Μετά την απομάκρυνση του Μουαμάρ Καντάφι από την εξουσία το 2011, η Λιβύη βυθίστηκε στο χάος. Η επικρατούσα αστάθεια ευνόησε την εγκατάσταση τρομοκρατικών ομάδων στη χώρα, οι οποίες τη χρησιμοποιούσαν είτε ως βάση οργάνωσης κι εκπαίδευσης για τη διενέργεια επιθέσεων σε άλλα κράτη είτε ως χώρο επιχειρήσεων.
Τρομοκρατικές επιθέσεις από ομάδες προσκείμενες στο Ισλαμικό Κράτος (ISIS) και την Αλ Κάιντα λάμβαναν χώρα σε διάφορες πόλεις, με θύματα όχι μόνο στρατιώτες αλλά και αμάχους. Το 2014, ο στρατάρχης Χαλίφα Χάφταρ με το Λιβυκό Εθνικό Στρατό (LNA), έχοντας την υποστήριξη της κυβέρνησης της ανατολικής Λιβύης, ξεκίνησε την επιχείρηση «Αξιοπρέπεια» (Dignity). Προμετωπίδα της, η αποκατάσταση της τάξης κι η καταπολέμηση της τρομοκρατίας.
Σε αυτή την προσπάθεια, βρήκε συμμάχους αρκετές χώρες με κυριότερες τα ΗΑΕ, την Αίγυπτο, τη Ρωσία, τη Γαλλία και τη Σαουδική Αραβία. Κατήγαγε σημαντικές νίκες, θέτοντας υπό τον έλεγχό του περίπου το 96% της χώρας. Στις επιτυχίες του συγκαταλέγεται η εξουδετέρωση ή φυλάκιση εκατοντάδων τρομοκρατών, μεταξύ των οποίων και ηγετικών στελεχών οργανώσεων. Σε τηλεφωνική συνομιλία του με τον αμερικανό πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ, τον Απρίλιο του 2019 έλαβε τα εύσημα για τον πόλεμο που διεξάγει εναντίον των τζιχαντιστών, γεγονός που ερμηνεύτηκε ως ουσιαστική νομιμοποίηση κι αποδοχή του ρόλου του από την Ουάσινγκτον. Πλέον, η ανατολική Λιβύη που βρίσκεται υπό τον έλεγχο του Χάφταρ έχει «καθαρίσει» από τρομοκράτες, η ασφάλεια έχει αποκατασταθεί και η ζωή έχει γυρίσει στους φυσιολογικούς της ρυθμούς.
“Η Άγκυρα συνέσφιξε τους δεσμούς της με την ιδεολογικά συγγενή κυβέρνηση Σαράζ. Ήδη από τον Απρίλιο του 2019 έστελνε κρυφά στρατιωτικό εξοπλισμό”
Από το 2017, ο στρατάρχης βρίσκεται απέναντι στην αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση της Τρίπολης (GNA) υπό το Φαγέζ αλ Σαράζ και τα στρατεύματά της. Η κυβέρνηση κατηγορείται ότι έχει συμμαχήσει με τοπικές τρομοκρατικές ομάδες, ανάμεσά τους κι αυτή που ευθύνεται για την επίθεση στην αμερικανική πρεσβεία και τη δολοφονία του Αμερικανού πρέσβη το 2012.
Η εμπλοκή της Τουρκίας οδήγησε τη σύγκρουση σε νέο επίπεδο. Στα πλαίσια της νεο-οθωμανικής πολιτικής, της αναζήτησης ηγετικού περιφερειακού ρόλου και της επιθυμίας να μην αποκλειστεί από το ενεργειακό παιχνίδι στην ανατολική Μεσόγειο, η Άγκυρα συνέσφιξε τους δεσμούς της με την ιδεολογικά συγγενή κυβέρνηση Σαράζ. Ήδη από τον Απρίλιο του 2019 έστελνε κρυφά στρατιωτικό εξοπλισμό αλλά από τα τέλη του έτους παρεμβαίνει ανοιχτά συνεπεία της διμερούς συμφωνίας που συνήφθη στα τέλη Νοεμβρίου.
