Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ζούμε πρωτόγνωρες καταστάσεις και ιστορικές στιγμές. Πριν λίγο καιρό όλοι μιλούσαμε για την οικονομία, που βγαίνει σταδιακά από την κρίση, για τις ευκαιρίες που ανοίγονταν μπροστά μας, για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, που άρχιζαν να παρουσιάζουν κάποια βελτίωση. Όλα ανατράπηκαν μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.
Η πρώτη κρίση που ήλθε να ταρακουνήσει την επιφανειακή ησυχία ήταν η κρίση στο μεταναστευτικό. Η Τουρκία αποφάσισε να ενεργοποιήσει την απειλή της αποστολής μεγάλων αριθμών παράνομων μεταναστών προς την Ευρώπη. Η Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα μαζικό κύμα επιτιθέμενων ανθρώπων, οι οποίοι, με την ανοικτή καθοδήγηση και απτή επιχειρησιακή υποστήριξη της τουρκικής στρατοχωροφυλακής, επιχείρησαν κατά πολλές χιλιάδες να εισέλθουν παράνομα στην ελληνική επικράτεια. Η ελληνική πολιτεία έδειξε τα αντανακλαστικά της. Αντέδρασε, απέκρουσε όλες τις απόπειρες παραβίασης των συνόρων της χώρας μας και συνέλαβε άμεσα όσους ελάχιστους κατόρθωσαν να εισέλθουν. Μέχρι σήμερα η ένταση συνεχίζεται στην περιοχή των χερσαίων ελληνοτουρκικών συνόρων στον Έβρο. Η Ελλάδα, όμως, με αιχμή του δόρατος τις Ένοπλες Δυνάμεις και τα Σώματα Ασφαλείας, έδειξε ότι είναι απολύτως έτοιμη να αντιμετωπίσει μία ευθεία απειλή κατά της εθνικής της κυριαρχίας. Παράλληλα, οι σωστοί διπλωματικοί χειρισμοί της κυβέρνησης, διεθνοποίησαν το ήτημα, κινητοποίησαν την Ευρώπη και ως αποτέλεσμα αυτού είδαμε ευρωπαϊκές δυνάμεις να βρίσκονται σήμερα στον Έβρο και να συμμετέχουν ενεργά στην προστασία των ελληνικών και ευρωπαϊκών συνόρων.
Λίγες ημέρες αργότερα ξέσπασε η τέλεια καταιγίδα. Ο κορoνοϊός. Ένας άγνωστος εχθρός μπήκε στη ζωή μας και απειλεί να τη διαλύσει. Ξεκινώντας από την Κίνα, ο νέος κίνδυνος άρχισε να πλήττει πολλές χιλιάδες συνανθρώπων μας ανά τον κόσμο και τελικά να σκοτώνει αρκετούς από αυτούς. Μπροστά σε αυτή την κατάσταση κάποιες χώρες κινήθηκαν αστραπιαία. Σφράγισαν τα πάντα, «συνέλαβαν» ασθενείς, με σκοπό την ακαριαία έναρξη της θεραπευτικής διαδικασίας, έθεσαν σε καραντίνα ολόκληρες περιφέρειες. Έζησαν για τρεις μήνες σαν χώρες-φαντάσματα. Τελικά, η συνταγή απέδωσε και η Κίνα, που μπήκε πρώτη στο «χορό», φαίνεται ότι αυτές τις μέρες βγαίνει πράγματι πρώτη από το πρόβλημα.
Κάποιες δυτικές κυβερνήσεις δεν λειτούργησαν ανάλογα. Θεώρησαν την οικονομία πιο σημαντική από την υγεία. Υποτίμησαν το πρόβλημα, άργησαν να πάρουν μέτρα, δεν εντόπισαν εγκαίρως τα πρώτα κρούσματα. Οτιδήποτε από αυτά και αν συνέβη, ή όλα μαζί, είχαν το ίδιο αποτέλεσμα. Δεκάδες και εκατοντάδες νεκροί καθημερινά. Τραγικότερη περίπτωση όλων η γειτονική μας Ιταλία. Δεν χρειάζονται πολλά σχόλια για το δράμα και τον απόλυτο ανθρώπινο πόνο που βιώνουν καθημερινά οι γείτονές μας. Γιατροί και νοσηλευτικό προσωπικό παλεύουν να σώσουν ό,τι μπορεί να σωθεί και οι καθημερινοί άνθρωποι, κλεισμένοι στα σπίτια τους, δίνουν κουράγιο ο ένας στον άλλο τραγουδώντας στα μπαλκόνια.
Στην Ελλάδα τα πράγματα είναι εμφανώς καλύτερα, αλλά όχι καλά. Η χώρα μπήκε εδώ και λίγες μέρες σε πλήρη καραντίνα. Καλούμαστε όσοι περισσότεροι μπορούμε να μείνουμε στα σπίτια μας για όσο περισσότερο γίνεται. Επ’ αόριστον; Σίγουρα για τους επόμενους δύο μήνες.
Η οικονομία και η αιχμή του δόρατός της, ο τουρισμός, δέχονται ήδη τεράστια πλήγματα. Αυτά βεβαίως είναι, στην παρούσα φάση, θέματα απολύτως δευτερευούσης σημασίας. Προηγείται η προστασία της υγείας μας και της υγείας των συνανθρώπων μας, ιδίως των πιο ευάλωτων. Η υποχρέωσή μας είναι να πειθαρχήσουμε στα μέτρα προστασίας, να απόσχουμε από κάθε δραστηριότητα συγχρωτισμού, να αξιοποιήσουμε την τεχνολογία για να εργαστούμε και να επικοινωνήσουμε από απόσταση μεταξύ μας. Είναι δύσκολο, αλλά μπορούμε να τα καταφέρουμε.
