Την ετήσια έκθεση της Κομισιόν για την κατάστασης του κράτους δικαίου σε ολόκληρη την Ένωση παρουσίασε σήμερα, Τετάρτη (05/07) ο Επίτροπος Δικαιοσύνης, Ντιντιέ Ρέιντερς. Στα 27 κεφάλαια ανά χώρα που περιλαμβάνει, εξετάζει τις εξελίξεις στα κράτη μέλη, τόσο τις θετικές όσο και τις αρνητικές, σε βασικούς τομείς για το κράτος δικαίου, όπως το σύστημα απονομής δικαιοσύνης, το πλαίσιο για την καταπολέμηση της διαφθοράς, την πολυφωνία των μέσων επικοινωνίας και άλλα θεσμικά ζητήματα που σχετίζονται με τους ελέγχους και τις ισορροπίες.
Όσον αφορά την Ελλάδα η έκθεση της Κομισιόν διαπιστώνει πρόοδο στην υλοποίηση τεσσάρων από τις πέντες συστάσεις που απηύθυνε πέρυσι στη χώρα μας.
Σε γενικές γραμμές αναγνωρίζει αύξηση των ενεργειών για περισσότερη διαφάνεια, αλλά και για τον καλύτερο έλεγχο των κρατικών λειτουργών, κάνοντας παράλληλα αναφορά για την αναθεώρηση των ελέγχων «πόθεν έσχες».
Αναφορά γίνεται και στα ζητήματα συνεργασίας των οργανώσεων της Κοινωνίας των Πολιτών με τους κρατικούς φορείς, με την Κομισιόν να ζητά στενότερη συνεργασία και την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων των περιόδων δημόσιας διαβούλευσης των νομοθετικών διαδικασιών, καθώς υπάρχουν επικρίσεις σχετικά με την πρακτική της υιοθέτησης νομοθετικών διατάξεων και τροποποιήσεων της τελευταίας στιγμής.
Καλά λόγια για την ψηφιοποίηση της Δικαιοσύνης, αλλά με την επισήμανση ότι πρέπει να γίνουν περισσότερα, ενώ αναφορά γίνεται και για την νομοθέτηση αυστηρών ποινών για την κατοχή και εμπορία κατασκοπευτικού λογισμικού, με τον υπουργό Δικαιοσύνης Γ. Φλωρίδη να δηλώνει την ικανοποίησή του διότι παρουσιάζεται µια συνολικά βελτιωμένη εικόνα της Δικαιοσύνης στη Χώρα.
Αναλυτικά η δήλωση του κ. Φλωρίδη
«Στην Έκθεση γίνονται θετικές αναφορές στην αύξηση των πόρων στο χώρο της Δικαιοσύνης, στην πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εκδίκαση υποθέσεων δωροδοκίας, στη νομοθετική ενίσχυση του συστήματος και της διαδικασίας ελέγχου των δηλώσεων περιουσιακής κατάστασης και στη θεσμοθέτηση της προστασίας των μαρτύρων δημοσίου συμφέροντος.
Επίσης η Έκθεση επισημαίνει τη βελτίωση της νομοθεσίας για την ενίσχυση της διαφάνειας για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Μέσων Ενημέρωσης, τη σύσταση ειδικής ομάδας εργασίας για την ασφάλεια των δημοσιογράφων και τέλος τον ενεργό ρόλο του Κοινοβουλίου και των Ανεξάρτητων Αρχών στη διερεύνηση θεμάτων επισύνδεσης και παράνομου λογισμικού παρακολούθησης.
Παράλληλα, ο Υπουργός εκφράζει τη βούληση της Κυβέρνησης να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που διατυπώνει η Έκθεση, με βασική προτεραιότητα την επιτάχυνση απονομής της Δικαιοσύνης. Αυτό, ήδη υλοποιείται με μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις στη Δικαιοσύνη στο πλαίσιο του σχεδίου «Ελλάδα 2.0», με την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, τον Νέο Δικαστικό Χάρτη της Χώρας και την επιμόρφωση, αξιολόγηση και ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού της Δικαιοσύνης.
Αναλυτικά τα συμπεράσματα της έκθεσης
Δικαιοσύνη
Η αξιολόγηση επισημαίνει λίγο πολύ γνωστά αλλά σημαντικά ζητήματα που αποσχολούν την ελληνική κοινωνία όπως για παράδειγμα τις καθυστερήσεις στην απόδοση Δικαιοσύνης, την καταπολέμηση της διαφθοράς, αλλά και το ζήτημα της πολυφωνίας των ΜΜΕ.