Ως εκ τούτου, τον Ιανουάριο ξεκίνησε η αθρόα μεταφορά μισθοφόρων/τρομοκρατών προς την Τρίπολη αν και το Κάιρο υποστηρίζει ότι η μεταφορά είχε αρχίσει από τον Οκτώβριο. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του Συριακού Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, έχουν μεταβεί περίπου 9.000 Σύριοι μισθοφόροι/τρομοκράτες κι άλλες 3.400 εκπαιδεύονται στην Τουρκία προκειμένου να μεταβούν εν συνεχεία στο λιβυκό μέτωπο. Ο εκπρόσωπος Τύπου του LNA ανεβάζει το συνολικό αριθμό των μισθοφόρων στις 17.000.
“Οι μισθοφόροι συνήθως υπογράφουν συμβόλαια 6 μηνών με μισθό που κυμαίνεται μεταξύ $1500-3.000. Επίσης, δίδεται η υπόσχεση απόκτησης τής τουρκικής υπηκοότητας ενώ η Άγκυρα πληρώνει την ιατρική περίθαλψή τους και είναι υπεύθυνη για τον επαναπατρισμό των νεκρών.”
Οι τρομοκράτες προέρχονται από τις τάξεις του ISIS κι οργανώσεις προσκείμενες στην Αλ Κάιντα που δρουν στη Συρία. Σύμφωνα με πολλά δημοσιεύματα, η Άγκυρα συνεργάστηκε και συνεργάζεται στο συριακό μέτωπο με τις εν λόγω ομάδες ενώ και η 25η έκθεση της ομάδας Analytical Support and Sanctions Monitoring της Επιτροπής του Συμβουλίου Ασφαλείας επιβεβαιώνει ότι η Τουρκία απελευθέρωσε τζιχαντιστές από κέντρα κράτησης στη ΒΑ Συρία. Πολλοί εξ αυτών μεταφέρθηκαν εν συνεχεία στην Τρίπολη.
Οι μισθοφόροι συνήθως υπογράφουν συμβόλαια 6 μηνών με μισθό που κυμαίνεται μεταξύ $1500-3.000. Επίσης, δίδεται η υπόσχεση απόκτησης τής τουρκικής υπηκοότητας ενώ η Άγκυρα πληρώνει την ιατρική περίθαλψή τους και είναι υπεύθυνη για τον επαναπατρισμό των νεκρών.
Επιπροσθέτως, από τον Ιανουάριο, η Άγκυρα έχει στείλει τουλάχιστον 100 Τούρκους στρατιωτικούς αξιωματούχους και μέλη των μυστικών υπηρεσιών. Ο ρόλος των μεν είναι να χειρίζονται τον στρατιωτικό εξοπλισμό και να εκπαιδεύουν τους Λίβυους στη χρήση τους και των δε να συντονίζουν τις προσπάθειες τής κυβέρνησης. Στις αρχές Φεβρουαρίου, η Τουρκία διέψευδε τη δραστηριοποίηση Σύρων μαχητών στη Λιβύη αλλά στα τέλη του ίδιου μήνα ο πρόεδρος Ερντογάν το παραδέχθηκε δημοσίως.
Οι τρομοκρατικές οργανώσεις, πέραν των πληγμάτων που προσπαθούν να καταφέρουν εναντίον των δυνάμεων του Χάφταρ, στοχεύουν και τον άμαχο πληθυσμό. Ακόμη, δολοφονούν τοπικούς άρχοντες λόγω της υποστήριξής τους στον LNA και την κυβέρνηση της ανατολικής Λιβύης. Ενδεικτικά είναι και βίντεο που έχουν διαρρεύσει με μαχητές, που πολεμούσαν υπέρ του Σαράζ προκειμένου να καταλάβουν την πόλη Ταρχούνα, να υπόσχονται ότι θα σκοτώσουν όλες τις γυναίκες της πόλης. Επίσης, τόσο ο LNA όσο και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) κατηγορούν τις δυνάμεις της κυβέρνησης της Τρίπολης ότι έχουν καταστρέψει αρκετά κονβόι επισιτιστικής και ιατροφαρμακευτικής βοήθειας που κατευθύνονταν σε πολιορκούμενες πόλεις.