Η μετα-νεωτερική κοινωνία, στην οποία ήδη ζούμε, χαρακτηρίζεται από πολλά θετικά. Ιδίως, από την τεράστια τεχνολογική πρόοδο, τις διαρκώς αυξανόμενες ατομικές ανέσεις, τις νέες ιδέες σε κάθε τομέα του επιστητού, την αλλαγή των διαπροσωπικών σχέσεων, την άνοδο του παγκόσμιου βιοτικού επιπέδου, τη βελτίωση της αναλογίας γεννήσεων-θανάτων υπέρ των γεννήσεων.
Μέσα, όμως, σε αυτό το ευχάριστο «καλάθι» θετικών εξελίξεων για το ανθρώπινο είδος, φάνταζε ίσως απίθανο για πολλούς ότι θα μπορούσε να προκύψει άμεσα μια τόσο μεγάλη και ανεξέλεγκτη απειλή. Συνέβη όμως. Έτσι, τα εθνικά κράτη αποτέλεσαν ξανά τον ακρογωνιαίο λίθο της προσπάθειας για την αντιμετώπισή της.
Κάπου εδώ έρχεται να σχετιστεί με το κείμενο ο τίτλος του. “Salus populi suprema lex esto” έγραφε ο Κικέρων στους «Νόμους» (λατ. “De Legibus”). «Η ευημερία του λαού είναι ο υπέρτατος νόμος».
Οι δύο κρίσεις, στις οποίες προαναφέρθηκα, καθιστούν εξαιρετικά επίκαιρη τη συγκεκριμένη φράση. Το ελληνικό κράτος κλήθηκε και εξακολουθεί να καλείται, μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, να αποφασίσει ποιες είναι στ’ αλήθεια οι προτεραιότητές του. Διεθνείς σχέσεις, ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, οικονομική ανάπτυξη, κοινωνική πολιτική, ασφάλεια, προστασία του περιβάλλοντος, εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις. Όλα περικλείονται στη διαχρονική φράση του Λατίνου φιλοσόφου.
Ο σύγχρονος και ουσιαστικός πατριωτισμός βρίσκει την απόλυτη έκφρασή του στο δημοφιλές απόφθεγμα. Καμία δεύτερη σκέψη, καμία οικονομική υποχρέωση, κανένας διπλωματικός βολονταρισμός και καμία έξωθεν πίεση δεν έπρεπε να τεθούν υπεράνω της ευημερίας του λαού.
Η εθνική επιβίωση περνάει μέσα από την ισχυρή εθνική άμυνα, χωρίς υποσημειώσεις και χωρίς οποιεσδήποτε «ορθοπολιτικές» υπεκφυγές. Συγχρόνως, η κοινωνική συνοχή περνάει μέσα από την πάση θυσία προστασία της υγείας του πληθυσμού.
Τόσο στην πρώτη όσο και στη δεύτερη περίπτωση απαιτείται συστράτευση κράτους και λαού. Ας σημειωθεί εδώ ότι, υπό άλλες συνθήκες, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε με τον όρο «πολίτες», ο οποίος συχνότατα προτιμάται από τη σύγχρονη πολιτική και διοικητική επιστήμη.
Μέχρι σήμερα, ο «λαός» ως «αγέλη» δεν ήταν πάντα πρόσφορη έννοια για κάθε πολιτική επιδίωξη. Ήταν όμως η εύκολη λέξη, όταν επρόκειτο για μεγάλες προεκλογικές υποσχέσεις.
Ταυτόχρονα, ο «πολίτης» ενείχε σίγουρα ικανή ποσότητα ατομικής ευθύνης. Απέδιδε, όμως, παράλληλα, μία σαφή ατομιστική εικόνα, παραγκωνίζοντας τη διάσταση της συμμετοχής στο κοινωνικό σύνολο.
Οι στιγμές που ζούμε ήλθαν να αναδείξουν τη χρησιμότητα των δύο εννοιών στις θετικές τους διαστάσεις. Καλούμαστε, αφενός ως προς τα εθνικά μας θέματα, να σταθούμε ως ένας άνθρωπος - ως λαός - ενωμένοι. Αδιάφορο το τι επιλέγει κομματικά ο καθένας μας. Μπροστά στην πραγματική εξωτερική απειλή, η ατομική υπευθυνότητα ταυτίζεται με το συλλογικό φρόνημα.
Παράλληλα, στην υγειονομική κρίση του κορωνοϊού, που απειλεί καθημερινά τις ζωές μας, καλούμαστε να λειτουργήσουμε ως υπεύθυνοι πολίτες. Είναι ανάγκη να δούμε τον ατομικό μας ρόλο μέσα στο σύνολο ως το πιο σημαντικό μέρος του συνόλου. Να φερθούμε «σα να έχουμε όλοι τον ιό και φοβόμαστε μήπως τον μεταδώσουμε»i.
Η χώρα είναι στα χέρια μας, μαζί με τις ζωές μας και τις ζωές των συνανθρώπων μας. Με πρώτη υπεύθυνη (και όχι απλώς «αρμόδια») την επίσημη πολιτεία, το χρέος μας είναι ξεκάθαρο. Να σώσουμε τη χώρα, τον λαό και τους εαυτούς μας.
Θα τα καταφέρουμε.
i Φράση του Καθηγητή Παθολογίας-Λοιμώξεων Σωτήρη Τσιόδρα, εκπροσώπου του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας για την αντιμετώπιση του κορωνοϊού.