Πιο συγκεκριμένα, στην έκθεση εκφράζεται προβληματισμός για τους διορισμούς δικαστικών σε υψηλόβαθμες δικαστικές θέσεις με την Κομισιόν να επισημαίνει ότι στη χώρα μας δεν έχουν ληφθεί μέτρα όσον αφορά τη συμμετοχή του δικαστικού σώματος στη διαδικασία διορισμού στις ανώτερες θέσεις δικαστών.
Στην ουσία ζητεί τη συμμετοχή της δικαστικής εξουσίας στον διορισμό του Προέδρου και του Αντιπροέδρου του Συμβουλίου της Επικρατείας, του Αρείου Πάγου και του Ελεγκτικού Συνεδρίου, λαμβάνοντας υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για τους διορισμούς δικαστών.
Επίσης γίνεται αναφορά στην αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης και στις επενδύσεις όσον αφορά τις υποδομές και την ψηφιοποίηση του συστήματος ως προϋπόθεση για την επίτευξη του ανωτέρου στόχου. Στην έκθεση τονίζεται ότι στη Μάλτα, την Κύπρο και την Ελλάδα, οι αυξημένοι πόροι για το δικαστικό σώμα και άλλα μέτρα που έχουν ληφθεί δεν έχουν ακόμη οδηγήσει σε μείωση της διάρκειας των διαδικασιών, και οι συσσωρευμένες υποθέσεις αποτελούν μια σοβαρή πρόκληση.
Διαφθορά και δικαιοσύνη
Σχετικά με την καταπολέμηση της διαφθοράς η έκθεση υπενθυμίζει την έρευνα του Ευρωβαρόμετρου του 2023 η οποία δείχνει ότι η διαφθορά παραμένει μια σοβαρή ανησυχία για τους πολίτες και τις επιχειρήσεις στην ΕΕ δεδομένου ότι 7 στους 10 Ευρωπαίους (70%) πιστεύουν ότι η διαφθορά
είναι ευρέως διαδεδομένη στη χώρα τους και πάνω από 4 στους 10 Ευρωπαίους (45%) θεωρούν ότι το επίπεδο της διαφθοράς έχει αυξηθεί στη χώρα τους.
Περισσότεροι από τους μισούς πολίτες (60%) πιστεύουν ότι η
προσπάθειες της κυβέρνησής τους για την καταπολέμηση της διαφθοράς δεν είναι αποτελεσματικές. Επιπλέον, οι περισσότερες ευρωπαϊκές
εταιρείες (65%) θεωρούν ότι το πρόβλημα της διαφθοράς είναι ευρέως διαδεδομένο στη χώρα τους και οι μισές (50%) θεωρούν απίθανο διεφθαρμένοι άνθρωποι ή επιχειρήσεις στη χώρα τους να συλληφθούν ή να καταγγελθούν.
Για τη χώρα μας βλέπει «σημαντική βελτίωση» της θέσης της στους δείκτες της Διεθνούς Διαφάνειας, με την επισήμανση ότι η υλοποίηση του εθνικού σχεδίου κατά της διαφθοράς για την περίοδο έως το 20125 προχωράει βάσει χρονοδιαγράμματος, ενώ το έργο της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας «προχωράει καλά».
Η έκθεση παρατηρεί μια σχετική πρόοδο όσον αφορά το ποσοστό των διώξεων και των καταδικαστικών αποφάσεων για αδικήματα δωροδοκίας, ωστόσο σημειώνει ότι ο σχετικά υψηλός αριθμός αθωωτικών αποφάσεων και ποινών με αναστολή μπορεί να εγείρει αμφιβολίες ως προς την αποτρεπτική επίδραση της ποινικής δικαιοσύνης.
Η Κομισιόν συστήνει να υπάρξει εντατικοποίηση των προσπαθειών για τη δημιουργία ενός ισχυρού ιστορικού διώξεων και τελεσίδικων δικαστικών αποφάσεων σε υποθέσεις διαφθοράς και μάλιστα σε υποθέσεις διαφθοράς υψηλού επιπέδου.
Η έκθεση της Κομισόν αναφέρει μεταξύ άλλων ότι αρκετά κράτη προχώρησαν στην αντιμετώπιση των ζητημάτων που αναφέρονταν στην έκθεση του 2022 και για την χώρα μας αναφέρει ότι τέθηκε σε ισχύ ένας νέος νόμος για για την ενίσχυση του συστήματος και της διαδικασίας των επαληθεύσεων (hecks and balances).
Κοινωνία των πολιτών
Στην Ελλάδα, η κατάσταση της κοινωνίας των πολιτών εγείρει
ανησυχίες, ιδίως σε σχέση με τις οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένους τομείς, τονίζεται στην έκθεση χωρίς να γίνεται αναφορά σε κάτι συγκεκριμένο, αν και κατά τη συνέντευξη Τύπου ο Επίτροπος Δικαιοσύνης διευκρίνισε πως πρόκειται για ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται σε θέματα μετανάστευσης και προσφύγων.