Παρά τη Συμφωνία του Βερολίνου, η οποία καλεί τρίτες χώρες να απέχουν από την ενίσχυση των αντιμαχόμενων πλευρών σε έμψυχο κι άψυχο υλικό, η Άγκυρα εξακολουθεί να παρέχει δαψιλή βοήθεια και στα δυο επίπεδα στο Σαράζ. Μάλιστα, προσφάτως ζήτησε από συριακές ανταρτικές ομάδες και τρομοκρατικές οργανώσεις να δώσουν λίστες με νέα ονόματα μαχητών που θα σταλούν στη Λιβύη.
“Η τουρκική εμπλοκή πέτυχε τη συστράτευση των αραβικών κρατών πλην του Κατάρ εναντίον της Άγκυρας.”
Οι δύσκολες συνθήκες, οι μεγάλες απώλειες και το γεγονός ότι η Τουρκία δεν εκπληρώνει όλες τις υποσχέσεις της προς τους μισθοφόρους δρουν ως ανασταλτικοί παράγοντες στην προσέλκυση νέων μαχητών. Η άρνηση τους να πάνε στη Λιβύη συνεπάγεται απώλεια του μισθού τους κι αποπομπή από την ομάδα τους στη Συρία ενώ κόβεται η στρατιωτική κι οικονομική βοήθεια προς όσες ομάδες αρνούνται να συνδράμουν. Επίσης, κάποιες εκατοντάδες Σύρων μαχητών παραιτήθηκαν από τις ομάδες τους επειδή αντιτίθενται στην αποστολή κι άλλων μισθοφόρων.
Ωστόσο το οικονομικό δέλεαρ παραμένει ισχυρό καθώς ο μισθός είναι κατά πολύ υψηλότερος απ’ ό,τι σε άλλα πολεμικά μέτωπα. Έναν ακόμη μοχλό πίεσης συνιστούν οι απειλές των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών ότι θα ανοίξουν παλιές υποθέσεις για σκάνδαλα ηγετικών στελεχών των ομάδων αν αυτές δε στείλουν άτομα.
Ο Χάφταρ αντιτίθεται σθεναρώς τόσο στην τουρκική παρουσία στη Λιβύη θεωρώντας την παράνομη όσο και στην παρουσία των μισθοφόρων. Υπό αυτό το πλαίσιο, στη Διάσκεψη του Βερολίνου, ο στρατάρχης επέμεινε ότι η εκεχειρία θα εξαρτάτο μεταξύ άλλων από την αποχώρηση των τουρκικών και συριακών στρατευμάτων. Υπό αυτό το πρίσμα, ο LNA διεξάγει συχνά επιθέσεις εναντίον του τουρκικού στρατιωτικού εξοπλισμού και των μισθοφόρων. Κύριο στόχο αποτελεί το αεροδρόμιο της Μίτιγκα που έχει κατ’ ουσίαν καταστεί στρατιωτική βάση των Τούρκων.
Οι περισσότεροι φύλαρχοι πρόσκεινται στον Χαλίφα Χάφταρ, κι όπως και ο στρατάρχης, έχουν κλείσει τις πετρελαιοπηγές στις περιοχές τους επειδή τα έσοδα από την εκμετάλλευσή τους κατέληγαν στην κεντρική Τράπεζα που ελέγχεται από την Τρίπολη. Υποστηρίζουν ότι δε θέλουν τα έσοδα από το λιβυκό πετρέλαιο να χρηματοδοτούν την έλευση Σύρων μισθοφόρων και τα σχέδια της Τουρκίας εν γένει. Ελπίζουν να οδηγήσουν σε οικονομική αποστράγγιση το καθεστώς Σαράζ ώστε να αναγκαστεί να υποχωρήσει.
