Το Συμβούλιο των Υπουργών της Ε.Ε. υιοθέτησε το σύμφωνο για το μεταναστευτικό και το άσυλο, το οποίο θεσπίζει ένα σύνολο κανόνων που θα βοηθήσουν στην ομαλή διαχείριση των αφίξεων μεταναστών, στη δημιουργία αποτελεσματικών και ενιαίων διαδικασιών και στη διασφάλιση δίκαιης κατανομής των βαρών μεταξύ των κρατών μελών.
Οι υπουργοί αρμίδιοι Ευρωπαίοι υπουργοί ενέκριναν 10 νομοθετικά μέρη του Νέου Συμφώνου, που καθορίζει τους κανόνες για τις 27 χώρες-μέλη βάσει των οποίων θα χειρίζονται τα άτομα που προσπαθούν να εισέλθουν χωρίς άδεια - όλα αυτά σε μια περίοδο λίγο πριν τις Ευρωεκλογές, στις οποίες το μεταναστευτικό έχει αναχθεί σε κυρίαρχο ζήτημα.
Η Ουγγαρία και η Πολωνία, που εδώ και καιρό αντιτίθενται σε οποιαδήποτε υποχρέωση των χωρών να φιλοξενούν μετανάστες ή να πληρώνουν για τη συντήρησή τους, καταψήφισαν το πακέτο αλλά δεν μπόρεσαν να το εμποδίσουν.
Τα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα πιστεύουν ότι το σύμφωνο επιλύει τα ζητήματα που έχουν διχάσει τα έθνη-μέλη, από τότε που πάνω από 1 εκατομμύριο μετανάστες κατέκλυσαν την Ευρώπη το 2015 - οι περισσότεροι από τους οποίους διέφυγαν από τον πόλεμο στη Συρία και το Ιράκ. Ελπίζουν, δε, ότι το σύστημα αυτό θα στερήσει ψήφους από την ακροδεξιά, τα ποσοστά της οποίας ανεβαίνουν επικίνδυνα εξαιτίας αυτού του ζητήματος εν όψει των εκλογών της 6ης-9ης Ιουνίου.
Ωστόσο, το τεράστιο πακέτο μεταρρυθμίσεων θα τεθεί σε ισχύ το 2026, χωρίς να επιλύει άμεσα ένα ζήτημα που πυροδότησε μία από τις μεγαλύτερες πολιτικές κρίσεις της ΕΕ, διχάζοντας τα έθνη σχετικά με το ποιος θα πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για τους μετανάστες όταν φτάνουν και εάν άλλες χώρες θα πρέπει να υποχρεωθούν να βοηθήσουν.
Γιατί χρειάζονται οι νέοι κανόνες
Οι ευρωπαϊκοί νόμοι για το άσυλο δεν έχουν ανανεωθεί εδώ και περίπου δύο δεκαετίες. Το σύστημα πάλιωσε και στη συνέχεια κατέρρευσε το 2015. Βασίστηκε στην προϋπόθεση ότι στους μετανάστες έπρεπε είτε να δίνεται άσυλο ή να απελαύνονται στη χώρα στην οποία εισέρχονταν για πρώτη φορά.
Η Ελλάδα, η Ιταλία και η Μάλτα αφέθηκαν να επωμιστούν το μεγαλύτερο μέρος του οικονομικού βάρους και να αντιμετωπίσουν δημόσια δυσαρέσκεια. Εκτοτε, η ζώνη Σένγκεν έχει επεκταθεί σε 27 χώρες, 23 από τις οποίες είναι μέλη της ΕΕ. Αυτό σημαίνει ότι περισσότεροι από 400 εκατομμύρια Ευρωπαίοι και επισκέπτες, συμπεριλαμβανομένων των προσφύγων, μπορούν να μετακινηθούν χωρίς να επιδείξουν ταξιδιωτικά έγγραφα.
Για ποιους ισχύουν οι κανόνες
Περίπου 3,5 εκατομμύρια μετανάστες έφτασαν νόμιμα στην Ευρώπη το 2023 ενώ τουλάχιστον 1 εκατομμύριο άλλοι βρίσκονταν ήδη στο έδαφος της ΕΕ χωρίς άδεια. Από τους τελευταίους, οι περισσότεροι ήταν άνθρωποι που έμπαιναν κανονικά μέσω αεροδρομίων και λιμανιών με βίζα αλλά δεν επέστρεφαν στην πατρίδα τους όταν αυτή έληγε. Το σύμφωνο ισχύει για την μειονότητα που απομένει, η οποία υπολογίζεται σε περίπου 300.000 μετανάστες πέρυσι. Πρόκειται για άτομα που πιάνονται να διασχίζουν εξωτερικά σύνορα της ΕΕ χωρίς άδεια, όπως αυτά που φτάνουν στις ακτές της Ελλάδας, της Ιταλίας ή της Ισπανίας μέσω της Μεσογείου ή του Ατλαντικού Ωκεανού με βάρκες που παρέχονται από λαθρέμπορους.