Ρυθμιστικές αρχές και ΜΜΕ
Σύμφωνα πάντα με την έκθεση, «εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα ή τη λειτουργική ανεξαρτησία των ρυθμιστικών αρχών στην πράξη σε αρκετά κράτη μέλη. Ορισμένες από αυτές τις ανησυχίες έχουν να κάνουν με ανεπαρκείς διασφαλίσεις κατά της αθέμιτης πολιτικής επιρροής στη διαδικασία διορισμού ή στη λειτουργία των
ρυθμιστικών αρχών, όπως συμβαίνει στην Ουγγαρία, τη Σλοβενία και την Πολωνία. Στην Ελλάδα και τη Ρουμανία, οι πόροι συνεχίζουν να είναι ανεπαρκείς για να μπορέσουν οι αρχές να εξασκήσουν πλήρως τα καθήκοντά τους».
Διαφάνεια και ιδιοκτησία ΜΜΕ
«Η διαφάνεια της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης επιτρέπει στους χρήστες να να έχουν καλύτερη κρίση βάσει της πληροφόρησης που λαμβάνουν. Τα ευρωπαϊκά πρότυπα ενθαρρύνουν τα μέλη κράτη να θεσπίσουν ειδικά μέτρα στον τομέα αυτό. Από την τελευταία έκθεση, νέα νομοθεσία που αυξάνει τη διαφάνεια της ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης ή βελτιώνει τη δημόσια διαθεσιμότητα όσον αφορά την ιδιοκτησίας των μέσων ενημέρωσης έχει υιοθετηθεί στην Ελλάδα, το Λουξεμβούργο, τη Σουηδία και έχει ενισχυθεί στην Κύπρο» αναφέρει η έκθεση για το κράτος δικαίου.
Πολυφωνία και ΜΜΕ
«Η συγκέντρωση των ειδησεογραφικών μέσων ενημέρωσης στην οποία κυριαρχούν λίγοι μόνο παίκτες, μπορεί να υπονομεύσει την πολυφωνία των μέσων ενημέρωσης, ιδίως εάν δεν υπάρχουν ισχυρές εγγυήσεις για την ανεξαρτησία της σύνταξης. Στην ΕΕ, τα κράτη μέλη έχουν την υποχρέωση να εγγυώνται ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τους δημοσιογράφους, να τους παρέχουν ασφάλεια και και να προάγουν την πολυφωνία και την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης».
Η έκθεση, βάσει των συμπερασμάτων του Media Pluralism Monitor, κατατάσσει τα κράτη μέλη, σε σχέση με την πολυφωνία των ΜΜΕ, σε «υψηλού κινδύνου» και σε «πολύ υψηλού κινδύνου». Κατά αύξουσα σειρά κινδύνου, η Κροατία, η Κύπρος, η Ελλάδα, η Σλοβενία και η Μάλτα θεωρούνται «υψηλού κινδύνου», ενώ η Βουλγαρία, η Πολωνία, η Ρουμανία και η Ουγγαρία θεωρούνται χώρες «πολύ υψηλού κινδύνου».
Σημειώνεται ότι το Media Pluralism Monitor αξιολογεί τους κινδύνους για την ελευθερία και τον πλουραλισμό των μέσων ενημέρωσης σε όλα τα κράτη μέλη, εστιάζοντας σε τέσσερις τομείς :
1. τη θεμελιώδη προστασία της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης
2. την πολυφωνία της αγοράς
3. ην πολιτική ανεξαρτησία και
4. την κοινωνική ενσωμάτωση των μέσων ενημέρωσης.
[Το Media Pluralism Monitor ζητά προσοχή σε οποιαδήποτε σύγκριση μεταξύ των κατατάξεών του και εκείνων που δημοσιεύονται από άλλους δείκτες (όπως ο Παγκόσμιος Δείκτης Ελευθερίας του Τύπου των Δημοσιογράφων Χωρίς Σύνορα), δεδομένων των διαφορετικών μεθοδολογιών που χρησιμοποιούνται, των δεικτών και του πεδίου εφαρμογής].
Βελτίωση της ασφάλειας και της προστασίας των δημοσιογράφων
«Στην Ελλάδα έχει συσταθεί ειδική ομάδα εργασίας, το έργο της οποίας περιλαμβάνει τη δημιουργία ενός παρατηρητηρίου για την καταγραφή των απειλών και των επιθέσεων κατά δημοσιογράφων και ενός ειδικού διεθνούς κέντρου κατάρτισης για την ασφάλεια των δημοσιογράφων και των επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης επαγγελματιών» τονίζεται στην έκθεση.