Η τουρκική εμπλοκή πέτυχε τη συστράτευση των αραβικών κρατών πλην του Κατάρ εναντίον της Άγκυρας. Προσφάτως αποκαταστάθηκαν πλήρως οι σχέσεις Λιβύης-Συρίας με την επαναλειτουργία της λιβυκής πρεσβείας στη Δαμασκό και τη σύναψη συμφωνίας για παράδοση στις συριακές αρχές όσων μισθοφόρων συλλαμβάνονται στη Λιβύη.
Μέτωπο έναντι της περιφερειακής τουρκικής πολιτικής έχει δημιουργηθεί και στη Μεσόγειο. Προ ημερών, Γαλλία, Αίγυπτος, Ελλάδα και Κύπρος καταδίκασαν για ακόμη μια φορά τις τουρκικές κινήσεις στη Λιβύη και την εν γένει αναθεωρητική πολιτική της χώρας. Είχε προηγηθεί τον Ιανουάριο η αποστολή ρηματικής διακοίνωσης από την Αίγυπτο στον ΟΗΕ. Σε αυτήν, η Τουρκία κατηγορείται για σαφή και δεδηλωμένη στήριξη στην τρομοκρατία, ότι θέτει σε κίνδυνο τη διεθνή ειρήνη κι ασφάλεια κι ότι υπονομεύει τις προσπάθειες εκεχειρίας λόγω της στρατολόγησης και μεταφοράς τρομοκρατικών πυρήνων κι ένοπλων ομάδων από τη Συρία στη Λιβύη.
Πολλές δυτικές χώρες τηρούν μια επαμφοτερίζουσα στάση. Όπως τονίζεται σε έκθεσή τού International Crisis Group, δημοσίως οι δυτικές χώρες επικρίνουν τις κινήσεις της Τουρκίας μεταξύ των οποίων και την παραβίαση του εμπάργκο όπλων. Σιωπηλά όμως, αρκετές (κυρίως η Ιταλία, η Γερμανία κι η Μάλτα) εκφράζουν τη συμπάθειά τους προς τη χώρα, επειδή πιστεύουν ότι αυτό θα σταματήσει την προέλαση του Χάφταρ που δεν εξυπηρετεί τα δικά τους συμφέροντα και θα τον αναγκάσει να προσέλθει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Επίσης, ενώ όπως προελέχθη πέρυσι υπήρξε σύγκλιση μεταξύ ΗΠΑ- Χάφταρ, τον τελευταίο καιρό η Ουάσινγκτον φαίνεται να υποστηρίζει το Σαράζ αντιμετωπίζοντας τη Λιβύη ως ένα ακόμη πεδίο αμερικανο-ρωσικής σύγκρουσης αλλά κι επειδή δεν επιθυμεί την εγκαθίδρυση μιας ισχυρής κυβέρνησης.
Η παρουσία των μισθοφόρων/τρομοκρατών έχει προκαλέσει ρήγμα και εντός του φιλοτουρκικού μετώπου της κυβέρνησης της Τρίπολης. Πολλοί δε νοιάζονται για το υπόβαθρο ή τα κίνητρα των μισθοφόρων, αρκούμενοι στο γεγονός ότι αυξήθηκαν αριθμητικά οι στρατιωτικές δυνάμεις τους. Εντούτοις, αρχικώς, αρκετοί αξιωματούχοι και μαχητές στην Τρίπολη δυσαρεστήθηκαν με την έλευση Σύρων μισθοφόρων. Οι λόγοι ήταν ότι αφενός νόμιζαν ότι θα αποστέλλονταν Τούρκοι κι αφετέρου η άγνοιά τους για τις ιδεολογικές καταβολές ή τους στόχους των μαχητών. Ακόμη, αρκετοί εξ αυτών που επιθυμούσαν την επέμβαση τής Τουρκίας, δεν ήθελαν αυτή να γίνει σε τέτοιο βαθμό.