Πώς λειυτουργεί το σύστημα
Η χώρα στην επικράτεια της οποίας φτάνουν αυτοί οι άνθρωποι θα τους ελέγχει στα σύνορα. Αυτό περιλαμβάνει ελέγχους ταυτότητας και άλλους - μεταξύ άλλων για παιδιά ηλικίας έως 6 ετών. Οι πληροφορίες θα αποθηκεύονται σε μια τεράστια νέα βάση δεδομένων, το Eurodac. Αυτός ο έλεγχος θα πρέπει να καθορίζει εάν ένα άτομο ενδέχεται να αποτελεί κίνδυνο για την υγεία ή την ασφάλεια και τις πιθανότητές του να του επιτραπεί να μείνει. Γενικά, τα άτομα που διαφεύγουν από συρράξεις, διώξεις ή βία πληρούν τις προϋποθέσεις για άσυλο. Οσοι αναζητούν εργασία είναι πιθανό να μην γίνουν δεκτοί. Ο προληπτικός έλεγχος είναι υποχρεωτικός και δεν θα πρέπει να διαρκεί περισσότερο από επτά ημέρες. Θα πρέπει να οδηγεί σε ένα από τα δύο: αίτηση για διεθνή προστασία, όπως άσυλο, ή απέλαση στη χώρα καταγωγής τους.
Τι περιλαμβάνει η διαδικασία ασύλου
Τα άτομα που ζητούν άσυλο πρέπει να υποβάλουν αίτηση στη χώρα της ΕΕ στην οποία εισέρχονται αρχικά και να παραμείνουν εκεί έως ότου οι τοπικές αρχές καθορίσουν ποια χώρα πρέπει να χειριστεί την αίτησή τους. Θα μπορούσαν π.χ. να έχουν οικογενειακούς, πολιτιστικούς ή άλλους δεσμούς κάπου αλλού, καθιστώντας πιο λογικό να μετακινηθούν προς τα εκεί. Η διαδικασία στα σύνορα θα πρέπει να γίνει σε 12 εβδομάδες, συμπεριλαμβανομένου του χρόνου για νομική προσφυγή, εάν η αίτησή τους απορριφθεί. Θα μπορούσε να παραταθεί κατά οκτώ εβδομάδες σε περιόδους μαζικών μετακινήσεων ανθρώπων. Οι διαδικασίες θα μπορούσαν να είναι ταχύτερες για αιτούντες από χώρες των οποίων οι πολίτες δεν λαμβάνουν συχνά άσυλο. Οι επικριτές λένε ότι αυτό υπονομεύει τη νομοθεσία για το άσυλο, επειδή οι αιτούντες θα πρέπει να αξιολογούνται μεμονωμένα, όχι με βάση την εθνικότητα. Οι άνθρωποι θα μένουν σε «κέντρα υποδοχής» το εν λόγω διάστημα, με πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και εκπαίδευση. Οσοι δουν τις αιτήσεις τους να απορρίπτονται θα λάβουν εντολή απέλασης.
Πώς θα γίνεται η απέλαση
Μια εντολή απέλασης υποτίθεται ότι θα εκδίδεται αυτόματα όταν απορρίπτεται ένα αίτημα ασύλου. Προβλέπεται νέα περίοδος 12 εβδομάδων για την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας και οι αρχές θα μπορούν να κρατούν άτομα καθ′ όλη τη διάρκεια. Ο οργανισμός συνόρων και ακτοφυλακής της ΕΕ θα βοηθήσει στην οργάνωση κοινών πτήσεων απέλασης. Επί του παρόντος, λιγότερο από ένα στα τρία άτομα που έχουν λάβει εντολή αποχώρησης απελαύνονται. Αυτό οφείλεται συχνά στην έλλειψη συνεργασίας από τις χώρες από τις οποίες προέρχονται αυτοί οι άνθρωποι.
Ευθύνες εναντίον υποχρεώσεων
Οι νέοι κανόνες υποχρεώνουν τις χώρες να βοηθήσουν έναν εταίρο της ΕΕ υπό μεταναστευτική πίεση. Η υποστήριξη είναι υποχρεωτική, αλλά ευέλικτη. Τα κράτη μπορούν να μετεγκαταστήσουν τους αιτούντες άσυλο στην επικράτειά τους ή να επιλέξουν κάποια άλλη μορφή βοήθειας. Αυτή θα μπορούσε να είναι οικονομική - μια μετεγκατάσταση εκτιμάται σε 20.000 ευρώ ανά άτομο - τεχνική ή υλικοτεχνική υποστήριξη. Τα μέλη μπορούν, επίσης, να αναλάβουν την ευθύνη για την απέλαση ατόμων από τη χώρα-εταίρο που αντιμετωπίζει προβλήματα.
Οι προκλήσεις μπροστά
Δύο είναι τα μεγάλα «αγκάθια» που ξεχωρίζουν: 1) Θα εφαρμόσουν πλήρως το σχέδιο τα κράτη μέλη και 2) θα επιβάλει η εκτελεστική εξουσία της ΕΕ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τους νέους κανόνες όταν έχει επιλέξει να μην εφαρμόσει τους ήδη ισχύοντες;
Η Κομισιόν πρόκειται να παρουσιάσει ένα κοινό σχέδιο εφαρμογής έως τον Ιούνιο. Χαράζει μια πορεία και χρονοδιάγραμμα για να λειτουργήσει το σύμφωνο τα επόμενα δύο χρόνια, με στόχους που πρέπει να επιτύχουν η ΕΕ και οι χώρες- μέλη. Τα πράγματα θα μπορούσαν να ξεκινήσουν με δυσκολίες. Η Ουγγαρία, η οποία έχει αντιταχθεί σθεναρά στις μεταρρυθμίσεις, αναλαμβάνει την προεδρία της ΕΕ για τον καθορισμό της ατζέντας των επόμενων 6 μηνών την 1η Ιουλίου.