Του Αθανασίου Θεοδωράκη πολιτικού επιστήμονα
Ο νέος κύκλος της ιστορίας επηρεάζει πολλαπλώς και αναπόφευκτα την Ευρώπη. Τόσο οι ατελείωτες τεχνολογικές αλλαγές, όσο και οι στρατηγικής σημασίας ανακατατάξεις σε διεθνές επίπεδο διαμόρφωσαν ένα νέο τοπίο. Οικονομία, πολιτική, ασφάλεια, αντιλήψεις, όλα επανακαθορίζονται με γρήγορο ρυθμό. Οι συμμαχίες αλλάζουν, τομείς όπως η ενέργεια γίνονται πρωταγωνιστές των εξελίξεων, νέα πεδία ανταγωνισμών προκύπτουν για τομείς όπως η κυβερνοασφάλεια, η χρήση των τεχνολογικών δεδομένων, η τεχνητή νοημοσύνη, οι εφαρμογές της τεχνολογίας στα οπλικά συστήματα, κ.ά.
Η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) στη σημερινή της μορφή καλείται να απαντήσει στις νέες προκλήσεις τόσο στο εσωτερικό της χώρο, όσο και εκτός συνόρων. Είναι μια ισχυρή οικονομική συμμαχία, με αρκετές δεκαετίες ευημερίας, αλλά με πολλές κι έντονες εξωτερικές εξαρτήσεις . Η πολιτική της στον τομέα της ενέργειας είναι ενδεικτική της έλλειψης στρατηγικής, της κοντόφθαλμης αντιμετώπισης των θεμάτων, ανάλογα με το κράτος-μέλος και τη συγκυρία.
Ερώτημα: μπορεί η ΕΕ να προχωρήσει σε μια ενιαία πολιτική ενέργειας που θα είναι σε πλήρη αρμονία με τις φιλόδοξες διεθνείς δεσμεύσεις της στον τομέα της κλιματικής αλλαγής και της μετεξέλιξης της οικονομίας της;
Η παγκοσμιοποίηση, στην οποία συμμετέχει ποικιλοτρόπως, υποχωρεί με κραδασμούς και καταστροφές. Περιβάλλον, ασφάλεια, επισιτιστική επάρκεια, διεθνής τρομοκρατία, ανάδειξη νέων περιφερειακών δυνάμεων, πανδημίες, γήρανση του πληθυσμού, μεταναστευτικό, πολεμικές συγκρούσεις, φυσικές καταστροφές, κοκ, είναι θέματα που δεν αντιμετωπίζονται με ευχολόγια και αόριστες υποσχέσεις. Χρειάζεται ισχυρή πολιτική βούληση, μηχανισμοί δράσης και οικονομικά μέσα πέραν των συνηθισμένων για την αντιμετώπισή τους.
Ερώτημα: αφού όλα τα κράτη δεν είναι έτοιμα για περαιτέρω ενοποίηση, ποιά κράτη-μέλη και πόσα είναι σε θέση να κάνουν τα μεγάλο βήμα της πολιτικής ένωσης, δηλ. μιας ένωσης κρατών με ενιαία διακυβέρνηση και κοινή εξωτερική και αμυντική πολιτική;
Σε επίπεδο λειτουργικό αναφαίνονται νέες ιεραρχήσεις. Δεν είναι πάντα το οικονομικό στοιχείο που κυριαρχεί, όπως γίνονταν στην προηγούμενη φάση, αφού οι στρατηγικές επιλογές των παικτών, θετικές ή αρνητικές, τείνουν να διαμορφώσουν ένα νέο τοπίο με νέους ρόλους. Είτε πρόκειται για ματαιοδοξία, είτε για λανθασμένη, ή για εσκεμμένη επιλογή, οι πόλεμοι διαμορφώνουν εκ των πραγμάτων ένα νέο τοπίο.