Ακόμη και οι περισσότεροι ουδέτεροι Λίβυοι που δεν πρόσκειντο προ του τουρκολιβυκού συμφώνου σε κάποια εκ των δυο πλευρών αντιτίθενται στην τουρκική παρέμβαση για λόγους εθνικής υπερηφάνειας. Ένας εξ αυτών, μιλώντας στο International Crisis Group, είπε ότι υπάρχει μια ειδοποιός διαφορά μεταξύ του στρατάρχη Χάφταρ και του Σαράζ στα μάτια τής λιβυκής κοινής γνώμης. Ο Χάφταρ διατηρεί την αρχηγία των στρατευμάτων του ακόμη κι αν σε αυτά περιλαμβάνονται κι άτομα από ξένες χώρες ενώ η GNA κι ο Σαράζ δίνουν την εντύπωση ότι καθοδηγούνται από τους Τούρκους αξιωματικούς, οι οποίοι έχουν αναλάβει την πρωτοβουλία των κινήσεων, γεγονός απαράδεκτο για τους αμερόληπτους απλούς Λίβυους πολίτες.
Εν κατακλείδι, η αποστολή των μισθοφόρων/τρομοκρατών έδωσε το φιλί της ζωής στον Σαράζ βοηθώντας τον να αναχαιτίσει κάποιες επιθέσεις του LNΑ. Συνετέλεσε, επίσης, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, στην ανακατάληψη περιοχών της Δυτικής Λιβύης, όπως της βάσης Αλ Ουατίγια και των πόλεων Σαμπράθα και Σούρμαν όπου οι δυνάμεις της GNA απελευθέρωσαν περίπου 600 σκληρούς εγκληματίες και τρομοκράτες. Σημαντικό ρόλο σε αυτές τις επιτυχίες επιτελεί η χρήση τουρκικών drones και οι αεροπορικού βομβαρδισμοί από τουρκικές φρεγάτες που βρίσκονται στα ανοιχτά της Τρίπολης, γεγονός που καταδεικνύει ότι η ΕΕ και το ΝΑΤΟ είτε αδυνατούν είτε δεν επιθυμούν να επιβάλουν κυρώσεις στην Άγκυρα για τις παραβιάσεις του εμπάργκο όπλων.
Εντούτοις, η προοπτική κερδών σε περιοχές πέραν της Τριπολίτιδας ή επικράτησης έναντι του LNA θεωρείται απίθανη. Αντιθέτως, όπως καταλήγει και μια έκθεση του Stratfor, η τουρκική βοήθεια δύναται μακροπρόθεσμα να γυρίσει μπούμερανγκ για τον Σαράζ αν οι σύμμαχοι του Χάφταρ αυξήσουν με τη σειρά τους έτι περαιτέρω τη βοήθειά τους. ΗΑΕ κι Αίγυπτος δύσκολα θα δεχθούν την αύξηση της περιφερειακής επιρροής της Άγκυρας και τη διατήρηση ενός καθεστώτος προσκείμενου στη Μουσουλμανική Αδελφότητα στη χώρα. Σε κάθε περίπτωση, η εμπλοκή της Τουρκίας διαιωνίζει και κλιμακώνει την ένταση στη Λιβύη προκαλώντας το θάνατο αμάχων κι υπονομεύοντας τις όποιες ελπίδες ειρήνευσης ενώ εγείρει κι ερωτήματα για το κατά πόσο είναι νόμιμο και ηθικό να συμμαχεί κανείς με τζιχαντιστές προκειμένου να διατηρηθεί στην εξουσία (Σαράζ) ή να προωθήσει τις γεωπολιτικές του επιδιώξεις (Τουρκία).