα εμβόλια.
Ο κίτρινος πυρετός είναι ένας οξύς αιμορραγικός πυρετός που μεταδίδεται από κουνούπια και προκαλεί 30.000 θανάτους ετησίως, οι περισσότεροι από τους οποίους στην Υποσαχάρια Αφρική. Δεν υπάρχει θεραπεία για την καταπολέμηση της νόσου αυτής, γι΄ αυτό και η πρόληψη είναι εξαιρετικά σημαντική. Μία μερική δόση του εμβολίου μπορεί να προστατέψει τη ζωή ενός ανθρώπου.
Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα συμπληρώνουν φέτος 50 χρόνια διεθνούς δράσης σε εστίες πολέμου, σε χώρες που έχουν υποστεί φυσικές καταστροφές και σε περιοχές που μαστίζονται από επιδημίες. Στις διάφορες αποστολές τους ανά τον κόσμο οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα υλοποιούν μαζικές εκστρατείες εμβολιασμού. Μόνο το 2019, 1.320.100 άνθρωποι εμβολιάστηκαν κατά τις ιλαράς, 910 ασθενείς με Έμπολα εισήχθησαν σε κέντρα θεραπείας, 47.000 ασθενείς θεραπεύτηκαν από τη χολέρα και 2,6 εκατομμύρια ασθενείς με ελονοσία έλαβαν την κατάλληλη θεραπεία. Φέτος συμπληρώνονται 22 χρόνια από τη δημιουργία της Εκστρατείας για την Πρόσβαση σε Βασικά Φάρμακα από τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Σκοπός είναι να εξασφαλίζει την πρόσβαση σε προσιτά φάρμακα, διαγνωστικά τεστ και εμβόλια, καθώς και να προάγει την έρευνα και ανάπτυξη των φαρμάκων αυτών για τους ανθρώπους που φροντίζει η οργάνωση και όχι μόνο.