Ερώτημα: πώς θα απαντήσουμε; Θα ακολουθούμε συνεχώς τα γεγονότα ή θα δράσουμε προληπτικά, δηλ. να προτρέξουμε με προτάσεις για να επηρεάσουμε τις εξελίξεις υπέρ της ειρηνικής επίλυσης των διαφορών στο νέο διεθνές περιβάλλον;
Το θέμα της ταυτότητας της Ευρώπης δεν είναι φιλολογικό, αφού συνδέεται με αξίες και αρχές, με πολιτισμό, με κράτος δικαίου και δημοκρατικά πρότυπα. Οι ισχυρές πολιτικές ανακατατάξεις στο εσωτερικό όλων των κρατών-μελών της ΕΕ δεν λύνονται με ξόρκια και ανούσιες τελετουργίες. Υπάρχουν σαφώς πολλοί δυσαρεστημένοι και παραγκωνισμένοι πολίτες, οι ανισότητες συνεχώς διογκώνονται, οι υπάρχουσες πολιτικές δεν αρκούν για την αντιμετώπιση των προβλημάτων. Βία, εξεγέρσεις, αποστροφή προς το επίσημο σύστημα, αποχή από τις εκλογές, κοκ είναι εκφράσεις μιας κοινωνικής δυσαρέσκειας.
Ερώτημα: Μέχρι πού πρέπει να φτάσει η κοινωνική εξέγερση για να ξυπνήσουν οι επίσημοι θεσμοί; Η αδράνεια φυσικά δεν είναι λύση, τα απρόβλεπτα γεγονότα όταν γενικεύονται οδηγούν σε πλήρη ανατροπή από την οποία επωφελούνται πολλοί επιτήδειοι. Η υποτίμηση τους προβλήματος της ταυτότητας επί σειρά ετών οδήγησε γενικά στην αύξηση των ακραίων στοιχείων, αλλά κάποιος πρέπει να δώσει απαντήσεις. Η μη απάντηση δεν είναι λύση.
Η επικείμενη εκλογική αναμέτρηση του Ιουνίου 2024 σε ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει, μέσα στη συγκυρία που ζούμε γενικότερο ενδιαφέρον. Όχι μόνο για τον θεσμό που προορίζεται, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αυτό έχει εδώ και καιρό έναν πολύ σημαντικό ρόλο με βάση τις Συνθήκες, ασκεί τη νομοθετική πολιτική μαζί με το Συμβούλιο, ορίζει και ελέγχει την Επιτροπή και διαμορφώνει τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Οι ευρωεκλογές του Ιουνίου 2024 θα διεξαχθούν σε ένα πολιτικό πλαίσιο εκρηκτικό, τόσο για εσωτερικούς όσο και για εξωτερικούς λόγους. Ολες οι ευρωπαϊκές χώρες γνωρίζουν πρωτοφανείς πολιτικές και κοινωνικές κρίσεις. Οι πολιτικές δυνάμεις που θα συμμετάσχουν στις εκλογές πρέπει σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο να παρουσιάσουν τις θέσεις τους, τις προτάσεις τους για την υπέρβαση του σημερινού αδιεξόδου. Για αδιέξοδο πρόκειται αφού η ΕΕ φαίνεται να τρέχει πίσω από τα μεγάλα γεγονότα (κρίσεις, πόλεμοι, καταστροφές, κλπ) και αδυνατεί να παρέμβει έγκαιρα. Χρειάζεται σαφώς μια νέα σύνθεση με λαϊκή εντολή και πρωτίστως με σαφή εξήγηση των συνεπειών της κάθε επιλογής. Χωρίς ταμπού, χωρίς λαϊκισμό και με παρρησία οι ευρωπαίοι πολιτικοί πρέπει να παρουσιάσουν τις προτάσεις τους. Οι ευρωπαίοι πολίτες πρέπει να γνωρίζουν αυτό που διακυβεύεται για να κάνουν τις επιλογές τους. Να γνωρίζουν τι χρειάζεται και να αποφασίσουν με ευθύνη πού πρέπει να πάει το καράβι. Η ακινησία δεν είναι επιλογή, είναι καταστροφή.
Το δίλημμα είναι συνεπώς σαφές: νοσταλγία για ένα παρελθόν που ζήσαμε και που έφερε μέχρι τώρα τα γνωστά αποτελέσματα, πολλά βεβαίως τα θετικά και πρώτο την ειρηνική συμβίωση των λαών, οι φρικτοί πόλεμοι στην Ουκρανία και στην Παλαιστίνη δείχνουν την αξία της ειρήνης, ή πολιτικές πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις υπέρ μιας νέας Ευρώπης;
Προτάσεις ήδη υπάρχουν και η συζήτηση σε λίγους μήνες θα ενταθεί. Οφείλουμε όλοι μαζί να ετοιμάσουμε το μέλλον.