Οι τεχνολογικές εξελίξεις μπορούν να βελτιώσουν, αλλά και να περιπλέξουν τη Δικαιοσύνη. Η τεχνολογία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά εργαλείο. Ο τρόπος με τον οποίο τη χρησιμοποιούμε μπορεί να φέρει πρόοδο ή να μας απομακρύνει από τις θεμελιώδεις αξίες της Δικαιοσύνης. Ας δούμε τι ενδέχεται να μας περιμένει στο (άμεσο) μέλλον του 2025, και εάν η ισορροπία παραμένει πάντα το κλειδί.
Τεχνητή Δικαιοσύνη: Ένα στοίχημα που φαίνεται ότι δεν μπορεί (και δεν πρέπει) να κερδηθεί
Κατ’ όνομα, στην Ελλάδα, η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει ήδη εισέλθει στη Δικαιοσύνη με υποσχέσεις για ταχύτητα και ακρίβεια, ωστόσο οι προσδοκίες μπορεί να υπερβαίνουν την πραγματικότητα. Η χρήση όλο και περισσότερων δεδομένων για την εκπαίδευση μεγαλύτερων μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης δείχνει πλέον σημάδια κόπωσης. Οι βελτιώσεις που έως τώρα είναι αδιαμφησβήτητα θεαματικές, γίνονται ολοένα και πιο δύσκολες, ενώ το κόστος εκπαίδευσης αυξάνεται. Η «ορμή» της Τεχνητής Νοημοσύνης μέσα στο 2025 θα ανακοπεί.
Ειδικά στη Δικαιοσύνη, ο ρόλος της Τεχνητής Νοημοσύνης πρέπει να είναι επικουρικός. Ένα οποιοδήποτε σύστημα, δεν πρέπει να αντικαταστήσει την ανθρώπινη κρίση. Η άκρατη ψηφιοποίηση, όπως αυτή προωθείται απλοϊκά από την κυβέρνηση, χωρίς τη διατήρηση φυσικών διαδικασιών, ενέχει τον κίνδυνο αποξένωσης των πολιτών από τη Δικαιοσύνη. Είναι κρίσιμο να διατηρηθούν παράλληλα οι φυσικές διαδικασίες για όσους δεν έχουν πρόσβαση ή γνώση των ψηφιακών μέσων.
Εισαγωγή ψηφιακών ακροάσεων: Ένας κίνδυνος για την ανθρώπινη διάσταση
Σαφής η πρόθεση αύξησης ψηφιακών ακροάσεων μέσα στο 2025. Η προφορική διαδικασία, αυτή η άμεση και ζωντανή αλληλεπίδραση μεταξύ δικαστή, δικηγόρου και διαδίκου, είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο της Δικαιοσύνης. Η ιδέα της αντικατάστασής της από ψηφιακές ακροάσεις είναι αναχρονιστική.
Δυστυχώς εδώ φτάνουμε όταν μας κυβερνούν άτομα που δεν κατανοούν τα προβλήματα του κλάδου, που δεν κατανοούν τις διαδικασίες πχ την διαφορά του λειτουργούντος Κτηματολογίου από τις υπό κτηματογραφούμενες περιοχές, που δεν κατανοούν ούτε το ρόλο της Δικαιοσύνης, αλλά ούτε το ρόλο της Τεχνολογίας και αρκούνται σε ένα απλό «όλα ψηφιακά».
Όχι μόνο αποξενώνει τον διάδικο από τη διαδικασία, αλλά αφαιρεί και τη δυνατότητα του δικαστή να αξιολογήσει την ανθρώπινη διάσταση της υπόθεσης. Επιπλέον, πρακτικές όπως ο «ψηφιακός φάκελος» θα περιπλέξουν τη διαδικασία, δημιουργώντας περισσότερους λαβύρινθους και προβλήματα από όσα λύνουν. Είναι απαραίτητο να προστατευθεί η άμεση, ανθρώπινη επαφή που είναι ουσιώδης για την απονομή δικαιοσύνης.
Ψηφιακές βάσεις δεδομένων και πλήρης διαφάνεια
Σε αντίθεση με τις πλήρως ψηφιακές ακροάσεις, οι ψηφιακές βάσεις δεδομένων είναι μια εξέλιξη που μπορεί να φέρει σημαντικά οφέλη. Μέσα στο 2025 έχει δρομολογηθεί η διάθεση περισσότερων δικαστικών αποφάσεων με ψηφιακό τρόπο. Η μεγαλύτερη διευκόλυνση πρόσβασης στις δικαστικές αποφάσεις, η ανώνυμη καταγραφή των δεδομένων και η διαφάνεια στις διαδικασίες μπορούν να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στη Δικαιοσύνη.
Ωστόσο, όλα αυτά πρέπει να γίνουν με προσοχή. Η προστασία της ιδιωτικότητας είναι θεμελιώδης, και η ανωνυμοποίηση των δεδομένων δεν είναι διαπραγματεύσιμη. Η τεχνολογία μπορεί να διευκολύνει, αλλά πρέπει να λειτουργεί με γνώμονα την ασφάλεια και τα δικαιώματα των πολιτών.
Η υπερβολική εξάρτηση από την τεχνολογία, με το πρόσχημα της ψηφιοποίησης, μπορεί να αποξενώσει τον πολίτη από τη Δικαιοσύνη. Όσο πιο σύνθετη και δυσπρόσιτη γίνεται η διαδικασία, τόσο περισσότερο απομακρύνεται η Δικαιοσύνη από την κοινωνία.
Είναι επιτακτικό να δημιουργηθεί ένα σταθερό και απλό νομικό πλαίσιο που αποφεύγει την υπερβολική ρύθμιση και τις συχνές αλλαγές. Οι διαδικασίες πρέπει να είναι ασφαλείς, αξιόπιστες και απλές. Η υπερρύθμιση, οι συνεχείς δικονομικές αλλαγές και οι υπερβολές στην ψηφιοποίηση δημιουργούν ανασφάλεια δικαίου. Σε ένα κράτος δικαίου, η Δικαιοσύνη δεν πρέπει να λειτουργεί για το θεαθήναι, αλλά για τον πολίτη.
Αυτή είναι η μεγάλη πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπίσουμε με υπευθυνότητα και διορατικότητα μέσα στο 2025.