Όμως τονίζεται η ανάγκη για την προώθηση της διαδικασίας υιοθέτησης μη νομοθετικών εγγυήσεων και την έναρξη της νομοθετικής διαδικασίας σε σχέση με την προστασία των δημοσιογράφων, ιδίως όσον αφορά τις καταχρηστικές αγωγές εναντίων τους, αλλά και όσον αφορά την ασφάλειά τους, σύμφωνα με το εγκεκριμένο Μνημόνιο Συνεννόησης, λαμβάνοντας πάντα υπόψη τα ευρωπαϊκά πρότυπα για την προστασία των δημοσιογράφων.
Εθνικοί έλεγχοι και ισορροπίες σε σχέση με τη χρήση λογισμικών κατασκοπείας (spyware)
Η έκθεση κάνει αναφορά και στη χρήση κατασκοπευτικού λογισμικού εναντίον δημοσιογράφων και άλλων επαγγελματικών ομάδων στην Ελλάδα, την Ουγγαρία και την Πολωνία.
«Ακόμη και όταν η χρήση του κατασκοπευτικού λογισμικού συνδέεται με την εθνική ασφάλεια, υπάρχει ανάγκη για εθνικούς ελέγχους για να διασφαλιστεί η ύπαρξη εγγυήσεων. Θεμελιώδη δικαιώματα όπως η προστασία των προσωπικών δεδομένων, η ελευθερία λήψης και μετάδοσης πληροφοριών, η ελευθερία της έκφρασης...θα πρέπει να γίνονται σεβαστά σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ και του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων...»
Ειδικότερα για την Ελλάδα σημειώνει ότι «Στο θέμα της παρακολούθησης μέσω υποκλοπών και κατασκοπευτικού λογισμικού αποτελεί αντικείμενο έρευνας στο Κοινοβουλίο καθώς και από δικαστικές και ανεξάρτητες αρχές».
Καταγγελίες για υποκρισία από δημοσιογραφικές οργανώσεις
Εν τω μεταξύ μόλις μια ημέρα πριν από την έκθεση της Κομισιόν η ΕΣΗΕΑ μαζί με τη Διεθνή και την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Δημοσιογράφων (Δ.Ο.Δ – Ε.Ο.Δ.) με ανακοίνωσή τους απορρίπτουν τη θέση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου σχετικά με την Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης (EMFA), υποστηρίζοντας ότι η θέση του Συμβουλίου της Ε.Ε. πλήττει την ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης και θέτει τους δημοσιογράφους και τις πηγές τους σε κίνδυνο, καθώς στην Ευρωπαϊκή Πράξη υπάρχει η αόριστη επίκληση των «κινδύνων εθνικής ασφάλειας» που μπορεί να καταστήσει ανεφάρμοστο το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σύμφωνα με τις δημοσιογραφικές ενώσεις οι κυβερνήσεις της ΕΕ θέλουν να επιτρέψουν την κατασκοπεία των δημοσιογράφων και των πηγών τους για αόριστους λόγους «εθνικής ασφάλειας».
Όπως εξηγούν, η Γαλλία εισήγαγε στη νομοθετική πράξη μια νέα εξαίρεση από τη γενική απαγόρευση της χρήσης λογισμικού κατασκοπείας κατά των δημοσιογράφων. Σε αυτή αναφέρει ότι οι διατάξεις για την αποτελεσματική προστασία των δημοσιογραφικών πηγών «δεν θίγουν την αρμοδιότητα των κρατών -μελών για τη διαφύλαξη της εθνικής τους ασφάλειας».
Οι δημοσιογραφικές οργανώσεις υποστηρίζουν ότι με αυτή την εξαίρεση παραβλέπεται μια σημαντική νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), η οποία καθιστά σαφές ότι ο αυτοσκοπός της διασφάλισης της εθνικής ασφάλειας δεν μπορεί να καθιστά ανεφάρμοστο το δίκαιο της ΕΕ και δεν απαλλάσσει τα κράτη-μέλη από τις υποχρεώσεις τους να συμμορφώνονται με τους κανόνες του κράτους δικαίου.
Αυτή η εξαίρεση, τονίζουν, αντίκειται στον ίδιο τον σκοπό της νομοθεσίας και θα άνοιγε την πόρτα σε κάθε είδους κατάχρηση.
Η ΔΟΔ και η ΕΟΔ βασίζονται ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα είναι σε θέση κατά τη διάρκεια των τριμερών διαπραγματεύσεων να σταθμίσει και να σώσει αυτό που διακυβεύεται: την εμπιστοσύνη των δημοσιογράφων στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και σε μια Ευρωπαϊκή Πράξη για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης αντάξια του ονόματός της”.